امید بستن به تیغ
هم‌میهن در گفت‌وگو با متخصصان، ابعاد اجتماعی و روانشناختی افزایش تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی را بررسی کرد جامعه‌شناسان می‌گویند مشکلات اقتصادی، ناامیدی به
هم‌میهن در گفت‌وگو با متخصصان، ابعاد اجتماعی و روانشناختی افزایش تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی را بررسی کرد
جامعه‌شناسان می‌گویند مشکلات اقتصادی، ناامیدی به آینده و کاهش اعتماد به نفس در جامعه ایرانی این تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی را تشدید کرده است
مریم سروش
خبرنگار اجتماعی
هر سال حداقل ۲۵ هزار جراحی زیبایی بینی در کشور انجام می‌شود، آمارهای غیررسمی اما خبر از انجام سالانه 80 هزار جراحی زیبایی در کشور می‌دهد؛ آمارهای دقیقی وجود ندارد اما ایرج خسرونیا، رئیس جامعه پزشکان متخصص داخلی ایران درباره فراوانی انجام این جراحی‌ها به هم‌میهن می‌گوید، در تمام مراكز بیمارستانی كه دارای مركز عمل جراحی هستند، این دست جراحی‌ها به‌وفور صورت می‌گیرد. سال‌هاست که تمایل به برداشتن چربی برخی قسمت‌های بدن در زنان ایرانی افزایش پیدا کرده: «ما ناظریم كه چگونه بسیاری از این افراد با مشكلات متعدد پس از عمل درگیر می‌شوند یا در برخی موارد جان خود را از دست می‌دهند. بر اساس آماری که پیش از این اعلام شده بود، از هر 100 زنی كه اقدام به برداشتن چربی می‌كند، عمدتاً سه‌نفر با مشكل روبه‌رو می‌شوند، اما اکنون تعداد شکایت‌ها از این جراحی‌ها افزایش یافته است.»
آماری نیست
از تعداد قربانیان جراحی‌های زیبایی اطلاعات دقیقی وجود ندارد، اما تنها طی یک‌ماه (اواسط مهرماه تا نیمه آبان‌ماه) ۴ نفر جان خود را حین جراحی لاغری و زیبایی، از دست دادند. براساس اعلام انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران در شهریورماه امسال هم ۳ مورد فوتی به‌دلیل انجام عمل لیپوساکشن ازسوی افراد غیرفوق‌تخصص و ۴ مورد نیز در تیرماه و خردادماه امسال گزارش شده بود. حدود ۱۴ بیمار هم طی یک‌سال گذشته به‌دلیل انجام عمل لیپوساکشن توسط افراد غیرفوق‌تخصص، دچار پارگی داخل احشاء شده‌اند که می‌تواند بسیار مشکل‌ساز باشد. اینها به‌جز آمار صدماتی است که افراد به‌دلیل انجام این جراحی‌ها ازسوی غیرمتخصصان این حوزه می‌بینند. به گفته خسرونیا، پزشکان در صورت قصور پزشکی با مجازات حبس و جریمه نقدی مواجه می‌شوند و دراین‌باره توضیح می‌دهد: «فعالان این حوزه که اقدام‌شان منجر به نقص‌عضو یا فوت بیمار شود، با جریمه نقدی و مجازات حبس مواجه می‌شوند. خطاها هم به دو صورت بازرسی یا شکایت افراد مشخص می‌شود. وقتی یک بازرس به درمانگاه یا کلینیک مراجعه می‌کند، امکان دارد برخی مسائل و تخلفات را مشاهده نکند. البته ممکن است جراحی‌ها در جاهایی انجام شوند که تابلویی ندارند و تحت نظارت سازمان نظام پزشکی هم نیستند.»
ایران جزو ۱۰ کشور اول دنیا در حوزه جراحی زیبایی و پلاستیک است و ۴۳۰ عضو فعال در حوزه جراحان پلاستیک و زیبایی هم دارد، اما شکایت در این حوزه و حتی آمار فوتی‌های آن قابل‌توجه است. متخصصان این حوزه معتقدند، مشکل اصلی پزشک‌نماها هستند.
