به سـوی تعلیق/ارزیابی نمایندگان از مصوبه اخیر مجلس در مورد نحوه همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس اجرای «الزام دولت به تعلیق همکاری با سازمان (آژانس) بین‌المللی انرژی اتمی» را ابلاغ کرد و حالا دولت مسعود پزشکیان ملزم به اجرای این قانون است.
محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس اجرای «الزام دولت به تعلیق همکاری با سازمان (آژانس) بین‌المللی انرژی اتمی» را ابلاغ کرد و حالا دولت مسعود پزشکیان ملزم به اجرای این قانون است. درحالی‌که رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی درخواست بازدید از مراکز هسته‌ای ایران را کرده است. البته گزارش‌های یکجانبه گروسی که به گفته بسیاری از کارشناسان بی‌اساس بوده است، بهانه‌ای شد برای روشن کردن آتش جنگ ایران و اسرائیل و حملات ناگهانی این رژیم به ایران که به کشته شدن بسیاری از غیرنظامیان(مرد، کودک، زن و سالمندان) منجر شد.
شاید به همین دلیل است که دولت نیز با این موضع مجلس همراهی کرده و فاطمه مهاجرانی، سخنگوی دولت اعلام کرد که از این پس، رابطه و همکاری ما با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی شکل جدیدی به خود می‌گیرد. سخنگوی دولت در اینباره تاکید کرد: «استانداردهای دوگانه برخی از کشورهای غربی و سکوت آنها در قبال تجاوز اسرائیل، ضربه شدیدی به اعتبار ادعاهای آنها درخصوص حقوق بشر و حقوق بین‌الملل وارد کرده است. برنامه هسته‌ای جمهوری اسلامی ایران در چارچوب اهداف صلح‌آمیز به مسیر خود ادامه خواهد داد.»
قوه‌قضائیه نیز با مجلس و دولت همراه است. غلامحسین محسنی‌اژه‌ای، رئیس دستگاه قضا در مراسم تشییع سرداران، دانشمندان و شهدای حمله اسرائیل به ایران تاکید کرد: «آژانس بین‌المللی انرژی اتمی وقتی با دشمن ملت ایران همکاری می‌کند و اطلاعات تأسیسات هسته‌ای ما را به آن دشمن ارائه می‌دهد نباید توقع داشته باشد که آغوش ایران به رویش باز باشد.
صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های هسته‌ای ایران و انطباق آن با قوانین بین‌المللی موضوعی است که آژانس بر آن صحه گذاشته اما دست‌اندرکاران آژانس در مسیری مخالف رویکرد تعاملی ایران گام برداشتند، پس طبیعی است که دیگر همچون سابق با این نهاد همکاری نداشته باشیم و رویکرد تعاملی خود را به حالت تعلیق درآوریم.» اما تعلیق همکاری دولت با آژانس تنها واکنش به جنگ اخیر نبود.
گزینه‌های درست یا اشتباه؟
«بستن تنگه هرمز» و «خروج از NPT» دو راه‌حلی است که سوپرانقلابی‌ها در جنگ بر آن تاکید داشتند. البته بستن تنگه هرمز پیش از این بارها و بارها توسط تندروهای داخلی مطرح شده و همیشه اولین گزینه دم دست آنها و آخرین انتخاب دولت‌ها بوده است. این گزینه (بستن تنگه هرمز) حکما می‌تواند به قدرت‌نمایی ایران و تنش انرژی در جهان بیانجامد اما پیامدهای بسیاری به دنبال خواهد داشت. با این حال آمریکا، اسرائیل و هم‌پیمانان آنها (به‌ویژه اروپایی‌ها) را با بحران انرژی روبه‌رو کرده و جنگ را به مرحله‌ای سخت‌تر و غیرقابل بازگشت می‌کشاند.
