بازی سرنوشت

بازخوانی کارنامه وزرایی که از مجلس به دولت رفتند

تیم اقتصادی دولت، یکی پس از دیگری سیبل انتقادات قرار می‌گیرند و شایعه و اخباری مبتنی بر تلاش‌ها برای برکناری یا استیضاح آنها مطرح می‌شود. روز گذشته سیدرضا فاطمی‌امین استیضاح شد و رای اعتماد دوباره از مجلس را نگرفت و 22 فروردین هم سیدجواد ساداتی‌نژاد، وزیر جهاد کشاورزی دولت سیزدهم از سوی رئیس دولت دستور پایان کار گرفته است؛ یکی از افرادی که از دل مجلس یازدهم یا همان مجلس انقلابی به دولت راه یافت، اما نتوانست نظر مثبت رئیسی را جلب کند. در این روزها، وزیر اقتصادی دیگری نیز خبرهای امکان رفتن‌اش از دولت مطرح می‌شود. احسان خاندوزی، وزیر امور اقتصادی و دارایی نیز به‌عنوان گزینه استیضاح یا حتی برکناری به میان آمده است و البته احتمال دارد دومین نفر از نماینده‌های مجلس یازدهم که وزیر شده‌اند نیز پایان دوره 4ساله وزارت را نبیند. قطعا با وضعیت بحرانی اقتصادی پیش‌آمده در کشور و افزایش افسارگسیخته قیمت‌ها، آن هم در پایان سال مجلس یازدهم اختلافات و برخوردها بیشتر می‌شود، اما آیا این نمایندگان به سمت استیضاح خاندوزی به‌عنوان وزیری برآمده از دل مجلس یازدهم می‌روند؟ در این گزارش نگاهی داشته‌ایم به وزرایی که از سال 1368 تا به امروز از مجلس به‌صورت مستقیم به قوه مجریه رفته‌اند، مروری بر چگونگی رسیدن آنها به پاستور و در پایان سرنوشت آنها را بعد از جدایی بررسی کرده‌ایم؛ گزارشی که می‌تواند حاوی نکات جالب‌توجهی باشد و گزینه‌های ویژه‌ای در آن به چشم می‌خورد که ویژه‌ترین آنها را می‌توان حسن روحانی و مصطفی معین دانست.

در بررسی وزرایی که از مجلس به دولت آمدند، نکات جالب‌توجهی مشخص شده است که ویژه‌ترین آنها به شرح زیر هستند:
1 دوران ریاست‌جمهوری حسن روحانی را می‌توان ویژه‌ترین دوران از این حیث تلقی کرد، او هیچ انتخابی در بین نمایندگان مجلس برای حضور در کابینه‌اش طی 8 سال نداشت.

2 از سال 1368 تا به امروز 14 بار نماینده‌های مجلس به‌عنوان وزیر وارد کابینه شده‌اند که در این بین مصطفی معین دارای یک ویژگی خاص بوده و تنها فردی است که 2 بار از مجلس جدا شده و به‌عنوان وزیر به دولت رفته است.

3 در بررسی ادوار مختلف رکورد در اختیار گرفتن نماینده‌های مجلس به‌عنوان وزیر با محمود احمدی‌نژاد است که طی 8 سال ریاستش بر دولت، 5 نماینده مجلس را به پاستور آورد. هاشمی‌رفسنجانی هم با 4 انتخاب دومین فرد در این مسیر است، البته با این تفاوت که هر 4 انتخاب هاشمی مربوط به دوره اول ریاست‌جمهوری او بوده‌اند.

4 در بین دولت‌های مورد بررسی قرار گرفته، 4 دولت در کابینه خود وزیری را نداشته‌اند که از مجلس آمده باشد. دولت ششم به ریاست هاشمی‌رفسنجانی، دولت هشتم به ریاست خاتمی و دولت یازدهم و دوازدهم به ریاست حسن روحانی در این لیست قرار دارند.