پیش‌ازاین محمدرضا قاضی‌سعیدی، عضو هیئت‌مدیره انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران به جام‌جم گفته بود: «درحال‌حاضر کار به جایی رسیده که برخی افراد با لیسانس حقوق هم وارد صنعت زیبایی شده‌اند.» این نکته را سیدنجات حسینی، نایب‌رئیس انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران هم درباره جراحی‌هایی که منجر به مرگ افراد می‌شود، گفته بود: «بسیاری از عمل‌های زیبایی، غیرضروری است و فقط برای اینکه فرد زودتر به نتیجه برسد، آنها را انجام می‌دهد. عملی مانند لیپوماتیک یا لیپوساکشن، عمل‌های بسیار سنگینی هستند که اگر توسط افراد غیرمتخصص صورت گیرد، می‌تواند عوارض بسیار جبران‌ناپذیری به‌همراه داشته باشد.»
اما این تمام ماجرا نیست و دلایل دیگری هم وجود دارد که باعث تقویت حضور این پزشک‌نماها یا افزایش تقاضا برای جراحی‌های زیبایی غیرضروری شده که می‌تواند جان و روان متقاضیان را به خطر بیندازد. جامعه‌شناسان تاکید می‌کنند مسائل و مشکلات اجتماعی و شیوع اختلالات روانی، باعث‌شده که مردم زیبایی ظاهری را به‌عنوان یک انتخاب اجباری پیش روی خود داشته باشند و به هر قیمتی خودشان را به تیغ این غیرمتخصصان جراحی پلاستیک و زیبایی بسپارند که گاهی منجر به از دست رفتن جان‌شان هم می‌شود.
بینی، لیپوساکشن و جوانسازی؛ محبوب‌ترین‌ها
متخصصان می‌گویند بسیاری از اعمال جراحی زیبایی، ضرورتی برای انجام ندارد اما متقاضیان را در مسیری قرار می‌دهد که حتی ناچار می‌شوند، علاوه بر جراحی اولیه با بروز برخی مشکلات، چندین عمل ترمیمی هم داشته باشند که گاهی به‌دلیل مشکلات اقتصادی میسر نیست و فرد را در وضعیت افسردگی و حتی خودکشی قرار می‌دهد. البته آمار دقیقی از جراحی‌های زیبایی در کشور وجود ندارد و تعداد جراحی‌های غیررسمی هم به‌‌هیچ‌عنوان در دسترس نیست. اما عمل بینی، لیپوساکشن و روش‌های کاهش چین و چروک، محبوب‌ترین جراحی‌های پلاستیک و زیبایی در مردم ایران است.
چند روز پیش بابک نیکومرام، رئیس انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی و نماینده ایران در انجمن بین‌المللی جراحان پلاستیک زیبای (ISAPS)، به یکی از مهم‌ترین چالش‌های مهم این روزها اشاره کرد. به گفته این متخصص: «نابسامانی شدید در حوزه مدیریت اعمال جراحی زیبایی در کشور، باعث‌شده هر روز صدمات جبران‌ناپذیر جسمی، روحی، روانی و حتی مرگ بیماران متعاقب اعمالی که حتی ضرورت درمانی نیز ندارند، گزارش شود. ازسوی‌دیگر به‌علت مدیریت نادرست و گسترش بی‌رویه اینگونه اعمال جراحی زیبایی، سرزیرشدن منابع انسانی و مالی به‌سمت زیبایی هم رخ داده و حتی بعضی از گروه‌های آموزشی و درمانی پزشکی کشور هم به‌جای به‌روزرسانی اعمال درمانی خود، به‌سمت گنجاندن اعمال زیبایی در درسنامه خود حرکت می‌کنند.» او معتقد است، رواج بی‌رویه اعمال جراحی زیبایی به دور یک چرخه ناسالم می‌چرخد و دراین‌باره هم توضیح داده: «از ارکان این مسئله، تبلیغات غیرمتعارف وسیع، پرزرق‌وبرق، عکس‌های فریبنده، حضور دلالان حرفه‌ای در این حوزه و دخالت افراد فاقد صلاحیت علمی و حرفه‌ای است که گاهی ازسوی بعضی همکاران پزشک نیز حمایت می‌شوند. ازسوی‌دیگر سودجویی و سوء‌مدیریت روزافزون برخی مراکز جراحی سرپایی و بیمارستانی که ناآگاهانه و آگاهانه برای کسب درآمد بیشتر چشمان خود را روی این روند غیراصولی می‌بندند، به این موضوع دامن زده است. اشکالات عمده در نحوه رصد فضای مجازی و نحوه بازرسی مراکز درمانی نیز به تشدید این روند غیراصولی و خلاف سلامت مردم می‌افزاید.»
