شش ایده بنیادی در تاریخ اندیشه

تفکر فلسفی

ایده‌های بزرگ، نویسنده: مورتیمر. جی. آدلر، مترجم: همایون کاکاسلطانی، انتشارات: گام نو، قیمت: 29هزارتومان

برخلاف تصور عامه که گمان می‌کنند فلسفه و فلسفیدن به عامه مردم ربطی ندارد و کار انسان‌های خردمند و فضیلت‌مند است، امروزه فلسفه تلاش می‌کند که اتفاقا نسبت خود را با زندگی عادی و مردم عامه روشن و نزدیک کند تا نشان دهد خردمندی و تفکر، نیاز و راهگشای همه انسان‌هاست. همانطور که زندگی روزمره بی‌نیاز از اندیشه‌ورزی‌های فلسفی نیست. امروزه کتاب‌های بسیاری در حوزه فلسفه کاربردی و فلسفه زندگی روزمره منتشر می‌شود که قصد دارد ازطریق فهم فلسفی زندگی، بر غنای آن بیفزاید. برخی از این کتاب‌ها البته قرار نیست از منظر فلسفی به زندگی و تجربه‌های زیسته آن بپردازد بلکه مفاهیم فلسفی را به زندگی روزمره گره می‌زند تا آن‌دسته از مفاهیم و ایده‌های فلسفی را که با زندگی روزمره در هم تنیده شده، دستمایه تأمل قرار ‌دهد. برخی دیگر از کتاب‌ها هم در این میان تلاش می‌کنند تا فلسفه و مسائل مهم آن را برای آنهایی که فلسفه نمی‌دانند یا فلسفه نمی‌خوانند قابل‌فهم کرده و به فهم ساده‌تر آنها کمک کند. مورتیمر. جی.آدلر در کتاب «ایده‌های بزرگ» تلاش کرده شش ایده بنیادی در تاریخ اندیشه که فیلسوفان بزرگی درباره آنها سخن گفته‌اند، طبقه‌بندی کرده و به زبان قابل فهمی روایت کند. ایده‌های بزرگ شامل صدق، خوبی، زیبایی، عدالت، برابری و آزادی ایده‌هایی انتزاعی در لابه‌لای کتاب‌های فیلسوفان نیستند بلکه همان واقعیت‌های اساسی‌ای هستند که با آنها زندگی می‌کنیم. فهم این ایده‌ها و تأمل و اندیشیدن درباره آنها همان فلسفیدن است. نویسنده در این کتاب به بررسی یکایک آنها در کل سنت اندیشه و فلسفه غربی پرداخته است و می‌تواند راهنمای قابل اطمینانی برای خوانندگان، جهت آشنایی با دیدگاه‌های برجسته‌ترین اندیشمندان غربی درباره شش ایده بزرگ مذکور باشد. آنچه این ایده‌ها را به زندگی روزمره ربط می‌دهد این است که تمام این ایده‌ها، واژگان مهم و سازنده ساختار گفتار عادی و محاورات روزمره‌اند. این شش ایده را می‌توان به دو طیف عمده فردی و اجتماعی تقسیم کرد. به این معنا که سه ایده نخست یعنی «خوبی»، «زیبایی» و «صدق» ایده‌های ماهیتا
فردی- اجتماعی‌اند. فردی اند به این معنا که موجود آدمی حتی اگر تک افتاده و منزوی و بی‌هیچ تعامل با فرد دیگری باشد، این سه هر ایده باز هم در تنهایی انسان حیات خواهند داشت. از این رو این ایده‌ها محور قضاوت و داوریمان شمرده می‌شوند. بدون این ایده‌ها عملا هیچ قضاوتی و ارزیابی‌ای امکان‌پذیر نخواهد بود. سه ایده دوم یعنی «عدالت»، «برابری» و «آزادی» ایده‌های ماهیتا و صرفا اجتماعی‌اند. این سه ایده، ایده‌های عملیاتی ما در ساحت زندگی اجتماعی‌اند نه فردی. ما با اتکا