رئیس‌جمهور برطرح خود اصرار دارد/پیشنهاد پزشکیان به رهبری برای انتقال پایتخت
مسعود پزشکیان در جریان حضور خود در بندرعباس، بار دیگر موضوع انتقال پایتخت به سواحل خلیج فارس را مطرح و آن را یک اجبار، و نه یک انتخاب دانست. رئیس‌جمهور در جریان بازگو کردن طرح انتقال پایتخت، گفت که این طرح سال گذشته طی جلسه‌ای با مقام رهبری مطرح شد.
رئیس‌جمهور کشورمان روز پنجشنبه در جریان دهمین سفر استانی خود، به هرمزگان رفت. مسعود پزشکیان در جریان حضور خود در بندرعباس، بار دیگر موضوع انتقال پایتخت به سواحل خلیج فارس را مطرح و آن را یک اجبار، و نه یک انتخاب دانست. رئیس‌جمهور در جریان بازگو کردن طرح انتقال پایتخت، گفت که این طرح سال گذشته طی جلسه‌ای با مقام رهبری مطرح شد. او همچنین اظهار داشت که از رهبری برای به کارگیری مشاور خارجی نیز کسب اجازه شده است. هرچند این اقدام هنوز انجام نشده.
هشدار درباره منابع آبی و فرونشست زمین
پزشکیان موضوع اجبار برای انتقال پایتخت را در ملاقات با سرمایه‌گذاران و فعالان اقتصادی هرمزگان مطرح کرد. رئیس‌جمهور درباره شرایط پایتخت گفت: «مشکلاتی که اکنون کشور با آن مواجه است، ایجاب می‌کند که مسیر توسعه را به سمت خلیج فارس هدایت کنیم. اکنون تهران، کرج و قزوین با بحران آب رو‌به‌رو هستند و این بحران به‌راحتی قابل حل نیست. سال گذشته میزان بارندگی ۱۴۰ میلی‌متر بود، در حالی‌که استاندارد آن ۲۶۰ میلی‌متر است؛ یعنی حدود ۵۰ تا ۶۰ درصد کاهش داشته‌ایم. امسال نیز شرایط به همان میزان بحرانی است.»
او ادامه داد: «کاهش آب پشت سدها، خشک‌شدن برخی چاه‌ها و هزینه‌های بالای انتقال آب از مناطق دیگر، همه نشان‌دهنده ضرورت تغییر رویکرد است. اگر بخواهیم از این منطقه آب به تهران ببریم، هزینه هر مترمکعب تا ۴ یورو خواهد بود؛ یعنی حدود ۵۰۰ هزار تومان. توسعه بدون توجه به تناسب منابع و مصارف، نتیجه‌ای جز نابودی نخواهد داشت. اگر کسی نتواند این تعادل را برقرار کند، توسعه‌اش محکوم به شکست است.»
پزشکیان در بخش دیگری از صحبت‌هایش، طرح موضوع انتقال پایتخت طی جلسه‌ای با مقام رهبری در سال گذشته را یادآوری کرد و گفت: «در آن جلسه پیشنهاد دادم که پایتخت را به سمت خلیج فارس منتقل کنیم. وقتی موضوع رسانه‌ای شد برخی انتقاد کردند، اما امروز با دیدن مشکلات، درمی‌یابیم که آن پیشنهاد الزام است، نه انتخاب.»
او با هشدار نسبت به فرونشست زمین در تهران گفت: «در برخی مناطق، زمین سالانه تا ۳۰ سانتی‌متر فرونشست دارد. این یک فاجعه است و نشان می‌دهد آب زیر پای ما در حال پایان است. حتی با انتقال آب از مناطق جنوبی هم نمی‌توان این روند را ادامه داد. هزینه‌ها بسیار بالا خواهد رفت و زندگی در تهران غیرممکن میشود.»