5 در بین نماینده‌های مجلس که به دولت رسیده‌اند، پس از پایان کار وزارت 3 نفر باز هم به مجلس برگشتند که اولین آنها مصطفی معین بود که البته بازگشت او به مجلس در دوره پنجم کوتاه‌مدت شد و باز هم صندلی وزارت را در اختیار گرفت. دو فرد بعدی که همچنان هم در مجلس حضور دارند از کابینه احمدی‌نژاد هستند. عبدالرضا مصری و حمیدرضا حاجی‌بابایی دو وزیر سابقی هستند که این روزها در مجلس یازدهم حضور دارند.

عصر هاشمی

دولت پنجم (1368 تا 1372)

در این دوره از دولت که همزمان با مجالس سوم و چهارم بود، هاشمی‌رفسنجانی که پیش از این، رئیس مجلس بود و آشنایی کاملی با نماینده‌ها داشت، در همان ابتدای کار 4 نماینده را به مجلس سوم معرفی کرد و هر 4 وزیری که از مجلس به دولت رفته بودند، هم رای اعتماد گرفتند و هم تا پایان کار دولت پنجم صندلی وزارت را در اختیار داشتند.

سیدمحسن نوربخش

او یک سال و 3 ماه سابقه نمایندگی مجلس را داشت که از مجلس سوم به هیئت دولت راه یافت. نوربخش پیش از نمایندگی در سال 59 به مدت 6ماه سرپرستی وزارت اقتصاد و امور دارایی را برعهده گرفت و سپس راهی بانک مرکزی شد تا در دولت میرحسین موسوی، ریاست بانک مرکزی را به مدت 5 سال از سال 60 تا 65 بر عهده داشته باشد. در سال 67 کاندیدای حضور در مجلس شد و توانست از حوزه انتخابیه تهران، راهی مجلس سوم شود اما یک سال و 3 ماه بعد از آغاز به کار مجلس سوم، با تشکیل دولت اکبر هاشمی‌رفسنجانی، او توسط رئیس‌جمهور جدید ایران به‌عنوان گزینه وزارت اقتصاد معرفی شد و توانست رای اعتماد مجلس را با 195 رای موافق به‌دست آورد و به صورت کامل در دولت پنجم وزیر شود. با شروع به کار دولت ششم، او به مدت یک سال از سال 72 تا 73 معاونت اقتصادی رئیس‌جمهور (هاشمی‌رفسنجانی) را برعهده داشت تا در سال 73 یک‌بار دیگر راهی بانک مرکزی شود و جای سیدمحمدحسین عادلی را در ریاست این بانک بگیرد؛ جایگاهی که مجموعا 9 سال و تا آخرین روز عمرش در اختیار او بود (از سال 73 تا 76 دولت ششم به ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی و از سال 76 تا 82 دولت هفتم‌وهشتم به ریاست سیدمحمد خاتمی) و سرانجام او در تاریخ 2 فروردین 1382 به علت سکته قلبی در سن 55 سالگی درگذشت.

مصطفی معین

او تنها فردی است که در این گزارش طی دو مقطع مورد بررسی قرار خواهد گرفت. در سال 59 به‌عنوان نماینده شیراز به اولین دوره مجلس راه یافت و در همین دوره به عضویت شورای عالی انقلاب فرهنگی درآمد؛ جایگاهی که از سال 62 تا 82 به مدت 20 سال در اختیارش بود. در سومین دوره مجلس این‌بار از حوزه تهران نامزد شد و به نمایندگی رسید. البته تنها یک سال و 3 ماه در مجلس حضور داشت. با تشکیل دولت هاشمی‌رفسنجانی، به‌عنوان وزیر پیشنهادی فرهنگ و آموزش عالی به مجلس معرفی شد و با 237 رای موافق به وزارت رسید و به صورت کامل در دولت پنجم وزیر بود، اما در دولت ششم از ترکیب هیئت‌دولت خارج شد تا مقطع دیگری در زندگی‌اش آغاز شود که در بخش مربوط به دولت هفتم ادامه فعالیت او مورد بررسی قرار خواهد گرفت.

