پستیبلندیهای بادگیر
گزارش هم‌میهن از وضعیت سیاسی استان یزد در زمستان ۱۴۰۱
گزارش هم‌میهن از وضعیت سیاسی استان یزد در زمستان 1401
یزد شهر بادگیرهاست. یزد بیشترین تعداد بادگیرهای ایران را دارد، به‌طوری‌که در گذشته بر بالای هر خانهای، بادگیری وجود داشت. با این حال مردم این شهر، اتفاقا از استوارترین مردم ایران بر باورهای خود هستند. براساس پژوهشی که سال 94 انجام شده بود، یزد یکی از مذهبیترین استانهای ایران و باورمندترین استانها به خانواده است. با این حال بسیاری از مردم همین شهر، اتفاقا در جریان اتفاقات اخیر به خیابان آمدند تا نقیضه‌ای باشند به این ایده که حامیان اعتراضات افرادی بیدین یا تجزیه‌طلب بودند...
سفر ابراهیم
در هفته آخر دی، ابراهیم رئیسی در سفری استانی به یزد رفت؛ این بار با یک سخنرانی عمومی و حضور نسبتا گسترده مخاطبان. برای اصولگرایان مهم بود در استانی که به‌خاطر سیاستمداران اصلاحطلب آن شناخته میشود، استقبال از ابراهیم رئیسی، گرم و گسترده باشد. (حتی یکی از چهرههای مرتبط با سیستم تبلیغاتی دولتی، در توئیتر نوشته بود خاتمیها از رئیسی استقبال کردند تا به جناح رقیب کنایه زده باشند) اما خیلی زود این استقبال گسترده و گرم از طرف منتقدان به چالش کشیده شد. گفته شد تصویری که در یکی از سایتهای حامی ابراهیم رئیسی استفاده شده است، قدیمی بوده و مربوط به سفر هفت سال قبل حسن روحانی به یزد بوده است. خبرگزاری اصولگرای ایرنا نوشته در جریان سفر رئیسی به یزد، بیش از ۴۶ هزار تماس تلفنی و حدود یکصد هزار نامه در یزد ثبت شد که رکورد نامههای مردمی در استان خراسان جنوبی را شکست. خبری که با کنایه روزنامه اطلاعات مواجه شد و افزایش تعداد نامهها را نشانه‌ای از افزایش مشکلات مردم عنوان کرد. با این حال این حواشی را نمیتوان حواشی پررنگی برای ابراهیم رئیسی برشمرد. دولت او در این مدت آنقدر حاشیه داشته که اتفاقات یزد، یکی از آرامترین دورههای ریاست‌جمهوری او به‌شمار میرود.
شهر خاتمی و عارف
استان يزد به سبب موقعيت جغرافيايىاش در فلات مركزى ايران، داراى آبوهوای اقليمى گرم و خشك بيابانى است، اما شرايط محلى، پاره‌اى دگرگونیهاى محدود در آن پديد آورده است. مشهورترین سیاستمدار یزدی در سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، سیدمحمد خاتمی بوده که از سال 76 تا 84 رئیسجمهور ایران شد و حالا رهبری جریان اصلاحات را برعهده دارد. خاتمی، زادگاه خود را اینطور توصیف میکند: «کویر را من مظهر زندگی، تلاش، صبوری و سازندگی ميدانم؛ که نومیدی در دل دریایی مردان و زنانش غرق و هضم ميشود و از ناممکنها امکان شگفت‌انگیز زندگی پویا برمی‌خیزد. مبارزه آرام با طبیعت سخت و خشن و ناآرام، مردان و زنان کویری را چنان پرورده، که لحظهای از زندگی‌شان تهی از آفرینندگی و امیدآفرینی نیست.»
اینکه روحیه امیدوار مردم کویر اثربخش بوده یا کاریزمای سیدمحمد خاتمی یا ترکیبی از هر دو، اما به هر حال یزد به‌عنوان منطقه‌ای همیشه اصلاحطلب در تاریخ سیاسی چند سال اخیر ایران ثبت شده است. در میان استانهای فلات مرکزی ایران، همیشه رای مردم یزد بیشتر از استانهای همجوار، به سبد اصلاحطلبان ریخته شده است، چنانچه در مجلس دهم، هیچ نماینده‌ای از استان یزد نبود که کامل خود را در جبهه اصولگرایان تعریف کند. محمدرضا خاتمی برادر سیدمحمد خاتمی هم چند سال دبیرکل جبهه مشارکت از بزرگترین احزاب سیاسی تشکیل شده بعد از انقلاب بود و محمدرضا عارف نیز از شناختهشدههای جریان اصلاحطلب به شمار می‌رفت و هر دوی اینها، رهبری اصلاحطلبان را در مجلس ششم و دهم برعهده داشتند و وزن سیاستمداران موثر یزدی را در عرصه سیاسی ایران، بالاتر بردند.