تعدد جراحی‌های ترمیمی به‌دلیل آنچه غیرمتخصصان زیبایی و پلاستیک بر سر مراجعان می‌آورند را عبدالجلیل کلانتر هرمزی، عضو هیئت‌مدیره انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران هم تایید می‌کند. او هم دراین‌باره گفت: «وقت زیادی از جراحان پلاستیک، صرف ترمیم عوارض عمل‌هایی می‌شود که به دست افراد غیرمتخصص و پزشک‌نماها انجام می‌شود. جراحی زیبایی باید مانند هر انتخاب دیگری در امور زندگی معمول، با دقت کافی در انتخاب جراح و روش مربوطه انجام شود، اما برخی از اقدامات جراحی و زیبایی در اماکن غیرمجاز و فاقد هرگونه استانداردهای بهداشتی ـ حتی در منازل و زیرزمین‌ها ـ با هزینه‌های پایین انجام می‌شود.»
تبلیغ غیرپزشک‌ها
نه‌تنها جراحی‌های زیبایی که ترزیق ژل و بوتاکس هم به چالش جدی این حوزه بدل شده، به‌ویژه زمانی که توسط افراد غیرحرفه‌ای و غیرمجاز انجام می‌شود. علی بیژنی، رئیس سابق انجمن جراحان پلاستیک ایران هم با بیان این مطلب به هم‌میهن می‌گوید: «بحث آسیب‌هایی که در حوزه جراحی‌های پلاستیک و زیبایی با دخالت افراد غیرمجاز انجام می‌شود، بسیار مهم و وسیع است و باید رسانه‌ها به‌شدت به این حوزه ورود کنند. متقاضیان باید بدانند که جراحی پلاستیک طیف گسترده‌ای دارد و قبل از هر اقدامی باید درمورد جراح، شناخت کافی داشته و دراین‌باره دقت‌نظر داشته باشند؛ چون هر عملی اگر به‌درستی انجام نشود، عوارض روحی و جسمی خودش را به دنبال خواهد داشت.» او با اعلام اینکه اگر جراح با بیماری که به او مراجعه می‌کند برخورد صادقانه داشته باشد؛ در ۷۰ درصد موارد، جراحی‌های زیبایی ضرورتی ندارند، ادامه می‌دهد: «با وجود اینکه جراحی پلاستیک در کشور رو به افزایش و بیشترین استقبال هم از جراحی‌های بینی، زیبایی، پلک، شکم و کشیدن صورت است، اما آمار دقیقی از این‌جراحی‌ها به‌طور سالانه در کشور در دسترس نیست. ولی مسئله مهم اینجاست که تبلیغات متعدد این‌حوزه، بلای سلامت مردم شده و کسانی در این‌حوزه فعال هستند که حتی پزشک هم نیستند.»