شاید به همین دلیل است که دولت‌ها تن به آن نمی‌دهند.از بستن تنگه هرمز که بگذریم، «خروج ازNPT » یا همان «خروج از پیمان منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای» که پیش از این چندبار به صورت جسته و گریخته مطرح شده بود، در جنگ ۱۲ روزه و پس از نخستین روز حملات اسرائیل به ایران قوت بیشتری گرفت و برخی از نمایندگان بر ضرورت بازتعریف همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی از طریق بررسی خروج از NPT در دستورکار مجلس اصرار داشته و دارند. اما ایران چگونه به این معاهده بین‌المللی پیوسته است؟
ورود ایران به NPT
ایران سال 1347 دومین کشور آسیایی بود که NPT را امضا کرد و در سال 1349 با تصویب مجلس شورای ملی به طور رسمی به آن پیوست و همراه ۱۸۶ کشور حاضر در این معاهده به تعهدات آن پایبند است. مهم آنکه؛ ایران جزو بنیانگذاران این معاهده بوده و در تدوین آن نقش بسزایی ایفا کرده است و به دلیل همین نقش‌آفرینی، توانست ریاست کمیته خلع سلاح سازمان ملل را به مدت ۸ سال بر عهده بگیرد. کشورهای دارای سلاح هسته‌ای طبق این پیمان اجازه ندارند مستقیم یا غیرمستقیم به کشورهایی که سلاح هسته‌ای ندارند برای دستیابی به این سلاح‌ها کمک کنند و تنها می‌توانند فناوری هسته‌ای صلح‌آمیز را در اختیار آنها قرار دهند. جالب آنکه اسرائیل از جمله کشورهایی است که در کنار هند، سودان جنوبی، کوبا و پاکستان این معاهده بین‌المللی را امضا نکرده است. البته کره شمالی هم از این پیمان خارج شده است.
مجلس و پیشنهاد خروج از NPT
این سومین بار است که خروج از NPT در مجلس مطرح می‌شود. این موضوع پیش از این دو بار طرح شده، اما خروج از NPT اتفاق نیفتاده است. سال 98 طرح خروج ایران از NPT در مجلس دهم مطرح شد و 8 بهمن و آخرین جلسه پیش از برگزاری انتخابات مجلس این طرح با امضای 19 نماینده اصولگرا اعلام وصول شد. پس از آن در مجلس یازدهم هم در پی تحولات بین‌المللی و واکنشها به فعالیت هسته‌ای ایران و احتمال ارسال پرونده ایران به شورای امنیت سازمان ملل، در بهمن‌ماه سال 1402 باردیگر خروج از NPT در مجلس مطرح شد.
به‌عبارتی در همه سال‌ها که مذاکرات هسته‌ای ایران مطرح بود در هر بزنگاهی عدهای در مجلس به دنبال طرح خروج از NPT و گام گذاشتن در مسیر کره شمالی بودند درحالی‌که در کنار این پیشنهاد، این واکنش به میان میآمد که با این اقدام کشور بیش از پیش از معادلات بین‌المللی کنار گذاشته می‌شود. این اقدام علاوه بر منزوی کردن کشور، خصم و دشمنی بین‌المللی علیه ایران را هم برمی‌انگیزد چراکه خروج از NPT آن هم در اوج اختلافات بر سر برنامه هسته‌ای ایران فرصتی را برای دشمنان ایران فراهم میکرد که ایران را تهدیدی برای تمام کشورهای دنیا معرفی‌کند.