حسین کمالی

با سابقه طولانی نمایندگی به دولت پنجم راه یافت و دوران وزارت خود را آغاز کرد. او که در دوره‌های اول، دوم و سوم مجلس نماینده تهران بود، در شهریور 68 پس از 9 سال و 3 ماه از مجلس جدا شد و توسط اکبر هاشمی‌رفسنجانی راهی مجلس شد تا با کسب 224 رای، به‌عنوان وزیر کار و امور اجتماعی معرفی شود؛ جایگاهی که در دولت‌های ششم و هفتم هم در اختیار او ماند و تجربه 4 سال کار با سیدمحمد خاتمی هم برایش به ثبت رسید. اما پس از پایان کار دولت هفتم، او در سال 80 پس از 12 سال از ترکیب هیئت دولت خارج شد و پس از آن تنها به فعالیت سیاسی پرداخت و در جریان مستقیم قدرت حضور نداشت.

حسین محلوجی

او که فعالیت خود پس از انقلاب را با استانداری لرستان آغاز کرده بود (از سال 59 تا 60 به‌مدت یک سال و 4 ماه)، در سال 60 پس از عزل بنی‌صدر به‌عنوان قائم‌مقام وزیر معادن و فلزات معرفی شد تا اینکه در سال 61 محمد امامی‌کاشانی از نمایندگی مردم کاشان در مجلس اول استعفا کرد و محلوجی از طریق انتخابات میان‌دوره‌ای به مجلس اول راه یافت و این جایگاه را به مدت 8 سال در مجالس اول، دوم و سوم در اختیار داشت تا اینکه او نیز در لیست نماینده‌هایی قرار گرفت که توسط هاشمی‌رفسنجانی برای دریافت رای اعتماد به مجلس سوم معرفی شدند و در نهایت توانست با دریافت رای اعتماد، به‌عنوان وزیر معادن و فلزات معرفی شود. در دولت‌های پنجم و ششم به مدت 8 سال این جایگاه را در اختیار داشت، اما پس از پایان دوره وزارت، او دیگر در عرصه قدرت حضور نداشت.

دولت ششم

در این دوره که با مجالس چهارم و پنجم همزمان بود، برخلاف دولت پنجم، هاشمی هیچ‌کدام از نماینده‌های مجلس را به ترکیب هیئت دولت اضافه نکرد.

عصر خاتمی

دولت هفتم

در اولین دوره ریاست‌جمهوری سیدمحمد خاتمی که با مجلس پنجم آغاز و به مجلس ششم منتهی شد، 3 نماینده مجلس پنجم به‌عنوان وزیر راهی هیئت دولت شدند که از بین آنها تنها مصطفی معین توانست دوره 4ساله را به پایان برساند و به دولت هشتم هم برود. اما دو نفر بعدی در همان ابتدای راه از دولت جدا شدند و عمر همکاری کوتاهی به‌عنوان وزیر داشتند.

مصطفی معین

وزیر سابق فرهنگ و آموزش عالی که پیش از این سابقه 5 سال نمایندگی مجلس در دوره‌های اول و سوم را در اختیار داشت، در انتخابات مجلس پنجم از حوزه اصفهان کاندیدا شد و برای سومین بار به مجلس راه یافت، اما این‌بار هم توسط سیدمحمد خاتمی به‌عنوان وزیر فرهنگ و آموزش عالی به مجلس پنجم معرفی شد و با تغییر نام این وزارت‌خانه به وزارت علوم، تحقیقات و فن‌آوری در این پست به‌مدت 6 سال در دولت‌های هفتم و هشتم باقی ماند تا اینکه سرانجام خاتمی در 2 تیر 1382 استعفای او از وزارت را پذیرفت و با جداشدنش از دولت، به‌عنوان مشاور رئیس‌جمهور انتخاب شد. در سال 84 هم نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری شد که نتوانست به پاستور برسد.

