روسیه به‌سادگی می‌تواند ایران را بفروشد

جوزف اپستین - پوتین این روزها براساس منافعش خیلی راحت ریل عوض می‌کند اما حالا ممکن است خود را برای یک تغییر ریل بسیار جدی‌تر آماده کند: این بار جدا شدن از ایران. دو انگیزه واضح برای این تغییر سیاست وجود دارد: نخست، تضعیف ایران در سوریه و ارمنستان و دوم، استفاده از جایگاهش به‌عنوان یک بازیگر در خاورمیانه برای گرفتن امتیازاتی در توافق احتمالی جنگ اوکراین. البته ایران و روسیه اخیراً همکاری بی‌سابقه‌ای را آغاز کرده‌اند اما به‌رغم این همکاری‌های نزدیک دو طرف در مورد رویکرد در منطقه کاملاً با هم توافق ندارند. این فقدان توافق هیچ جا بیشتر از سوریه مشهود نیست.

روسیه می‌خواهد سوریه یک مشتری منطقه‌ای باقی بماند، درحالی‌که ایران می‌خواهد از دمشق برای جنگش با اسرائیل استفاده کند. تا پیش از آغاز جنگ اوکراین، روسیه تقریباً سلطه کامل در سوریه داشت، به خصوص با ارسال سامانه‌های s400 که می‌توانست جنگنده‌های اف-۱۶ را رهگیری کند.  مقام‌های اسرائیل می‌گفتند که بدون موافقت روسیه نمی‌توانند بر فراز دمشق پرواز کنند.

روسیه این سلطه را به ایران و اسرائیل تحمیل کرده‌بود و هر دو طرف مجبور بودند رضایت پوتین را جلب کنند.  گاهی روسیه اجازه می‌داد که از طریق سوریه برای حزب‌الله سلاح بفرستند و گاهی به اسرائیل اجازه می‌داد که به اهداف ایرانی حمله کند. این نخستین بار نبود که مسکو خود را در میانه منازعه‌ای قرار می‌داد و بر هر دو طرف اعمال قدرت می‌کرد.

روسیه همین روش را در مقابل ارمنستان و آذربایجان در پیش گرفت و به هر دو طرف سلاح می‌فروخت. پس از حمله به اوکراین، روسیه بلافاصله منابعش را، از جمله از سوریه، به سمت جنگ اوکراین منتقل کرد.  ایران فوراً تلاش کرد تا این خلأ را پر کند.  اما در طول یک سال گذشته شرایط برعکس شده‌است.  اسرائیل، حزب‌الله، مهم‌ترین متحد ایران را تضعیف کرده‌است و موقعیت ایران را در سوریه در خطر قرار داده‌است. در عوض حالا موقعیت روسیه در سوریه قوی‌تر از گذشته‌شده‌است.

حالا ایران از سر ناچاری ممکن است سعی کند بیشتر از گذشته از سوریه علیه اسرائیل استفاده کند اما چنین اقدامی ممکن است برای مسکو خط قرمز باشد.  الکساندر لاورنتیف، فرستاده ویژه پوتین در سوریه به تازگی گفته‌است که روسیه هر اقدامی انجام می‌دهد که منازعه به سوریه سرایت نکند. در طول یک سال گذشته روسیه جلوی عملیات متحدان ایران را در جنوب سوریه گرفته‌است و در امتداد مرز سوریه و اسرائیل پایگاه‌های دیدبانی مستقر کرده‌است. 

تاکنون روسیه یک بار هم در برابر حملات اسرائیل سامانه‌های پدافندی‌اش را فعال نکرده‌است. به‌‌رغم اختلاف نظر روسیه و اسرائیل، به‌ویژه پس از اینکه روسیه رسماً از اسرائیل پس از ۷ اکتبر حمایت نکرد، نتانیاهو تلاش کرده‌است که کاری نکند تا روابط با روسیه کاملاً قطع شود، از جمله از ارسال سلاح به اوکراین اجتناب کرده‌است.  تصمیم اسرائیل در راستای تحریک نکردن مسکو شاید عامل این باشد که روسیه از ارسال جنگنده‌های سوخو ۳۵ و سامانه‌های S400 به ایران خودداری کرده‌است.

روسیه ترجیح می‌دهد که شرکایش وابسته باشند، چراکه در غیر این صورت ممکن است علیه منافع روسیه عمل کنند.  اگر ایران خیلی قدرتمند شود، آنگاه ممکن است بیشتر بتواند در مورد مسائل منطقه اعمال‌نظر کند. علاوه بر این اگر سلاح‌های پیشرفته روسی در جنگ با اسرائیل مورد استفاده قرار بگیرند، نظامیان اسرائیلی ممکن است با نقاط ضعف آنها آشنا شوند و آنها را به آمریکا اطلاع دهند.

همزمان هفته پیش، نتانیاهو، وزیر معتمدش، ران درمر را به روسیه فرستاد تا در مورد توافق آتش‌بس در لبنان مذاکره کند.  اصلی‌ترین خواسته اسرائیل این است که دیگر سلاح‌های ایران از طریق سوریه منتقل نشوند. اگر روسیه با این خواسته موافقت کند، روابط تهران و مسکو بیش از پیش متشنج خواهد شد. همین حالا هم بین دو کشور در مورد ارمنستان اختلاف وجود دارد.

ایران به‌هیچ‌وجه در مورد رابطه با روسیه دچار توهم نیست.  با توجه به تمایل دولت جدید آمریکا برای آتش‌بس فوری در اوکراین، هیچ بعید نیست که روسیه از کارت منع انتقال سلاح ایران از طریق سوریه در مذاکرات استفاده کند. اگر پوتین فکر کند که فروختن ایران به نفع روسیه است، لحظه‌ای تردید نمی‌کند.