همچنین در بریده فیلم‌های منتشرشده از دیدار پزشکیان با فعالان سیاسی، اجتماعی و فرهنگی استان هم مشاهده میشود که رئیس‌جمهور به کسب اجازه از مقام رهبری برای به کارگیری مشاور خارجی جهت مطالعه و انجام این اقدام اشاره و گلایه می‌کند که مدیران ما طی یک سال گذشته گفتند در حال انجام این کار هستیم.
طرح تکراری و پاسخ‌های معلوم
آبان ۱۴۰۳ رئیس‌جمهور، محمدرضا عارف معاون اول خود را مامور پیگیری این پروژه کرد. برای نخستین بار، موضوع انتقال پایتخت که برای چندمین بار از سوی رئیس‌جمهور مطرح شد، مانند نوبت‌های پیشین طرح این پروژه واکنش‌برانگیز نشد. چراکه در نوبت‌های پیشین، ابعاد مختلف این طرح از سوی صاحب‌نظران مورد بررسی قرار گرفت و تجربیات اکثراً ناموفق و معدود موفق کشورهای دیگر و البته حرکت چندباره در ایران برای انجام این اقدام مرور شد. به همین دلیل شاید چون صحبت این بحث‌ها پیش از این مطرح شده، این بار رسانه‌ها نسبت به آنچه پزشکیان در بندرعباس گفت، واکنش زیادی نشان ندادند.
علت این واکنش‌های کم‌فروغ را شاید بتوان در بی‌پاسخ باقی ماندن سوالاتی دانست که در دفعات قبلی طرح موضوع انتقال پایتخت مطرح شدند. از جمله برآوردهایی که سال گذشته از سوی کارشناسان این حوزه ارائه و مطرح شد که جابه‌جایی پایتخت به ۲۵ سال زمان و میلیاردها دلار پول نیاز دارد. سال گذشته رقم مورد نیاز برای انجام پروژه انتقال پایتخت، از ۲۳ و ۲۵ تا ۷۸ میلیارد دلار اعلام شد که رقم سنگینی محسوب میشود. با وجود این ارقام، یکی از سوالات منتقدان همواره این بوده که با وجود کسری بودجه و شرایط اقتصادی کشور، آیا می‌توان بودجه مورد نیاز این پروژه را تامین کرد؟
مسئله دیگر این است که دولت به دنبال انتقال پایتخت است یا در پی تمرکززدایی، انتقال صنایع و سازمان‌ها به مناطق مناسب می‌گردد؟ چراکه این دو موضوع با یکدیگر تفاوت‌های زیادی دارند. پاسخ‌ها به این طرح نیز معمولاً یکسان است. اندکی جست‌وجو در شبکه اینترنت نشان می‌دهد که طرح انتقال پایتخت هر بار در ابتدای هر دولت مورد توجه قرار گرفته و سپس به فراموشی سپرده است.
غلامحسین کرباسچی، شهردار پیشین تهران و مدیرمسئول هم‌میهن سال گذشته پس از طرح موضوع انتقال پایتخت در نشستی که دانشگاه تهران برگزار کرد، این موضوع را مورد توجه قرار داد: «بحث انتقال پایتخت از زمان قبل از انقلاب هم مطرح شده بود اما امروز در جمهوری اسلامی با این حجم از ارگان‌ها و سازمان‌های دولتی، حاکمیتی و رهبری و دستگاه‌ها.... انتقال پایتخت به چه معنی است؟ چرا می‌خواهیم این کار را انجام دهیم؟ آیا میشود در جمهوری اسلامی وزارتخانهها به مکران بروند، اما مجلس، رهبری و قوه‌قضائیه و شورای نگهبان و نهادهای مختلف دیگر در تهران حضور داشته باشند. این کار معقول و امکان‌پذیر است؟ باید مشخص شود که منظور از انتقال پایتخت یعنی انتقال کدام سازمان‌ها؟ آیا می‌خواهیم دولت در منطقه‌ای با آب‌وهوای خوب و پاک زندگی کند؟ یا می‌خواهیم مسائل تهران را حل کنیم؟ تکلیف تهران که الان همه به آن توجه می‌کنند چه میشود؟ جمعیتی 10 تا 12 میلیون نفری را در تهران می‌خواهیم به امان خدا رها کنیم؟»
او در بخش‌های دیگری از سخنرانی خود به مسئله هزینه این انتقال هم اشاره و برآورد‌ها را چند برابر بودجه دولت اعلام کرد. نکته جالب توجه اینکه شهردار پیشین تهران در سال ۱۳۹۲ در گفت‌وگویی با هفته‌نامه تجارت فردا، به طور تفصیلی موضوع انتقال پایتخت را مد نظر قرار می‌دهد که محورهای آن با سخنرانی ۱۱ سال بعد او در دانشگاه تهران تقریباً یکسان است. به این دلیل که موانع انتقال پایتخت در سال‌های ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴، همان موانعی هستند که در دولت‌های پیشین تا ابتدای انقلاب وجود داشته است. اما در طول این دهه‌ها، مشکلات تهران همواره مزمن‌تر از دیروز شده و ایده انتقال پایتخت کشور، ثابت باقی مانده. به همین دلیل، سوال‌ها و پاسخ‌ها یکسان است.
