کنسرسیوم؛ ایده‌ای برای نجات مذاکرات هسته‌ای
آغاز گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در سطح بالا در مورد برنامه هسته‌ای ایران از ماه آوریل، امیدواری‌ها را برای انتخاب دیپلماسی به جای جنگ افزایش داده‌است.
آغاز گفت‌وگوهای ایران و آمریکا در سطح بالا در مورد برنامه هسته‌ای ایران از ماه آوریل، امیدواری‌ها را برای انتخاب دیپلماسی به جای جنگ افزایش داده‌است. تیم مذاکره‌کننده ایرانی از سوی رهبری ایران اختیار تام دارند، با این خط قرمز واضح که ایران جمع‌آوری کامل زیرساخت‌های هسته‌ای خود را نمی‌پذیرد. ایران در بالاترین سطح تاکید کرده‌است که خط قرمزش در مذاکرات حق غنی‌سازی اورانیوم در خاک ایران است.
اما دونالد ترامپ به تازگی در پیامی نوشته‌است که «تحت توافق بالقوه ما ایران حق غنی‌سازی اورانیوم نخواهد داشت.» اما یک راهکار ابتکاری برای حل این شکاف شکل گرفته‌است. مشخص نیست نخستین بار چه کسی این راهکار را پیشنهاد داده‌است. هم عمان، هم ایران و هم آمریکا به عنوان پیشنهاددهنده این راهکار در گزارش‌ها معرفی شده‌اند. ایده این است که ایران با عربستان سعودی و امارات متحده عربی وارد همکاری در چارچوب یک کنسرسیوم مشترک غنی‌سازی اورانیوم شود. این ایده می‌تواند تضاد میان مطالبه آمریکا و خطوط قرمز ایران را برطرف کند.
در چنین شرایطی ایران غنی‌سازی اورانیوم را رها نمی‌کند، اجزای چرخه تولید سوخت هسته‌ای در خاک کشورهای مختلف منطقه پراکنده می‌شود و هر یک بخشی از فرآیند (و نه تمام آن را) بر عهده می‌گیرند. این کار دو هدف سیاست خارجی آمریکا را تامین می‌کند، نخست اینکه ایران دیگر چرخه کامل غنی‌سازی اورانیوم را در خاک خود نخواهد داشت و دوم اینکه مشارکت عربستان باعث می‌شود که این کشور نیاز خود را به داشتن تاسیسات غنی‌سازی بومی تا حدودی برآورده‌شده ببیند و نگرانی در مورد اشاعه منطقه‌ای کاهش پیدا کند. باربارا اسلاوین، پژوهشگر اندیشکده استیمسون می‌گوید که ایده کنسرسیوم به پیش از انقلاب اسلامی در ایران بر می‌گردد و نخستین بار توسط کیسینجر پیش از انقلاب مطرح شده‌است.
فرانک فون هیپل، استاد فیزیک دانشگاه پرینستون می‌گوید تاکنون تعداد زیادی از نسخه‌های مختلف پیشنهاد ایجاد کنسرسیوم هسته‌ای وجود داشته‌است. در سال‌های ابتدایی مذاکرات هسته‌ای در سال‌های ۲۰۰۵ و ۲۰۰۶ حسن روحانی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای وقت ایران و محمود احمدی‌نژاد، رئیس‌جمهور وقت ایران، نمونه‌هایی از این پیشنهاد را مطرح کرده‌بودند. نمونه جدید این پیشنهاد مشابه چیزی است که حسین موسویان و فون هیپل سال ۲۰۲۳ در بولتن دانشمندان هسته‌ای پیشنهاد داده‌بودند. فون هیپل می‌گوید که این ایده بر اساس ایجاد کنسرسیوم یورنکو (URENCO) در اروپا در سال ۱۹۷۱ بین آلمان، هلند و بریتانیا و آژانس ABACC میان آرژانتین و برزیل در دهه ۱۹۹۰ بود.
به گفته فون هیپل، امتیاز این ایده این است که باعث می‌شود «کارشناسان متبوع طرف‌های مختلف از تاسیسات کشورهای عضو بازرسی کنند تا صلح‌آمیز بودن فعالیت‌های این تاسیسات را تضمین کنند.» به گفته او چشمان تیزبین امارات، عربستان و ایران بر برنامه یکدیگر در کنار نظارت آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را تضمین می‌کند. سیدحسین موسویان، مذاکره‌کننده پیشین هسته‌ای ایران می‌گوید: «مسئله همواره این بود که ایران در خاک خود حق غنی‌سازی دارد یا نه و هنوز هم مسئله همین است.»
مشکل اینجاست که تهران ایده کنسرسیومی را نخواهد پذیرفت که اجازه ندهد ایران در خاک خود غنی‌سازی کند. یک ایده که توسط فون هیپل، موسویان و دیگر همکاران‌شان در پرینستون مطرح شده این است که به ایران اجازه غنی‌سازی داده‌شود ولی نه درون خاک خودش. در این سناریو ایران سانتریفیوژ‌هایش را می‌سازد و به خارج از خاک ایران در تاسیسات غنی‌سازی درون کشورهای همسایه می‌برد و کارشناسان ایرانی، آنجا عملیات غنی‌سازی را انجام می‌دهند.
ایده دیگر که یک دهه پیش توسط فون هیپل مطرح شد، ساخت تاسیسات غنی‌سازی در جزایر خلیج فارس است. با توجه به اینکه ایران اصرار دارد این جزایر متعلق به ایران است، آمریکا می‌تواند ادعا کند که تاسیسات خارج از خاک ایران است و ایران تاکید کند که تاسیسات درون خاک ایران قرار دارد. توانایی مذاکره در خصوص جزئیات کنسرسیوم، مشخص خواهد کرد که آیا این ایده می‌تواند مذاکرات را نجات دهد یا نه.