قربانعلی دری‌نجف‌آبادی

او که در ابتدای انقلاب به‌عنوان امام‌جمعه شهرکرد انتخاب شده بود، در دوره اول مجلس (سال‌های 59 تا 63) و دوره چهارم (سال‌های 71 تا 75) نماینده مجلس بود. در سال 75 به مجلس پنجم هم راه یافته بود، اما با حضور سیدمحمد خاتمی در دولت، دری نجف‌آبادی به‌عنوان گزینه حضور در وزارت اطلاعات به مجلس معرفی شد و رای اعتماد هم گرفت، اما حضور وی در وزارت اطلاعات کوتاه‌مدت بود و در بهمن 1377 به‌دنبال قتل‌های زنجیره‌ای از سمت خود استعفا کرد و جای خود را به علی یونسی داد. پس از دوره کوتاه وزارت، او از سال 78 تا 83 رئیس دیوان عدالت اداری و از سال 83 تا 88 دادستان کل کشور بود و سرانجام از سال 88 امام‌جمعه اراک شد.

عبدالله نوری

او که فعالیت خود را با سرپرستی صداوسیما در سال 59 آغاز کرده بود، در سال 60 به‌عنوان نماینده ولی‌فقیه در جهاد سازندگی انتخاب شد و تا سال 68 در این سمت حضور داشت. در سال 63 به مجلس دوم راه یافت و 4 سال نماینده این مجلس بود تا اینکه در سال 68 توسط هاشمی‌رفسنجانی به‌عنوان وزیر کشور معرفی و رای اعتماد گرفت و 4 سال وزیر بود. پس از آن نماینده مجلس پنجم شد و در رقابتی نزدیک ریاست مجلس را به ناطق نوری واگذار کرد. با سابقه‌ای که داشت، از سوی سیدمحمد خاتمی به‌عنوان وزیر پیشنهادی کشور به مجلس پنجم معرفی شد و رای اعتماد این دوره از مجلس را به‌دست آورد اما درحالی‌که از سال 76 برای دومین بار کارش را در وزارت کشور به‌عنوان وزیر آغاز کرده بود، توسط همین مجلس در تاریخ 30 خرداد 77 استیضاح و از کار برکنار شد. پس از استیضاح، به معاونت رئیس‌جمهور رسید و سپس در اولین دوره شورای شهر تهران، به این نهاد راه یافت و رئیس شد اما حضور او در صندلی ریاست کوتاه بود و تنها 4 ماه از اردیبهشت تا شهریور 1378 در این سمت حضور داشت و به علت کاندیداتوری در مجلس ششم، از سمت خود استعفا کرد. هر چند به علت منع قانونی ناشی از داشتن پرونده در قوه قضائیه، نتوانست به مجلس راه یابد و پس از آن هم دیگر در جریان قدرت حضور ندارد.

دولت هشتم

در این دوره که مصادف با ایام فعالیت مجلس ششم و هفتم بود، همان رویه دومین دوره ریاست‌جمهوری اکبر هاشمی‌رفسنجانی تکرار شد و هیچ‌یک از نماینده‌های مجلس به ترکیب کابینه سیدمحمد خاتمی راه نیافتند.

عصر احمدی‌ نژاد

دولت نهم

در این دوره، محمود احمدی‌نژاد 4 نماینده از مجلس هفتم را به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت به مجلس معرفی کرد که از بین این گزینه‌ها 3 نفر دولت نهم را با احمدی‌نژاد به پایان رساندند و یک نفر هم با او به اختلاف‌نظر خورد و مسیر خود را جدا کرد.