با این حال اصلاحطلب بودن یزد، به‌معنای غیبت نیروهای موثر اصولگرا در این استان نیست. فعالان سیاسی به یاد میآوردند که در آذر 82 هنگامی که محسن میردامادی برای سخنرانی به یزد رفته بود، تندروها به او حمله کردند و قصد داشتند رئیس وقت کمیسیون امنیت و سیاست خارجی مجلس را ضرب‌وشتم کنند و محسن میردامادی، ناچار به ساختمان فرمانداری گریخت. میردامادی که به دعوت جبهه مشارکت ایران اسلامی وارد یزد شده بود، از سوی افرادی که مخالف برپایی نشست این جبهه بودند، مورد حمله قرار گرفت.
ماجرای سپنتا نیکنام
در سال‌های اخیر، یک بار تحولات یزد مورد توجه رسانهها قرار گرفت. زمانی که مردم یزد برای دومین‌بار، به سپنتا نیکنام، نامزد زرتشتی انتخابات شورای شهر رای دادند، اما بعضی از چهرههای سیاسی، اینطور تفسیر میکردند که یک فرد غیرمسلمان نمیتواند مسئولیتی در شهر مسلمانان داشته باشد. این مسئله در آن زمان مورد مناقشه قرار گرفت. قانون چند بار بین مجلس و شورای نگهبان رفت و برگشت و در نهایت با مصوبه مجمع تشخیص مصلحت نظام، سپنتا نیکنام به صندلی شورای شهر خود بازگشت. در طول انجام این فرایند، رفتار غلامعلی سفید، رئیس شورای شهر یزد و از چهرههای شناخته‌شده اصلاحطلب به‌شدت مورد توجه قرار گرفت. غلامعلی سفید به‌شدت از عضویت سپنتا نیکنام دفاع کرد و حتی تلویحا اعلام کرد که اگر سپنتا نیکنام به شورای شهر یزد برنگردد، از شورای شهر استعفا میدهد. او حاضر به پذیرفتن عضو علی‌البدل در جلسات شورا نشد تا مقدمات بازگشت سپنتا نیکنام به شورای شهر فراهم شد. با این حال ماجرای سپنتا نیکنام همزمان حامل دو پیام بود. از یک طرف از وجود دیوارهای شیشه‌ای برای اقلیتهای دینی پرده برمیداشت و از طرف دیگر نشان میداد حتی در شهر مذهبی یزد، که ادیبان
آن را دارالعباده میخوانند، مردم راه دیگری را انتخاب کرده‌اند و از گفتمان رسمی و تبلیغاتی حاکم فاصله گرفته‌اند. اگر روزی حضور یک چهره اقلیت دینی در یک مسئولیت به‌خاطر بیاعتمادی افراد آن مجموعه، امری مذموم بود، حالا این مردم یزد بودند که حاضر بودند برای رای دادن به سپنتا نیکنام و دفاع از رای‌ای که داده بودند، اعتراض خود را در شبکههای اجتماعی مطرح کنند.
این اختلاف بین گفتمان رسمی و گفتمان مردمی را یک‌جای دیگر هم میشد دید. هیئات مذهبی که در همه سال‌های بعد از پیروزی انقلاب، محلی برای تبلیغ اندیشه مسئولان نظام بوده، در سال‌های اخیر و به‌خاطر چند شاعر و مداح مشهور، تبدیل به صحنه‌ای برای مداحیهای انتقادآمیز از وضعیت کشور شده است به شکلی که با برگزاری بعضی از این هیئتها و مداحی برخی افراد در این برنامهها مخالفتهایی ابراز شده و ممانعتهایی انجام شده است. در واقع میتوان این اطمینان را داشت که قسمتهای قابل‌توجهی از جامعه مذهبی یزد هم گفتمان تبلیغی را نمیپسندند. مهمترین نمود آن مراسم عزاداری محرم امسال بود که یک روحانی در یکی از مساجد یزد، بیحجابی زنان را عامل فقر معرفی کرده بود که با واکنش گسترده مستمعین، ناچار به عذرخواهی شد.
