از نهضت آزادی تـا آبــادگران
بازخوانی زندگی سیاسی عباس شیبانی (۲۰ آبان ۱۳۱۰-۱ دی۱۴۰۱)
بازخوانی زندگی سیاسی عباس شیبانی (20 آبان 1310-1 دی1401)
عباس شیبانی اول دی‌ماه در سن 91 سالگی درگذشت. شاید آخرین خاطره تصویری که از او برای عموم به‌جا مانده باشد؛ تصاویر مرد کهنسالی باشد که در صحن شورای شهر نیمه بیدار یا خواب بوده است و شاید اگر جست‌وجوی کوتاهی انجام دهیم، اطلاعاتی از حضور او در فضای سیاسی کشور به سال‌های پس از پیروزی انقلاب از عضویت در شورای انقلاب به‌عنوان منشی جلسات در کنار چهره‌های شاخص و مشهوری از جمله مرتضی مطهری، محمد بهشتی، محمدجواد باهنر، اکبر هاشمی‌رفسنجانی، عزت‌الله سحابی، ابوالحسن بنی‌صدر و صادق قطب‌زاده، میرحسین موسوی، احمد جلالی و حبیب‌الله پیمان و بعد هم وزارت کشاورزی و چند دوره مجلس و شورای شهر بازگردد، اما زندگی سیاسی او فراز و نشیب‌های بسیار داشته است؛ از نهضت آزادی تا لیست آبادگران برای ورود به شورای شهر دوم.
شیبانی و نهضت آزادی
نام شیبانی در کنار چهره‌های برجسته ملی و مذهبی مانند مهدی بازرگان، آیت‌الله سیدمحمود طالقانی، یدالله سحابی، محمدرحیم عطایی، عباس رادنیا، حسن نزیه، منصور عطائی، عباس سمیعی، احمد صدرحاج‌سیدجوادی، حسن حبیبی در سال‌های پیش از پیروزی انقلاب و در جمع موسسان نهضت آزادی (1340) به چشم می‌خورد و پس از آن، حضور او در دادگاه سران نهضت آزادی در اردیبهشت دو سال بعد. دادگاهی به ریاست تیمسار سرتیپ حسین زمانی در پادگان عشرت‌آباد برای رسیدگی به اتهام مهدی بازرگان، یدالله سحابی، سیدمحمود طالقانی، عزت‌الله سحابی، عباس شیبانی، احمد علی‌بابایی، ابوالفضل حکیمی، محمدمهدی جعفری و پرویز عدالت‌منش که به دلیل اقدام بر ضد امنیت کشور برگزار شده و پس از 31 جلسه روزنامۀ اطلاعات در 16 تیر 1343 خبر داد که «بازرگان و طالقانی به 10 سال حبس مجرد، دکتر شیبانی به 6 سال و سحابی‌های پدر و پسر هر یک به 4 سال حبس مجرد محکوم شده‌اند.» شیبانی که فعالیت سیاسی‌اش را از 19سالگی آغاز کرده بود با 9 بار محکومیت مجموعا به 13سال زندان در دوران پهلوی محکوم شد. اگرچه او در گفت‌وگو با سپید تاکید می‌کند که با وجود فشارها از سوی حاکمیت، دانشگاه تن به اخراج او نمی‌دهد با اینکه پیشتر در سال ۱۳۳۵ به دلیل حضور در تظاهرات حمایت از جمال عبدالناصر دستگیر و از دانشکده پزشکی اخراج شده بود، اما در دهه 40 دانشگاه تمام‌قد از او حمایت می‌کند. از خاطرات جالب او در دوران زندان‌اش در این سال‌ها، نحوه ازدواج‌اش با انسیه مفیدی است که خواستگاری و پس از آن ازدواج با خواهر هم‌بندی‌اش محمد مفیدی از اعضای مجاهدین خلق را آزاده شیبانی، دخترش در مصاحبه‌ای بیان می‌کند.
شیبانی و شورای انقلاب
شیبانی وقتی شورای انقلاب در دی‌ماه 57 به گفته امام و با حضور چهره‌هایی مانند مرتضی مطهری، محمدجواد باهنر، محمد بهشتی، اکبر هاشمی‌رفسنجانی و عبدالکریم موسوی‌اردبیلی تشکیل شد، در ایران نبود، حتی در روز پیروزی انقلاب هم به همراه همسرش برای درمان به خارج از کشور رفته بود و خود او درباره نحوه عضویت‌اش در شورای انقلاب به عباس سلیمی‌نمین چنین گفته بود:«دی‌ماه بود. شبی در خانه دکتر صدرحاج‌سیدجوادی بودیم، دکتر باهنر پیشنهاد کرد عضو شورای انقلاب شوم. قبول کردم اما گفتم برای معالجۀ همسرم راهی انگلستان هستم. گفتند باشد. درمان طول کشید و من روز 22 بهمن هم در انگلستان بودم و بعد از پیروزی انقلاب بازگشتم. در اسفندماه آقای هاشمی را بعد از برگشت به ایران دیدم. گفت: «فردا جلسه شورای انقلاب است. بیا. در جلسه شرکت کردم، دیدم قبل از آن دکتر باهنر تنها صورت‌جلسه‌ها را خلاصه‌نویسی می‌کرده و من شدم دبیر جلسات و تمام مذاکرات را ثبت می‌کردم.» در حساب بانکی که به نام شورای انقلاب در خیابان شریعتی روبه‌روی تخت‌جمشید (طالقانی کنونی) باز شد، سه نفر صاحب امضا بودند: طالقانی، بنی‌صدر و شیبانی. با وجود نقش او در این شورا اما این را هم باید یادآور شد که نبود او در جلسات آغازین شورای انقلاب نشان از آن دارد که او نقشی در روی کار آمدن مهدی بازرگان و دولت موقت نداشته است و نامه سرگشاده او درباره مخالفتش با نظر بازرگان در قبال جنگ و ولی‌فقیه هم از جمله نشانه‌هایی است که شاید بتوان آن را آغازگر تغییر مسیر او از هم‌طیفی‌هایش دانست. به هر حال پس از استعفای دسته‌جمعی دولت موقت، برای مدتی شورای انقلاب اداره کشور و دولت را در دست گرفت و در این بین شیبانی که پزشکی خوانده بود؛ به دور از تصور همگان به‌عنوان وزیر کشور انتخاب شد و او هم رضا اصفهانی، از شرعی‌گویان در حسینیه ارشاد و سخنرانان در حوزه اقتصاد اسلامی را با نگاه خاص به موضوع اصلاحات ارضی به‌عنوان معاون انتخاب کرد؛ معاونی پرحاشیه که بسیاری عملکرد او را مصداق غلبه نگاه مارکسیستی می‌دانستند و تجمعات و اعتراضات بسیاری به‌ویژه در مناطق شمالی و در میان زمین‌داران علیه او و البته تجمعات از سوی کارگران بر زمین در حمایت او اتفاق افتاد.