داوود دانش‌جعفری

پس از 4 سال نمایندگی مجلس در دوره پنجم از سال 75 تا 79، او در دوره هفتم نیز در سال 83 به مجلس راه یافت و از سوی محمود احمدی‌نژاد به‌عنوان گزینه وزارت اقتصاد به مجلس معرفی شد و توانست رای اعتماد بگیرد، اما دوره اول احمدی‌نژاد را به پایان نرساند و در سال 87 به‌دنبال اختلافاتی که با رئیس دولت پیدا کرده بود، از سمت خود استعفا کرد و تا پایان دوره احمدی‌نژاد جایی در دولت نداشت تا حسن روحانی به ریاست‌جمهوری رسید. زمان حضور روحانی با صدور دو حکم برای او همراه شد. ابتدا عنوان مشاور عالی وزیر بهداشت را در سال 92 به‌دست آورد و سپس در سال 93 با دریافت حکمی از سوی علی ربیعی، وزیر کار به‌عنوان عضو هیئت نظارت سازمان بیمه سلامت ایرانیان منصوب شد و اکنون نیز رئیس صندوق توسعه حمل و نقل کشور است.

منوچهر متکی

فعالیتش را با حضور در مجلس اول طی سال‌های 59 تا 63 آغاز کرد و سپس وارد وزارت امور خارجه شد و در سال 64 اولین حکم خود را دریافت کرد تا به‌عنوان سفیر ایران در ترکیه معرفی شود. با آغاز دوره ریاست‌جمهوری هاشمی‌رفسنجانی، او به ایران برگشت و به ترتیب مدیرکل اروپای غربی، معاونت امور بین‌الملل، معاون حقوقی کنسولی و امور مجلس شد تا اینکه در سال 73 دومین حکم سفارت خود را دریافت کرد و این‌بار به ژاپن رفت. حضور او به‌عنوان سفیر در ژاپن تا سال 78 ادامه داشت و با حضور سیدمحمد خاتمی در دولت، او پست مهمی را در وزارت خارجه دریافت نکرد. با نزدیک شدن به انتخابات مجلس هفتم توانست برای دومین بار راهی نهاد قانونگذاری کشور شود، اما این حضور برای او کوتاه بود. درحالی‌که در جریان انتخابات ریاست‌جمهوری سال 84، ریاست ستاد انتخاباتی علی لاریجانی را در اختیار داشت، با رسیدن احمدی‌نژاد به پاستور، نام او به‌عنوان گزینه وزارت خارجه به مجلس هفتم معرفی شد و 5 سال وزیر بود تا اینکه در 22 آذر 89 به شکل عجیبی درحالی‌که به ماموریت رفته بود، توسط احمدی‌نژاد از کار برکنار شد. پس از برکناری دیگر در عرصه قدرت حضور نداشت، البته در سال 92 سودای ریاست‌جمهوری به سرش زد و نامزد انتخابات شد، اما تایید صلاحیت شورای نگهبان را دریافت نکرد.

محمد عباسی

بعد از اینکه محمد ناظمی‌اردکانی از وزارت تعاون برکنار شد، محمود احمدی‌نژاد برای جانشینی او، محمد عباسی یکی از نماینده‌های مجلس هفتم را انتخاب کرد و او که اولین تجربه نمایندگی و پست سیاسی بالا را سپری می‌کرد، تنها 2 سال بعد از آغاز دوره نمایندگی مجلس، در سال 85 به هیئت دولت راه یافت و 5 سال صندلی این وزارت را در اختیار داشت. در سال 90 به‌دنبال ادغام وزارت تعاون و وزارت کار، او هم موقتا از هیئت دولت جدا شد اما در سال 90 یک‌بار دیگر به‌عنوان وزیر به دولت احمدی‌نژاد برگشت و تا آغاز دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی، وزیر ورزش و جوانان بود. سپس با پایان دوره ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد، در سال 93 با دریافت حکمی عضو هیئت امنای بنیاد مستضعفان شد و با آغاز دوره ریاست دولت ابراهیم رئیسی، به‌عنوان رئیس سازمان امور اجتماعی کشور منصوب شد و فعلا هم در این سمت حضور دارد.