انتقال پایتخت هم مشکل آب را حل نمی‌کند
خبرگزاری ایسنا، پس از طرح مجدد این موضوع از سوی رئیس‌جمهور، گفت‌وگویی با یک کارشناس حوزه آب انجام داد که مورد توجه قرار گرفت. چراکه موضوع اصلی مورد تاکید پزشکیان در جریان صحبت‌هایی که در بندرعباس مطرح کرد، مسئله فرونشست زمین و بحران منابع آبی بود.
داریوش مختاری، پژوهشگر منابع آبی در این مصاحبه گفت: «تأثیر انتقال پایتخت بر کاهش مخاطرات زیست‌محیطی بسیار ناچیز و حدود پنج درصد است. دلیل آن این است که بخش عمده مشکلات تهران ناشی از ماهیت تجاری و توسعه بی‌وقفه آن است، نه صرفاً پایتخت بودنش.»
او با بیان اینکه رفت و آمدهای اداری و جمعیت غیرساکن بخش کوچکی از بارگذاری‌های جغرافیای تهران را تشکیل می‌دهند، ادامه داد: «حتی اگر وزارتخانهها، سفارتخانه‌ها و نهادهای حکومتی جابه‌جا شوند، تأثیر چندانی بر بحران‌های اصلی زمین‌شناختی تهران نخواهد داشت.»
این کارشناس با بیان اینکه انتقال پایتخت صرفاً معضلات را از تهران به نقطه‌ای دیگر منتقل می‌کند، گفت: «تجربه شهرهایی مانند شیراز، مشهد، اصفهان و تبریز نشان داده که توسعه بی‌برنامه و شهرک‌سازی‌های گسترده، به سرعت بحران‌های محیط‌زیستی و اجتماعی را در آن‌ها تشدید کرده است. اگر پایتخت جدیدی ایجاد شود، همان مشکلات بارگذاری، تغییر کاربری و رانت‌های زمین در مقیاسی تازه و بزرگتر تکرار خواهد شد.»
مختاری ادامه داد: «مثلاً در شیراز، توسعه شهری از ۲۰ هزار هکتار کاربری اراضی شهری فعلی به بیش از ۴۱ هزار هکتار حوزه شهری رسیده و وزارت مسکن و شهرسازی، برنامه توسعه ۱۰۰ هزار هکتاری را برای محدوده اراضی شهری شیراز دنبال می‌کند در حالی که منابع آب کافی وجود ندارد. همین وضعیت می‌تواند در پایتخت جدید هم رخ دهد و بحرانی تازه بیافریند.»
او درباره لزوم اصلاح سیاست‌ها نیز گفت: «بودن پایتخت در تهران حتی می‌تواند مزیت باشد؛ چراکه مشکلات در برابر دید سیاستمداران قرار دارد و فشار بیشتری برای اصلاح تصمیمات ایجاد میشود. راهکار درست، توسعه صنایع دانش‌بنیان و کم‌آب‌بر، جلوگیری از تغییر کاربری اراضی، توقف تراکم‌فروشی و اصلاح مدیریت شهری است. تنها با چنین اقداماتی می‌توان بارگذاری تهران را کاهش داد و از فروپاشی زیست‌محیطی جلوگیری کرد.»