اعتراض و فایل صوتی
در چنین فضایی، از شهریور امسال که خبر درگذشت مهسا امینی منتشر شد، فضای یزد هم مثل سایر شهرهای ایران ملتهب شد. سی‌ام شهریورماه خبرگزاری فارس نوشت، از ساعت ۲۰:۳۰ حدود ۳۰ نفر از جوانان یزدی با نشستن در میدان امیرچخماق دستنوشتههایی درباره وقایع اخیر بر دست گرفتند و خواستار رسیدگی هر چه سریع‌تر به پرونده این ماجرا شدند. رفته‌رفته تعداد معترضان بیشتر شد و حضور پلیس نیز در محل افزایش یافته و جمعیت که بین ۲۰۰ تا ۳۰۰ نفر برآورد شده است و با شعارهای تندی که از سوی برخی معترضان سر داده میشد، باعث احساسی شدن فضا و ایجاد درگیری میان معترضان و نیروهای پلیس شد. آنطور که خبرگزاری ایرنا گزارش داده، ظهر روز بعد جمعی از مردم در اعتراض و محکومیت حرکات هنجارشکنانه اغتشاش‌گران و توهین آنها به مقدسات ظهر جمعه پس از اقامه نماز در یزد راهپیمایی کردند.
در روزهای بعد هم اعتراضات شهر یزد به شکلهای دیگر ادامه یافت. در این اعتراضات به برخی ساختمانهای دولتی هم حملاتی انجام شده بود. اواخر آبان‌ماه فرمانده انتظامی استان یزد از دستگیری عامل آتش زدن در خانه امام جمعه یزد توسط ماموران پلیس استان خبر داد. در همین ایام یک اتفاق دیگر هم در یزد افتاد که مورد توجه قرار گرفت. در همان روزهای اولیه اعتراضات، یک فایل صوتی از جلسه یکی از مقامات امنیتی در یزد افشا شد که در آن به حضور گسترده مردم در اعتراضات، محبوبیت چهرههایی مثل تاج‌زاده، سعید مدنی و میرحسین موسوی بین معترضان، جوان بودن اکثر معترضان و برخی مسائل دیگر اشاره شده بود.
امید به آینده
یزد، شهر امید است. این را بهتر از همه مهران فاطمی استاندار یزد میداند که سال 98 به‌رغم قرار گرفتن در فهرستهای مورد حمایت اصولگرایان، از راهیابی به مجلس بازماند اما یک‌سال بعد با دستور ابراهیم رئیسی، استاندار این استان شد!
نگاه سیاستمدار
غلامعلی سفید استاندار سابق یزد در گفت‌وگو با هم‌میهن تشریح کرد:
تفاوت‌های مشارکت اعتراضی یزدی‌ها با ادوار قبلی
غلامعلی سفید، یکی از مشهورترین سیاستمداران یزدی است. وی دو دوره استاندار یزد در دوران دولت دوم هاشمی‌رفسنجانی و دولت اول سیدمحمد خاتمی بود و در پنجمین دوره شورای اسلامی شهر یزد با کسب بیشترین میزان رأی از سوی فهرست امید به این شورا راه یافت و در صندلی ریاست شورا قرار گرفت. با او درباره اتفاقات اخیر یزد به گفت‌وگو نشستیم:
به نظر شما مردم یزد بیشتر با کدام جریان سیاسی همسو هستند؟
مسئولان یزد از جهت گرایش فکری عمدتا بعد از انقلاب نزدیک به جریان اصلاحطلبان بودند. نمایندگان ولی‌فقیه در استان، از شهید صدوقی، مرحوم خاتمی و مرحوم صدوقی که در کشور مشهور هستند، گرایشی نزدیک به جریان اصلاحطلب دارند. نمایندههای استان نیز در عمده دورهها از اصلاحطلبان بودند. آقای رضوی، اولیا، پاک‌نژاد، که هر کدام یکی دو دوره نماینده یزد در مجلس بودند. شما کمتر دوره‌ای را میبینید که جریان رقیب رای بیاورند. مگر زمانی که مردم با صندوقهای رای قهر کردند، که در این ایام هم اصولگرایان با رای کمتری از دفعاتی که رای نیاورده بودند، نماینده یزد شدند. این روحیه عمومی مردم یزد است، اما امروز هم این روحیه حفظ شده است و به‌خاطر شرایط خاص ظهور و بروز آن کم شده. من فکر میکنم 60 تا 70 درصد مردم گرایش به سمت اصلاحطلبها بوده و رای آنها به این سمت باشد، مگر اینکه شرایط خاص پیش بیاید.