عبدالرضا مصری

او که حضور در قدرت سیاسی را با نمایندگی مجلس هفتم آغاز کرد، 2 سال بعد از شروع به کار این دوره از مجلس یعنی در سال 85 آماده ورود به دولت شد و پس از استعفای پرویز کاظمی، او توانست از مجلس رای اعتماد بگیرد و تا پایان دولت نهم این صندلی در اختیارش باشد. اما در دوره دوم ریاست‌جمهوری احمدی‌نژاد او که مدرک تحصیلی دکترای زمین‌شناسی دارد، به‌عنوان سفیر ایران در ونزوئلا انتخاب شد. از سال 88 تا 91 دوره سفارت را پشت سر گذاشت، اما با نزدیک شدن به زمان انتخابات مجلس نهم، تصمیم گرفت به مجلس برگردد و از سال 91 تاکنون نماینده مجلس است.

دولت دهم

در این دوره که مجالس هشتم و نهم روی کار بودند، محمود احمدی‌نژاد تنها یک انتخاب از بین نمایندگان مجلس برای حضور در کابینه به‌عنوان وزیر داشت که این گزینه هم تا پایان دوره ریاست‌ احمدی‌نژاد بر دولت، در این سمت حضور داشت.

حمیدرضا حاجی‌بابایی

یکی از باسابقه‌ترین نماینده‌های تاریخ مجلس ایران، پس از اینکه در دوره‌های پنجم تا هشتم از سال 75 تا 88 نماینده شهر همدان در مجلس بود، با آغاز به کار دومین دوره ریاست احمدی‌نژاد بر دولت، به‌عنوان وزیر پیشنهادی آموزش و پرورش انتخاب و به مجلس معرفی شد تا از مجلس جدا شود. او تا پایان دوره حضور احمدی‌نژاد در پاستور وزیر آموزش و پرورش بود و پس از پایان دوره هم، یک‌بار دیگر در اولین انتخابات مجلس که پیش رویش بود ثبت‌نام کرد و از سال 95 تاکنون در بهارستان حضور دارد.

عصر روحانی

دولت یازدهم

اولین دوره ریاست‌جمهوری حسن روحانی که با مجلس نهم و دهم همراه بود، تفاوتی آشکار با ادوار گذشته داشت. در لیستی که او به مجلس نهم ارائه کرد، نام هیچ‌یک از نماینده‌ها به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت وجود نداشت.

دولت دوازدهم

در این دوره نیز، حسن روحانی سیاست دوره گذشته خود را دنبال کرد و نامی از بین نمایندگان دوره‌های دهم و یازدهم در بین گزینه‌های حسن روحانی برای حضور در صندلی وزارت دیده نمی‌شد.

عصر رئیسی

دولت سیزدهم

ابراهیم رئیسی کارش را به‌عنوان رئیس قوه مجریه با معرفی دو نماینده مجلس به‌عنوان گزینه‌های وزارت آغاز کرد که فعلا از بین آنها یک نفر را برکنار کرده و یک نفر همچنان در صندلی وزارت حضور دارد.

سیداحسان خاندوزی

بدون کمترین سابقه حضور در عرصه مدیریت، درحالی‌که در سال 99 توانسته بود به مجلس یازدهم راه یابد، در سال 1400 از سوی ابراهیم رئیسی به‌عنوان گزینه پیشنهادی حضور در وزارت اقتصاد، به مجلس یازدهم معرفی شد و توانست از مجلس رای اعتماد گرفته و همچنان در این سمت حضور دارد.

سیدجواد ساداتی‌نژاد

رئیس اسبق دانشگاه کاشان که در دوره ریاست دولت محمود احمدی‌نژاد این سمت را در اختیار داشت، در سال 95 اولین دوره نمایندگی مجلس را در دوره دهم تجربه کرد و درحالی‌که در دوره یازدهم نیز توانسته بود به بهارستان برسد، با رسیدن ابراهیم رئیسی به پاستور، نام او به‌عنوان گزینه پیشنهادی وزارت جهاد کشاورزی مطرح شد و توانست رای اعتماد بگیرد اما چند روز پیش در تاریخ 22 فروردین 1402 از کار برکنار شد.