سنت‏‌شکنی

سما بابایی

روزنامه‌نگار فرهنگی

با نگاهی به آثار گلستان می‌توان شناختِ کافی‌اش از موسیقی را متوجه شد. او از موسیقی برای بیان معنا و مفاهیمِ موردنیازِ خود بهره می‌بُرد. فیلم «خشت و آینه» نمونه‌ای روشن در این زمینه است. گلستان در این اثر همان دقتی را که در طراحی بصری نماهای فیلم به‌خرج داده، در طراحی صداهای فیلم نیز به‌کار برده است. بخش مهمی از بار روایتی و دراماتیک فیلم به‌عهده صداهاست؛ همچنین در دوره‌ای که موسیقی، رقص و آواز، از عناصر اصلی و جذاب فیلم‌های فارسی است، در فیلم «خشت و آینه»، موسیقی جز برای تیتراژ آغازین فیلم و استفاده بسیار محدود در پس‌زمینه، به‌طور کامل از فیلم حذف شده است. جالب آنکه موسیقی فیلم کوتاه «تپه‌های مارلیک» او را مرتضی حنانه نوشت و برنده جایزه شیر سن مارکو از جشنواره ونیز ۱۳۴۳ شد و اولین جایزه بین‌المللی بود که برای سینما به ارمغان آمد. گلستان برای موسیقی‌متن مستندهای «قطره تا دریا»، «موج، مرجان و خارا» و «یک آتش» از حضور «حسین دهلوی» بهره برد و در گفت‌وگویی درباره این آهنگ‌ساز (مجله تجربه) گفت: «من اصلاً نمی‌دانستم که کسی به‌نام دهلوی وجود دارد و هیچ قطعه‌ای هم از او نشنیده بودم. یک‌جور قمار بود که موسیقی فیلم (از قطره تا دریا) را به او سفارش بدهم. اشکالی هم برای من نداشت این سفارش‌دادن، چون می‌دانستم اگر از کارش وقتی به مرحله اجرا برسد راضی نباشم، می‌توانم آن را برای فیلم به‌کار نبرم. وقتی هم قرارداد را با او بستم، برداشت خودم از اینکه این‌کار قمار است را نگه داشته بودم. در سفارش دومم برای فیلم «موج، مرجان و خارا»، دیگر مشخص بود که دهلوی می‌تواند و هیچ برخورد یا احتیاط دیگری لازم نبود. از روی تجربه بود که برای فیلم دیگرم که همین «موج، مرجان و خارا» بود، سفارش موسیقی دادم.» او درباره استفاده از «ماهور» در این اثر می‌گوید: «پیشنهاد ماهوربودن مایه‌موسیقی به این جهت بود که ماهور حالت نالیدن‌های دستگاه‌های دیگر را ندارد و ورود یک کشتی بزرگ در میان دید بیننده، تکیه می‌کند به عظمت صحنه و ورود با ابهت نفتکش غول‌آسا.» اگرچه گلستان با اظهارنظرهای تند و تیزِ خود درباره دیگران مشهور است، اما همواره با احترام درباره «محمدرضا شجریان» سخن گفته است: «شجریان صاحب یک صدای ستایش‌شده است، در رعایتی که او به دنبال کردن اصول آوازهای ایرانی نشان می‌داد، به حدهای زیاد بهره می‌بردم و توانایی اجرای او را در حدی که در توانم بود، پیش خود می‌ستودم.»