آیا وقایع اخیر در تاریخ یزد بیسابقه بود؟
پیش از این هم مردم یزد سابقه اعتراضی داشته‌اند و گاه در این امر پیشرو بوده‌اند. در این سال‌ها آنها گاه و بیگاه در اعتراضاتی شرکت کردند. در زمان دولت هاشمی زمانی که ایشان به نیریز سفر کردند، بعضی از حاضران به سیاستهای تعدیل اقتصادی ایشان اعتراض کردند و گفتند این سیاستها پشت مردم را شکسته است و مردم هم از این صحبتها استقبال کردند. در همه این سال‌ها، معلمان یزدی برای شرایط صنفی خود جزو پیشتازان و همراهان و پیگیران برنامههای اعتراضی بودند. در مسائل کارگری هم کارگران یزدی در اعتراضات متعددی حضور داشتند. در ماجرای گران شدن قیمت بنزین هم مردم به خیابان آمدند. البته همانطور که در بیشتر استانهای کشور چنین بود، این دوره اعتراضاتی که در یزد رخ داد، دوام بیشتری داشت. هم دانشجویان اعتراضاتی برگزار کردند و هم در محلات مختلف اعتراضات برگزار شده بود.
برخورد دستگاههای امنیتی با معترضان چطور بود؟
به سبب روحیه مردم، مجبور بودند رعایت حال گرایشها را داشته باشند. در این سال‌ها حتی دورههایی که مدیران استان، اصلاحطلب نبودند، استانداران سعی کردند رابطه خود را با مردم حفظ کنند و برخورد سنگین نداشته باشند. این اتفاق این بار هم در یزد افتاد و کمتر با مردم درگیر شدند. البته اخیرا دستگاه قضایی تک به تک افراد را احضار میکند و از آنها تعهد میگیرد و با وثیقه آزاد میکند که به نظر میرسد کار صحیحی نیست که زمینه عصبانیت مردم را فراهم میکند.
برای خروج از این بحران چه راهکاری پیشنهاد میکنید؟
راهکار این است که باید صدای مردم را بشنوند. آنها را صاحب حق و رای بدانند. مردم را از بیان نظرات خود محروم نکنند. اجازه بدهند نظرات دیگران شنیده شود. تنها راه‌حل که این است که به اینها اعتبار بدهند.
نگاه کنشگر
ونوس عامری فعال سیاسی اصلاحطلب در گفت‌وگو با هم‌میهن:
مردم یزد همچنان رویکرد اصلاح‌طلبانه دارند
سال 96 که اصلاحطلبان در بسیاری از کلان شهرها، برنده انتخابات شوراهای شهر شدند، در بیشتر شوراهای شهر یکی دو چهره بودند که سعی داشتند نسبت به چهرههای دیگر پیشروتر باشند. در یزد، یک زن چهره پیشرو شورای شهر بود؛ ونوس عامری که خرداد 1400 نیز ریاست ستاد انتخاباتی عبدالناصر همتی را پذیرفت. او در ناآرامی‌های اخیر نیز در فضای مجازی، تلاش کرد از معترضان دفاع کند. عامری در گفت‌وگو با هم‌میهن میگوید به خاطر مطالبی که در این ایام در فضای مجازی منتشر کرده، با مشکلات قضایی مواجه شده است.
استان یزد در بیشتر انتخابات سال‌های اخیر، به اصلاحطلبان رای داده بود. به نظر شما وقایع اخیر، تا چه اندازه نشان از تغییر ذائقه مردم یزد بود؟
یزد همیشه آرام بوده و در وقایع اخیر هم مردم هیچ رفتار هیجان‌انگیز یا تحت تاثیری نداشتند، رویکرد مردم در ناآرامی‌های اخیر کاملا خشونت‌پرهیز بود و مثل همه سال‌های گذشته نگاه به اصلاحات داشته‌اند.
برخوردهای قضایی با اعتراضات در استان چطور بوده است؟
به‌خاطر فعالیتها در فضای مجازی، برای بسیاری افراد حتی برای خود من حکم صادر شده است. برای نشر اکاذیب یک سال که فعلا تعلیق شده است و همچنین برای تبلیغ علیه نظام که دادگاه دستور منع تعقیب داد.