ناامیدی و افزایش جراحی زیبایی
آسیب‌شناسان می‌گویند که جامعه ایرانی به‌دلایل مختلف از اختلالات روحی - روانی زیادی رنج می‌برد و نتیجه آن چیزی جز بدریخت‌انگاری، شیوع ظاهربینی، چشم‌وهم‌چشمی و تغییر تعریف زیبایی‌ها در فضای‌مجازی به‌ویژه اینستاگرام نیست که باعث‌شده چنین جراحی‌هایی را با قیمت‌های کم ازسوی حتی غیرپزشکان هم بپذیرند تا شاید به آرامش برسند، درحالی‌که نتیجه آن عکس بوده. براساس اعلام نایب‌رئیس انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی ایران: «درحال‌حاضر مثلث دلال - بلاگر و تکنسین و مراکز جراحی متخلف، عامل گسترش اعمال جراحی زیبایی بی‌رویه و لیپوساکشن‌های غیرضروری هستند»، اما ازسوی‌دیگر جامعه‌شناسان می‌گویند که مشکلات اقتصادی، ناامیدی به آینده و کاهش اعتمادبه‌نفس در جامعه ایرانی، این تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی را تشدید کرده است.
«تغییر در ظاهر یک انتخاب است، اما سوال اینجاست که آنچه امروز ما در جامعه با آن تحت‌عنوان انتخاب زیبایی با جراحی مواجه هستیم، آیا انتخاب است یا تحمیل ازسوی جامعه و طبقه‌ای که افراد در آن زندگی می‌کنند؟» امیرمحمود حریرچی، جامعه‌شناس و استاد دانشگاه با اعلام این موضوع به هم‌میهن درباره آنچه باعث روند افزایشی استقبال از جراحی‌های پلاستیک و زیبایی شده و اینکه چرا برخی حتی به قیمت جان‌شان هم اقدام به چنین کاری می‌کنند، می‌گوید: «دوست ندارم واژه زیبایی را درباره آنچه امروز درباره جراحی‌هایی که منجر به تغییر در افراد می‌شود را به‌کار ببرم و همان بهتر که بگوییم، جراحی پلاستیک؛ چون تعریف زیبایی این چیزی نیست که اکنون شاهدش هستیم. زیبایی؛ نگرش انسان‌ها، مهربانی‌های‌شان، فعالیت‌های داوطلبانه‌ای که انجام می‌دهند و... است اما چیزی که اکنون در جامعه ما به‌عنوان زیبایی رو به گسترش است، افرادی با شکل ظاهری یکسان هستند که گاهی خصلت‌هایی ازجمله خشونت‌های کلامی و رفتاری هم در آنها دیده می‌شود چون به‌نوعی دچار خودبرتربینی هم شده‌اند. ما در مسیری حرکت می‌کنیم که گویی می‌خواهیم به‌تنهایی روی صحنه قرار بگیریم و بقیه در کنار ما نباشند.» او ادامه می‌دهد: «انجمن جراحی پلاستیک اشاره کرده است که ایران جزو کشورهای با آمار بالای این جراحی‌هاست و رتبه ۲۰ را دارد. آمار رسمی هم از انجام ۳۰ هزار جراحی پلاستیک در کشور در سال خبر می‌دهد و این به‌جز آمار غیررسمی ازسوی افراد غیرمتخصص است و قطعاً عدد بسیار بالاتری دارد. اما چیزی که باید به آن توجه کرد، کاهش سن متقاضیان این جراحی‌هاست، همین حالا با نوجوان‌هایی مواجه‌ایم که در سنین بسیار کم اقدام به جراحی‌های زیبایی می‌کنند. یکی از دلایل این است که اعتمادبه‌نفس لازم را از جامعه و خانواده نگرفته‌اند و ظواهر در جامعه ما بیش از هر چیز دیگری اهمیت پیدا کرده و بیشتر هم در طبقه متوسط و بالای جامعه است.»