شاید به همین دلیل است که کارشناسان سیاسی و بین‌المللی خروج ایران را تصمیمی اشتباه ارزیابی می‌کردند و طبق تحلیل آنها؛ خروج از NPT موج عظیم و جدیدی از دشمنی‌های جدید را به همراه خواهد داشت و تمام مراودات بین‌المللی کشور را به چند کشور انگشت‌شمار و حتی کمتر از دوران تحریمها محدود می‌کند. همین حالا هم بسیاری از کارشناسان معتقدند که این خروج از NPT به نوعی خودزنی سیاسی در عرصه بین‌المللی است. کما اینکه حشمت‌الله فلاحت‌پیشه، نماینده ادوار و رئیس کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس دهم که در همه این سال‌های حضور در مجلس نیز با این تصمیم مخالف بود، معتقد است: «افرادی که با نگاه‌های آرمانی و تند خود، کشور را به سمت جنگ سوق می‌دادند، از روز نخست جنگ سکوت کردند و حال پس از آتش‌بس، اولین مصاحبه‌ها را همان‌ها انجام می‌دهند و اتفاقاً حرف‌هایی را مطرح می‌کنند که نه‌تنها سودی برای منافع ملی ندارد، بلکه حتی برای کشور دشمن هم ایجاد می‌کند.»
او با اشاره به زمزمه‌ها مبنی بر احتمال خروج ایران از NPTبه جماران گفته است: «تاکنون این صحبت‌ها نه‌تنها به منافع ملی ایران کمک نکرده، بلکه بهانه‌های لازم را برای دشمنان ایران فراهم آورده است. در دو دهه گذشته، ۲۰ درصد از کل ماموریت‌های نظارتی آژانس، در مورد ایران بوده است و برای چنین کشوری، طرح شعارهایی همچون خروج از NPT و تولید بمب اتم، فقط به ضرر منافع ملی تمام شد. ما دیدیم که به‌‌رغم تمام شعارهای افراطیون، ایران نه از NPT خارج شد و نه بمب اتم ساخت، اما باعث شد دشمنان از این صحبت‌ها علیه ما استفاده کنند.
مظلوم‌ترین برنامه توسعه‌ای ایران، برنامه هسته‌ای بود. این برنامه‌ای کاملاً صلح‌آمیز است که به خاطر ظلم دشمنان، سیاسی‌کاری آژانس و شعارهای بدون عمل داخلی، بسیار ضربه خورد. اکنون نیز طرح مجدد این شعارها، آسیب‌رسانی به منافع ملی است، کما اینکه دیدیم کسانی که این شعار را مطرح می‌کردند، بدون اینکه هیچ مسئولیتی بپذیرند، برنامه هسته‌ای ایران را گرفتار ویرانگرترین حملات تاریخ هسته‌ای دنیا کردند.»
صف‌آرایی جهانی مقابل ایران؟
هنوز ایران به صورت رسمی اعلام نکرده که برنامهاش برای معاهده NPT چیست؟ و در دوراهی تصمیم‌گیری است و صرفاً مصوبات مجلس‌اش درباره نحوه همکاری با آژانس است که صف‌آرایی بین‌المللی مقابل آن آغاز شده است. امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه که طی این روزها کمتر حمایتی از دفاع ایران در برابر حمله اسرائیل داشته است، پس از نشست اتحادیه اروپا در بروکسل (در تاریخ ۶ تیر ۱۴۰۴) این خروج ایران را بدترین سناریو توصیف کرد و پیامد آن را انحراف و تضعیف جمعی دانست.
رئیس‌جمهور فرانسه از «ارتقای هسته‌ای ایران» اظهار نگرانی کرد که به میان کشیدن اینگونه نگرانی‌ها می‌تواند واکنش منفی اکثر کشورهای جهان علیه ایران (به جز انگشت‌شمار کشورهای طرفدار جمهوری اسلامی) را در پی داشته باشد. کارشناسان همچنان به عواقب و تبعات خروج از NPT هشدار می‌دهند و این بحث پیش آمده که مصوبه جدید مجلس آیا به دنبال هموارسازی مسیر برای خروج از این پیمان است یا ارکان نظام (با تصویب مجلس) فعلاً عدم همکاری با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای مدتی محدود را در دستور کار دارند.
در همین راستا و درباره این مصوبه مجلس و گزینه‌های دیگر با رضا سپهوند عضو کمیسیون انرژی مجلس و احمد عجم نماینده شاهرود و میامی گفت‌وگو کردیم.