شیبانی و مجلس خبرگان قانون اساسی
شیبانی از جمله افرادی بود که در میان 75 عضو مجلس خبرگان قانون اساسی حضور داشت. اگرچه ابتدا قصد بر این بود که مجلس موسسان شکل بگیرد و تعداد زیادی از افراد به نمایندگی از طیف‌های مختلف جامعه حضور یابند، اما در نهایت در پی انتخابات ۱۲ مرداد ۱۳۵۸، در روز ۲۸مرداد به ریاست حسینعلی منتظری تشکیل شد. با این حال در انتخابات این مجلس طیف‌های سیاسی گوناگون حضور داشتند، از جمله رهبران حزب توده و چهره‌هایی مانند احمد فردید. در این بین نیروهای ملی و مذهبی ائتلاف کردند و لیست مشترک دادند؛ لیستی 10 نفره متشکل از طالقانی، بهشتی، منتظری، بنی‌صدر، سحابی، شیبانی، موسوی‌اردبیلی، علی‌محمد عرب، گل‌زادۀ غفوری و منیرۀ گرجی که پیروز انتخابات شدند. علی‌اصغر حاج‌سیدجوادی، نفر یازدهم شد. در این دوران و در مصوبات این مجلس بنابر متن مذاکرات، نقش شیبانی چندان پررنگ نیست.
شیبانی و مجالس
شیبانی در سال‌های بعد در مجلس شورای اسلامی اول تا پنجم حضور داشت و به‌تبع آن نقش‌هایی در تصمیمات این مجالس ایفا کرده است؛ از رای به عدم کفایت بنی‌صدر گرفته تا آنچه در مجلس سوم اتفاق افتاده و حتی بحث‌های بسیاری با دولت میرحسین موسوی و بهزاد نبوی در مجلس داشته است. البته در این زمان او همچنان عرقش به مصدق را نشان می‌دهد؛ چنانچه در مجلس پنجم وقتی که سیدرضا تقوی در نطقی به مصدق تاخت، او در مقام دفاع از مصدق برآمد و ملی کردن نفت توسط او را کاری بزرگ در تاریخ ایران خواند. اگرچه بسیاری او را ناظم مجالس می‌دانند، همواره نگران ریخت و پاش‌ها و نحوه برگزاری جلسات بوده است که البته بعدها این موضوع به حضورش در شورای شهر تسری پیدا کرد.
طی این دوران دو بار هم به سمت انتخابات ریاست‌جمهوری رفته که البته هر دوی این موارد هم به قصد رقابت نبوده تا جایی که بسیاری می‌گویند در هر دو حضور به جز اینکه کاندیدای پوششی بوده است؛ رسما حمایتش از رقیب را اعلام کرده و به‌دنبال اینکه ظاهر انتخابات حفظ شود، بوده است. در سال 1360 پس از عزل بنی‌صدر او در رقابتی با علی‌اکبر پرورش، حبیب‌الله عسگراولادی و محمدعلی رجایی در انتخابات شرکت کرد و در سال 68 هم پس از فوت امام خمینی در رقابت با هاشمی‌رفسنجانی قرار می‌گیرد و هر دو بار بر این موضوع تاکید داشته است.
شیبانی و آبادگران
آخرین بخش برای جدایی شیبانی از نهضت آزادی و نقطه نهایی آن به انتخابات شورای اسلامی شهر دوره دوم 1381 باز می‌گردد؛ پس از آنکه شورای شهر اول نیمه‌کاره رها شد و دوره دوم آزادترین انتخابات شورای شهر برگزار شد. نام شیبانی نه در لیست هم‌فکران سابق یا حداقل هم‌نظران نزدیکتر، بلکه در لیست آبادگران در کنار مهدی چمران و حسن بیادی و سایر اصولگرایان قرار گرفت و همین شد که او گسست را به‌طور رسمی اعلام و به جرگه مخالفان سیاسی جبهه سابق خود وارد شد. او با همین لیست به شورای شهر رفت و سه دوره در آنجا ماند و در این دوره‌ها، شهرداری محمود احمدی نژاد و محمدباقر قالیباف رقم خورد.