آماری از افرادی که در این ایام بازداشت شده‌اند دارید؟
گفته میشود در وقایع اخیر در مجموع هزار نفر بازداشت شده‌اند، اما افراد زیادی فقط یک روز بازداشت شدند و روز بعد آزاد شدند. تعداد افرادی که برای مدت طولانی در حبس ماندند، زیاد نبود و عموما با وثیقه آزاد شدند، گرچه ظاهرا برای بعضی از این افراد احکام سنگین صادر شده است.
برخی چهرههای شناخته‌شده فرهنگیان و سایرین، با احکام سنگین مواجه شده‌اند. اما تعداد این افراد خوشبختانه زیاد نیست. احکامی مثل عدم فعالیت در فضای مجازی، ممنوع از خروجی، منع فعالیت در فضای اجتماعی و... برای بعضی از فعالان سیاسی صادر شد. در واقع در یزد تعداد بازداشتی زیاد بود، اما احکام سنگین زیاد نبود. بعضی از چهرههای فرهنگی و بعضی از چهرههای سیاسی استان بازداشت شدند یا احکام سنگینی برای آنها صادر شد مثل آقای شهاب حسینی‌نیک، از اعضای انجمن اسلامی مهندسین، بدون اینکه در تجمعی حضور داشته باشد نسبتا حکم سنگینی گرفت.
به نظر شما مشکل اصلی چه بود که بالاخره کم‌وبیش مردم یزد هم در این اتفاقات شرکت کردند؟
ریشه اعتراضات، باوری است که مردم بعد از انتخابات به آن رسیدند که کنترلی روی تصمیماتی که برای جامعه گرفته میشود، ندارند. مردم به این باور رسیدند که هیچ کنترلی روی سرنوشت خود ندارند. فشارهایی که به‌خصوص در دوره آقای رئیسی آورده شد، باعث گسست اجتماعی بیشتر شد.
قبل از اعتراضات هم نشانههایی از نارضایتی وجود داشت؟
بله. در یزد قبل از اعتراضات میدیدیم که افرادی بدون روسری در خیابان راه میرفتند و به نظر میرسید این رفتار آنها اعتراضی در برابر فشارهای اجتماعی و به‌ویژه پس از بحث انتخابات بود. مردم یزد حساب و کتاب را میفهمند و شرایط اقتصادی هم نارضایتی‌ای را میان آنها ایجاد کرده بود. هدف مردم یزد در وقایع اخیر تجزیه‌طلبی نبود، گرچه گمان میکنم در سراسر ایران هدف معترضان تجزیه‌طلبی نبود و یک همگرایی در سراسر کشور وجود دارد. میزان توسعه‌یافتگی در استانهای مختلف، متفاوت است. امیدی به آینده نیست. شرایط اقتصادی بد است، ارتباطات بین‌المللی روزبه‌روز بدتر میشود و مردم آگاه میشوند و میفهمند که نمیتوانیم به سمت توسعه برویم، مگر با سیاست خارجی معقول و میبینیم نه در این دولت و نه در مجلس و نه شوراهای شهر، این نگاه توسعه‌ای وجود ندارد.
همچنان که گفته شد در یزد زمینه برای رای‌آوری اصلاحطلبان از بسیاری شهرها و استانهای دیگر بیشتر است. آیا اصلاحطلبان استان برنامه‌ای برای حضور در انتخابات سال آینده مجلس دارند؟
اصلاحطلبان قدیمیتر فکر میکنند همچنان میتوان در انتخابات مجلس موثر بود، اما جوانان اصلاحطلب بعید است به انتخابات بیایند، چراکه ناامیدی عمیقی نسبت به انتخابات وجود دارد. البته چهرههای قدیمیتر این گمان را دارند که باید در انتخابات شرکت کرد. در میان شهروندان هم همین گمان است. مردم یزد همچنان بستر اصلاح‌‌طلبی را دارند و کمتر تحت تاثیر خارج از کشور قرار دارند، اما حتی امروز آن درایت و امیدی که قبلا وجود داشت، وجود ندارد و بعید است مردم برای اصلاح امور به سمت انتخابات بیایند. ممکن است بستری فراهم شود اما اگر قرار باشد جایی بستر ورود به انتخابات فراهم شود، یکی از آنها شهر یزد است.