کاهش سن جراحی زیبایی
حریرچی البته درباره اینکه ایران این رتبه را در مقایسه با کشورهای دیگر دارد و این نشان می‌دهد که در نقاط دیگر دنیا هم استقبال از جراحی‌های پلاستیک، آمار بالایی دارد، می‌گوید: «زمانی که درباره رتبه ۲۰ ایران صحبت می‌کنیم یعنی کشورهای دیگر هم همین وضعیت را دارند اما ایران در منطقه، آمار بیشتری دارد. البته آنچه من از آمار جراحی‌های پلاستیک در کشورهای دیگر دیدم، روند کاهشی است و در کشور ما این آمار نه‌تنها کاهشی که به‌شدت در حال افزایش است. ما با ۴ آسیب دیگر هم دراین‌باره مواجه‌ایم، کاهش سن، افزایش تمایل در مردان، حضور قابل‌توجه غیرمتخصصان و تبلیغات گسترده زیبایی در شبکه‌های اجتماعی و سایت‌های رسمی که خاص کشور ماست و در کشورهای دیگر دیده نمی‌شود. البته این یک انتخاب است و آن را نهی نمی‌کنیم، اما سوال اینجاست که آیا واقعاً این یک انتخاب است یا شرایط اجتماعی چنین چیزی را به افراد تحمیل می‌کند؟ این درحالی‌است که براساس اعلام انجمن جراحان پلاستیک و زیبایی هم ۳۰ درصد افرادی که برای این جراحی‌ها مراجعه می‌کنند، نیازی به چنین جراحی‌هایی ندارند.»
میزان پایین فعالیت‌های داوطلبانه
حریرچی یکی از عوامل مهم در افزایش استقبال از جراحی‌ها را کاهش فعالیت‌های اجتماعی در جامعه ایرانی هم می‌داند و دراین‌باره توضیح می‌دهد: «ایران جزو کشورهای با کمترین فعالیت‌های داوطلبانه در جهان است. میانگین این فعالیت در میان مردم چیزی حدود ۱۲ دقیقه در روز است و این یعنی فاجعه. یعنی شاید تنها ۵ تا ۶ درصد افراد جامعه، این فعالیت‌ها را انجام می‌دهند و یاری‌رسان دیگران هستند. این درحالی‌است که افراد نیاز دارند خودشان را نشان دهند اما زمانی که حتی برای انجام فعالیت‌های اجتماعی و داوطلبانه هم فرصتی برای آنها فراهم نیست یا این فرصت از آنها گرفته می‌شود، چه انتظاری جز این می‌توان داشت که همسو با چشم‌وهم‌چشمی‌های جامعه نشوند. مثلاً ۱۰ هزار دانشجو در جمعیت امام علی فعال بودند اما با تعطیلی این مرکز، چه اتفاقی برای این افراد افتاد.»
این استاد دانشگاه معتقد است که آسیب این مسئله باعث می‌شود فرد با محرومیت از فعالیت‌های اجتماعی و نبود فرصت برای ابراز خود، درنهایت به از خودبیزاری هم برسد: «این افراد گاهی تصمیم می‌گیرند ظاهر خود را تغییر دهند تا شاید به رضایت برسند. اگر دراین‌باره مشکلات اقتصادی هم دخیل باشد، گرفتار غیرپزشکانی می‌شوند که با هزینه‌های پایین‌تر چنین خدماتی ارائه می‌کنند، اما جان متقاضیان این خدمات را به‌خطر می‌اندازند.»