تقاضای توجه رئیس‌جمهور به مسائل دیگر
بعضی کاربران شناخته‌شده یا ناشناس فضای مجازی، به دنبال طرح این اظهارات از سوی رئیس‌جمهور، واکنش‌هایی متفاوت به آن نشان دادند. برخی از کاربران شناخته‌شده سایبری، صحبت‌های پزشکیان نه درباره انتقال پایتخت بلکه درباره مسائل جاری کشور در حوزه آب را ارسال پالس ضعف دانستند و برخی دیگر به او حمله کردند که چرا این مسائل را مطرح کرده است. چون اکانت‌های اسرائیلی از آن برای حمله به ایران در فضای شبکه‌های اجتماعی استفاده کردند. برخی دیگر نیز از پزشکیان خواستند با توجه به شرایط کشور، نسبت به مسائل دیگر توجه نشان دهد.
سیدنظام‌الدین موسوی، نماینده پیشین مجلس در توئیتر نوشت: «جناب آقای پزشکیان! انتقال پایتخت به سواحل خلیج فارس خوب یا بد، ده‌ها میلیارد دلار سرمایه و سال‌ها زمان نیاز دارد. شما عجالتاً دعوای وزیراقتصاد و رئیس کل بانک مرکزی درباره نرخ دلار را تعیین تکلیف کنید که اقتصاد و معیشت مردم را دم به دم می‌لرزاند. این را درست کنید آن یکی پیشکش!»
علی قلهکی، فعال رسانه‌ای اصولگرا نیز اینگونه واکنش نشان داد: «نمی‌دانم در شرایط فعلی چرا چنین مباحثی مطرح میشود ولی درباب انتقال پایتخت به جنوبِ ایران ملاحظات زیر مطرح است؛
۱. تهرانی که تمرکز امنیتی _نظامی دارد و نسبتاً در مرکز ایران و در شمال در حصار رشته کوه‌های البرز است، در جنگ ۱۲ روزه اخیر، شاهدِ شهادتِ تعداد قابل توجهی از فرماندهان نظامی و دانشمندان هسته‌ای رده بالای ما بود؛ پایتختِ در کنار خلیج‌فارس هیچ امنیتی ندارد؛ تاکید می‌کنم هیچ امنیتی!
۲.مشکلات کمبود آب با انتقال به جنوب بعید است رفع شود؛ هزینه سنگینِ آب‌شیرین‌کن‌ها قطعاً توانایی تامینِ آبِ پایتخت را از دولت سلب می‌کند.
۳.در زمان مدیریتِ حسین دهقان بر مکران آن هم در سال آخر، تنها ۷۰ میلیارد تومان بودجه‌ی دبیرخانه شورای توسعه سواحل مکران بود؛ با این بودجه‌ها چند سازه برای انتقال ساختمان وزارتخانهها و دیوان‌سالاری به جنوب کشور میسر میشود؟!
۴. به غلط تمام استعداد کشور در همه حوزه‌ها از ابتدای انقلاب در تهران جمع شده؛ حالا چندسال طول می‌کشد که این ظرفیت به جنوب کشور کوچ کند؟
۵.پیش‌تر نوشتم بازسازی ورزشگاه آزادی، ۱۸ ماه زمان و ۱۹۰۰ میلیارد تومان هزینه در برداشته و پروژه ساخت مصلی تهران نیز که از سال ۶۹ شروع شده (۳۵ سال قبل) با فاکتورِ مجهول، حالا حالاها کار دارد؛ برآورد اولیه انتقال پایتخت ۲۵ سال زمان و ۲۳ میلیارد دلار می‌باشد که روی یک قرن زمان و صدها میلیارد دلار حساب کنید؛ یعنی احتمالاً هیچ‌کدام از ما ایرانی‌ها پس از اتمام پروژه زنده نباشیم!»