به آنها و در سایر تعامل یا تقابل با دیگران رفتار می‌کنیم. رفتار و کنش مدنی ما با اتکا به این سه ایده درون‌مایه‌اش را می‌ستاند و قوام می‌یابد. درواقع سه ایده دوم، تعامل یا تقابل آدم‌ها با هم را تحت پوشش قرار می‌دهند. درباره لحن و بیان نویسنده در این کتاب هم باید گفت که ایده‌های بزرگ، مخاطب عام را مدنظر قرار می‌دهد، نه البته مخاطب عامه را. ازاین‌رو لحن سنگین، پیچیده و فنی کتاب‌های فلسفی را ندارد و این رویکرد در ترجمه کتاب هم لحاظ شده است تا با کتاب خوش‌خوان فلسفی روبه‌رو باشیم. نویسنده کتاب پروفسور مورتیمر جرومی آدلر، فیلسوف، معلم و نویسنده پرطرفدار آمریکایی در دانشگاه‌های کلمبیا، شیکاگو، دانشنامه بریتانیکا و موسسه پژوهش فلسفی فعالیت داشت. او بنیانگذار و مدیر موسسه پژوهش فلسفی در سال 1952 بود. جرومی آدلر در سال 1990 همراه ماکس وایزمن مرکز مطالعه ایده‌های بزرگ را در شیکاگو تاسیس کرد. او در کتاب «ایده‌های بزرگ» به تاریخچه این ایده‌ها نمی‌پردازد بلکه خوانندگان را هدایت می‌کند تا با آنچه برجسته‌ترین نویسندگان تمدن غربی درباره ایده‌های بزرگ مورد اندیشه و تأمل قرار داده‌اند آشنا شوند. درواقع او تلاش کرد به‌واسطه شرح و معرفی این ایده‌ها و مجادلاتی که پیرامون آن شکل گرفته، به خوانندگان کمک کند تا درگیر کار فلسفه شوند.
«ایده‌های بزرگ» با ترجمه همایون کاکاسلطانی متشکل از چهار بخش و 24فصل است. در بخش اول که پیشگفتار کتاب است، نویسنده ابتدا به کارکرد فلسفه می‌پردازد و دلایل پرداخت به شش ایده گزینش شده را تبیین می‌کند. در بخش دوم به سه ایده فردی «صدق»، «خوبی» و «زیبایی» می‌پردازد. ایده‌هایی که انسان با کمک آنها قضاوت می‌کند. در بخش سوم سه ایده اجتماعی«آزادی»، «برابری» و «عدالت» مورد بررسی قرار می‌گیرد. ایده‌هایی که انسان‌ها براساس آنها عمل می‌کنند و دست به کنش می‌زنند. در بخش چهارم و پایانی هم که درواقع سخن آخر نویسنده با خواننده است، مسائل و پرسش‌های مهمی که درباره این شش ایده بنیادی تاریخ اندیشه مطرح است، پاسخ داده می‌شود. گرچه محور کتاب، پرداختن به شش ایده بنیادی است اما از رهگذر آن به نوعی سنت، اندیشه و تاریخ فلسفه غرب هم مورد خوانش قرار می‌گیرد. از‌این‌رو خواندن این کتاب می‌تواند هم راهنمایی برای آشنایی با اندیشه فیلسوفان معروف غربی باشد هم موجب انگیزه مخاطب برای پیگیری عمیق‌تر این ایده‌ها و اندیشه‌ها در مطالعات فلسفی. ضمن اینکه می‌توان کتاب‌ «ایده‌های بزرگ» را به‌مثابه خوانشی مضمونی از فلسفه و تاریخ فلسفه دانست. شش ایده‌ای که در این کتاب بررسی می‌شود دامنه گسترده‌ای از مباحث و مجادلات فلسفی را دربرمی‌گیرد. در پشت هر کدام از این شش ایده بنیادی، فیلسوفان و نحله‌های فلسفی متعددی وجود دارد که می‌تواند مخاطب را با جدال‌های اصلی در عرصه فلسفه آشنا کند.