جامعه ایرانی و کاهش اعتماد به نفس
«ما با فرهنگسازی در جامعه به‌ویژه در رابطه با حاکمیت بیگانه‌ایم. فرهنگسازی یعنی چیزی که ایجابی باشد، نه سلبی. ما تنها کاری که می‌کنیم، اقدامات سلبی است. برای همه‌چیز منع ایجاد می‌کنیم که این اشتباه است. سال گذشته دیدیم که تصمیمات سلبی چه آسیب‌هایی به‌همراه داشت.» این نکته دیگری است که حریرچی به آن اشاره می‌کند و در توضیح بیشتر می‌گوید: «مسئولان باید نشان دهند که به فکر رفاه، سلامت در ابعاد مختلف، توسعه، آموزش و... مردم هستند اما چیزی که اکنون می‌بینیم خالی‌شدن روزافزون سفره‌های مردم است؛ اتفاقی که منجر به یأس و ناامیدی از آینده می‌شود و مردم را به سمتی می‌برد که تنها به‌فکر زمان حال و گذران آنچه امروز نیاز دارند، باشند. بخشی از آن منجر به این می‌شود که یک رضایت زودگذر از تغییر ظاهر را برای خود رقم بزنند، درحالی‌که شاید در آینده از این تغییر راضی نباشند و شرایط جامعه آنها را مجبور به چنین کاری کرده است.» این جامعه‌شناس درباره اینکه چرا جامعه ایرانی با آسیب اعتماد به نفس کمتر مواجه شده و همین مسئله استقبال از جراحی‌های زیبایی را در آنها افزایش داده، بیان می‌کند: «بخشی از اعتماد به نفس از خانواده و بخشی‌دیگر از شرایط حاکمیتی ایجاد می‌شود. ما در سطح کشوری باید امید به آینده را در مردم ایجاد کنیم، اما همین حالا جوانان ما چنین امیدی را ندارند؛ چطور می‌توان انتظار اعتماد به نفس در آنها داشت. باز هم تاکید می‌کنم، ما باید به‌گونه‌ای برنامه‌ریزی کنیم که افراد بتوانند در ابعاد مختلف، سلامت خود را حفظ کنند. یکی از این ابعاد این است که افراد ازنظر اقتصادی، مولد باشند یا به‌لحاظ اجتماعی، فعال باشند یا به‌لحاظ فرهنگی، مسئول باشند. آیا چنین چیزی در جامعه ما برای عموم افراد فراهم است؟»
او به یک آسیب جدی دیگر در حوزه فرهنگ هم اشاره می‌کند و می‌گوید: «میانگین مطالعه جامعه ایرانی چیزی حدود ۱۲ دقیقه در روز است. ما با کتاب بیگانه‌ایم درحالی‌که باعث رشد و آگاهی افراد می‌شود. هیچ فرقی نمی‌کند چه کتابی باشد؛ حتی اگر مردم رمان هم بخوانند، می‌توانند بخشی از این آگاهی را از چنین کتاب‌هایی به‌دست بیاورند. اما ما کتاب نمی‌خوانیم و آن‌چیزی که برای‌مان اهمیت پیدا کرده، ظاهری است که هرلحظه به فکر تغییر آن می‌افتیم. گاهی هم در مسیری قرار می‌گیریم که برای رضایت بیشتر، باید تن به جراحی‌های زیبایی چندباره بدهیم یا گرفتار سودجویانی شویم که از این استقبال استفاده کرده و با جان مردم بازی می‌کنند.»
اختلال بدریخت‌انگاری
تمایل به انجام جراحی‌های زیبایی به‌دلیل اختلالات روانی را نازنین آهنگری، دکترای روانشناس بالینی هم تایید می‌کند، اما اشکال اصلی از ظر او این است که فرد مبتلا به اختلال بدریخت‌انگاری، حتی اگر جراحی زیبایی هم انجام دهد، شاید منجر به رضایت او نشود و همان جراحی تبدیل به دغدغه‌ای تازه و عاملی برای افسردگی‌اش شود. آهنگری در توضیح بیشتر این مسئله به ایرنا گفته: «افرادی که دچار اختلال بدریخت‌انگاری و توجه افراطی به اندام بدن هستند، مدام فکر می‌کنند که دیگران به نقص آنها توجه می‌کنند و درنتیجه خود را منزوی می‌کنند. درصدی از این افراد امکان دارد که به‌سمت خودکشی بروند و درنتیجه بهتر است به روانشناس مراجعه کرده تا تحت درمان قرار بگیرند.» به گفته او، این افراد درواقع تصویر تحریف‌شده‌ای از بدن خودشان دارند و ممکن است سایر اعضای خانواده یا دوستان آنها قبول نداشته باشند که مثلاً بینی آن فرد بزرگ است، اما خود آن فرد این‌طور فکر می‌کند و درنتیجه مدام به‌دنبال اطمینان‌گرفتن از دوستان و اطرافیان خود هستند.
