رهاسازی فرهنگی محصول محدودیت
مسئله هم یک فیلم و یک صحنه نیست. مسئله اصلاح و بهبود محدودیت‌های بلانتیجه فرهنگی است که در همه حوزه‌ها از جمله کتاب و موسیقی و تئاتر و رسانه همچنان وجود دارد. درحالی‌که اغلب مصرف‌کنندگان تولیدات فرهنگی سال‌هاست که از این موانع عبور کرده‌اند. این سیاستگذاری فرهنگی در عمل به رهاسازی فرهنگی منجر شده است.
در یک‌سالی که گذشت، موضوع فرهنگ به چند علت در سرفصل خبرهای روز نبود. علت اول، اهمیت یافتن سیاست خارجی و اقتصاد و جنگ بود که اخبار حوزه‌های دیگر را تحت تاثیر خود قرار داده بود و جایی برای فرهنگ نمی‌گذاشت. علت دوم، وقایع و اعتراضات ۱۴۰۱ است که بخش مهمی از فعالان این حوزه را از گردونه تولیدات فرهنگی خارج کرد.
گرچه برخلاف دولت آقای رئیسی، وزارت ارشاد دولت پزشکیان همچنان که آقای وزیر نیز در سخنان دیروز خود متذکر شده است، به دنبال احیای فرهنگ و آفرینش‌های فرهنگی و بازگرداندن حذف‌شدگان به این عرصه هستند؛ ولی همچنان راه درازی برای تحقق این هدف وجود دارد.
علت سوم نیز، رواج ظاهرگرایی و رکود فرهنگی ناشی از آن در دولت پیش است که عملاً ایران را برای چند سال از مسیر خلاقیت‌های فرهنگی خارج کرد و بودجه و قدرت مردم را صرف سطحی‌ترین تولیدات شبه‌فرهنگی نمود و بالاخره چهارمین دلیل نیز، تحولات رسانه‌ای و دیجیتال و هوش مصنوعی است که عملاً سیاستگذاری فرهنگی را از دست دولت بیرون برده و حتی مرجعیت رسانه‌ای را هم از کشور به بیرون پرتاب کرده است.
البته، برای اصلاح و جبران این موارد صداوسیما هم می‌تواند نقش مهمی را ایفا کند که آقای وزیر هم به‌درستی به برخی از ناکارآمدی‌های این رسانه در اصلاح وضع موجود اشاره کردند. بااین‌حال، وزارت فرهنگ یکی از کم‌تبلیغات‌ترین وزارتخانه‌هاست که به دور از هیاهو و در حد مقدور، تحولاتی را ایجاد کرده تا بلکه قطار فرهنگ روی ریلی سالم قرار گیرد و حتی اگر شد، به آرامی به جلو حرکت کند.
رویکردهای کلی اعلام‌شده آقای وزیر مورد حمایت جامعه فرهنگی کشور است. از جمله اعتقاد به اینکه «دوران تازه‌ای برای بازگشت هنرمندان وطن‌دوست آغاز شده است»، «تغییرات اجتماعی ایران را ببینیم، دو تغییر عمده در جامعه رخ داده که دولت چهاردهم نمی‌تواند نسبت به آن بی‌تفاوت باشد؛ تغییرات اجتماعی و فناوری»، «ایران امروز با دهه60 متفاوت است»، «پس از جنگ 12روزه آرایش ملی باید در تمام حوزه‌ها تغییر کند»، «باید برای تقویت رسانه‌های خصوصی تلاش کنیم»، «حوزه فرهنگ و هنر به‌ویژه سینما سفارش‌پذیر نیست».
اما نکته خبرساز صحبت‌های دیروز وزیر، توضیحاتی بود که درباره یکی از فیلم‌های توقیفی داد و درباره دلیل ادامه توقیف آن در دولت چهاردهم گفت: «فریماه فرجامی در فیلم «سرب» یک سکانس [با موهای تراشیده] دارد؛ اما در فیلم «قاتل و وحشی»، در کل زمان فیلم این حالت وجود دارد. در شورای پروانه نمایش یک روحانی ناظر داریم؛ معتقد هستند که این مشکل پابرجاست و تا الان مشکل از این زاویه حل نشده است.»
قاعدتاً مقرراتی برای صدور مجوز نمایش فیلم‌ها وجود دارد که رعایت می‌کنند؛ ولی مسئله ما درباره همین مقررات است. اگر بخواهیم از منظر فقه موجود نگاه کنیم، بسیاری از تولیدات سینمایی ممنوع از نمایش می‌شوند. در نقطه مقابل البته اگر همه این ضوابط هم حذف شوند، طبعاً باید به فیلم‌هایی احتمالی اجازه نمایش داد که در کمتر کشوری به آنها اجازه‌ی نمایش داده می‌شود. بنابراین، برای حل مسئله می‌توان به عرف مراجعه کرد. حتی عرف محافظه‌کارانه هم باشد، مسئله حل می‌شود.
قبلاً هم برخی کارگردانان و هنرمندان به دلیل عدم رعایت حجاب در فیلم خود محکومیت‌هایی را داشته‌اند؛ درحالی‌که آن فیلم‌ها هیچ معنای خارج از عرف پذیرفته‌شده نداشته‌اند. اگر فیلم مورد نظر اجازه پخش ندارد، پس آیا بازیگران و کارگردان هم محاکمه و مجازات خواهند شد؟ به‌علاوه، در فضای کنونی با وجود دسترسی آسان به فیلم‌های خارجی، چه جایی برای این حد از محدودیت‌ها می‌ماند؟ در واقع، چه اثری دارد؟ جز اینکه موضوعات و سناریوهای فیلم‌سازی را به نحو نامتعارفی کاهش می‌دهد؟
در واقع، مسئله فقط این فیلم به‌خصوص نیست. همانگونه که پس از انقلاب اصل سینما پذیرفته و حتی توسعه داده شد. با اتکا به عرف و درک عمومی می‌توان چارچوب‌های متعارف را در یک جامعه اسلامی رعایت کرد. درحالی‌که اعمال این حد از محدودیت می‌تواند نتیجه عکس داشته باشد. ضمناً اگر حضور بازیگر زن با سرتراشیده غیرشرعی است، به لحاظ شرعی دیگر فرقی نمی‌کند که در یک سکانس بوده یا در چند سکانس.
با همان منطقی که یک سکانس مجاز دانسته شده، در کل فیلم هم می‌تواند مجاز باشد. مسئله هم یک فیلم و یک صحنه نیست. مسئله اصلاح و بهبود محدودیت‌های بلانتیجه فرهنگی است که در همه حوزه‌ها از جمله کتاب و موسیقی و تئاتر و رسانه همچنان وجود دارد. درحالی‌که اغلب مصرف‌کنندگان تولیدات فرهنگی سال‌هاست که از این موانع عبور کرده‌اند. این سیاستگذاری فرهنگی در عمل به رهاسازی فرهنگی منجر شده است.
