ازدواج مصلحتی ایران و گروه‏های مسلح در غزه

روابط میان گروه‌های سنی حماس و جهاد اسلامی با ایران همواره یک ازدواج مصلحتی بوده‌است که براساس منافع مشترک در میدان شکل گرفته‌است نه براساس همفکری ایدئولوژیک بر مبنای تفسیر تهران از اسلام. در نتیجه گروه‌های فلسطینی همواره روابط خارجی خود را براساس محاسبات استراتژیک مطابقت می‌دهند. این موضوع همزمان با خیزش‌های عربی مشهور به بهار عربی کاملاً روشن شد. خیزش‌ها در سوریه به وضوح نشان داد که چگونه ایران و حماس در مقابل یکدیگر موضع‌گیری می‌کردند. رهبران حماس مستقر در دمشق تلاش کردند که بین رژیم سوریه و شورشیان سنی وساطت کنند اما رهبری این گروه درخواست ایران را برای حمایت بی‌قید و شرط از بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه رد کرد و همین موضوع باعث شد تا شکاف در روابط دو کشور تشدید شود. ایران در واکنش، حمایت مالی از حماس را نصف کرد و از ۱۵۰ میلیون دلار به ۷۵ میلیون دلار رساند. با این حال تهران همچنان روابط خود را با رهبران تندروی حماس در غزه حفظ کرد. بعد از سال ۲۰۱۲، مروان عیسی، نفر دوم گردان‌های قسام، شاخه نظامی حماس مرتباً به تهران سفر می‌کرد. گزارش شده‌است ایران بخشی از منابع مالی خود را به جهاد اسلامی منتقل کرد که تلاش می‌کرد تا موضع بی‌طرفانه اتخاذ کند و از انتقاد مستقیم از دولت سوریه خودداری کند.  با این حال روابط جهاد اسلامی هم با ایران مدتی بعد به دلیل جنگ داخلی در یمن دچار مشکل شد. درست مانند حماس، موضع جهاد اسلامی در بی‌میلی به حمایت از حوثی‌ها در یمن و انتقاد صریح از عربستان سعودی باعث شد تا ایران حمایت مالی از جهاد اسلامی را قطع کند. گزارش شده‌است این بار منابع مالی به جنبش الصابرین منتقل شد که اکنون منحل شده‌است، این گروه قرار بود یک گروه نیابتی وفادارتر از جهاد اسلامی و حماس باشد.

در این دوران هم حماس و هم جهاد اسلامی تلاش کردند تا حامی جایگزینی پیدا کنند. حماس بعد از اینکه روابطش را کاملاً با دولت سوریه قطع کرد، تلاش کرد تا به محور سنی به‌ویژه مصر و امیرنشین‌های حاشیه خلیج‌فارس، به‌ویژه قطر نزدیک کند. در چارچوب این تغییرات، برخی از رهبران حماس از جمله خالد مشعل، به دوحه نقل مکان کردند. سال ۲۰۱۷ این رهبران یک منشور سازمانی منعطف‌تر و میانه‌روانه‌تر منتشر کردند تا بتوانند جایگاه بهتری در میان اعراب و غرب پیدا کنند. جهاد اسلامی هم تلاش کرد تا تغییراتی ایجاد کند. محمد الهندی، یکی از رهبران بلندپایه این گروه به ترکیه و الجزایر رفت تا بتواند حمایت مالی جدید جذب کند. او موفقیت‌هایی در این مسیر داشت. سال ۲۰۱۵ مقام‌های الجزایر حمایت مالی از پروژه‌های بشردوستانه نزدیک به جهاد اسلامی را آغاز کردند. اما این حمایت‌های پراکنده و محدود، هرگز نتوانست جایگزین منابع مالی پیشین از سوی ایران شود. این گروه همچنین کانال‌های ارتباطی مستقیم با عربستان سعودی باز کرد و تلاش کرد به مصر و اردن نزدیک شود تا بتواند مشکلات مالی‌اش را برطرف کند.

اما مه ۲۰۱۶ به شکل غیرمنتظره‌ای ایران وعده داد ۷۰ میلیون دلار به جهاد اسلامی انتقال دهد. این کمک‌ها باعث شد تا موضع گروه نسبت به بحران یمن تغییر کند و یک هیئت از جهاد اسلامی از سفارت یمن در دمشق بازدید کند و از مبارزه یمن علیه حملات خارجی حمایت کند.

باورهای فردی ایدئولوژیک هم تا حدی در تقویت روابط جهاد اسلامی و ایران تاثیر گذاشت. زیادالنخاله، رهبر گروه از سال ۲۰۱۸ نسبت به رهبر پیشین گروه، رمضان شلح به ایران نزدیک‌تر بود. بهبود روابط همچنین ممکن است ناشی از این باشد که گروه به این نتیجه رسید، جایگزین بهتری برای حمایت تهران وجود ندارد. در طول یک سال گذشته، حماس هم تلاش کرده‌است تا روابطش را با تهران بهبود دهد. این تغییر نخستین بار با سفر خلیل‌الحیه، یک رهبر بلندپایه حماس به تهران در اکتبر ۲۰۲۲ علنی شد. این سفر عملاً به یک دهه اختلاف‌نظر میان تهران و حماس در خصوص رژیم سوریه پایان داد و نشان داد که حماس به اردوگاه ایران بازگشته‌ و تلاش‌های پیشین برای پیدا کردن حامی جدید را کنار گذاشته‌است.