سیگنال بازگشت به مذاکرات برجام

دیدار روز گذشته حسین امیرعبداللهیان، وزیر امورخارجه ایران با جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که با حضور معاونان این دو در اردن برگزار شد، امیدهایی در خصوص احتمال از سرگیری مذاکرات برجامی زنده کرده است. جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا پس از این دیدار در حساب توئیتر خود نوشت:«یک دیدار ضروری با وزیر خارجه ایران در اردن در شرایط افول روابط ایران و اتحادیه اروپا داشتم. تاکید کردم که باید حمایت نظامی از روسیه و (برخوردها) در ایران فورا متوقف شود. توافق کردیم برای احیای برجام براساس مذاکرات وین، مجاری تماس باید باز بماند.»
توئیت نماینده اتحادیه اروپا چند نکته مهم دارد که باید به آن توجه شود؛ نخست اینکه، او در این توئیت، دیدار با امیرعبداللهیان را ضروری توصیف کرده است. معنای این سخن می‌تواند این باشد که اتحادیه اروپا همچنان مذاکره با ایران را با هدف احیای برجام بااهمیت می‌داند و همچنان برجام را به‌عنوان یک نگرانی امنیتی به‌حساب می‌آورد که باید رفع شود. در ادامه بورل بر «شرایط رو به افول روابط ایران و اتحادیه» تاکید کرده است. بنابراین می‌توان گفت، به‌رغم ضرورت از سر گرفته‌شدن مذاکرات برجامی، مشکلات و تنش‌های قابل‌توجهی نیز میان دو طرف وجود دارد. چه اینکه بورل در توئیت خود دو دلیل این شرایط تنش‌آلود را ذکر کرده و نوشته: «تاکید کردم که باید حمایت نظامی از روسیه و (برخوردها) در ایران فورا متوقف شود.» البته بسیاری از ناظران معتقدند که شرایط داخلی در ایران و مسائل حقوق بشری آن‌قدری برای اروپا مهم نیست که همکاری تسلیحاتی ایران با روسیه اهمیت دارد. اینها چالش‌هایی است که باید رفع شوند تا در ادامه چنانچه بورل در توئیت خود نوشته «مجاری تماس‌ها برای احیای برجام براساس مذاکرات وین باز بماند.» در واقع بورل در یک توئیت چند کلمه‌ای، به شرح وضع موجود روابط، اهمیت احیای برجام، دلایل ایجاد تنش میان طرفین، راه‌حل رفع تنش و سرانجام کار پرداخته است. طی روزهای گذشته نشانه‌ها حاکی از آن است که تغییری نیز در مواضع ایران در قبال برجام رخ داده است. کمال خرازی در نشست گفت‌وگوهای تهران سخن از رفع همه اختلافات برجامی به میان آورد و اعلام کرد که تنها مسئله پادمان و اختلافات با آژانس باقی مانده است. بازار ارز ایران نیز نسبت به این تغییر موضع و دیدار دیروز بورل با امیرعبداللهیان، واکنش مثبتی نشان داد و قیمت ارز پائین‌تر آمد.
به موازات این تحول، روز گذشته جو بایدن رئیس‌جمهور آمریکا در پاسخ به این پرسش که می‌توان مرگ برجام را اعلام کرد، گفت: «برجام مرده است اما نمی‌توانیم آن را اعلام کنیم. داستانش طولانی است.» همچنین در این روز نشست شورای امنیت سازمان ملل متحد درباره اجرای قطعنامه 2231 و برجام نیز برگزار شد. طبق معمول نماینده آمریکا در این نشست ایران را مقصر احیا نشدن برجام معرفی کرد. ابرت وود، معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل در جلسه شورای امنیت درباره ایران، در بیانیه‌ای مدعی شد: «ما در زمانی گرد هم آمده‌ایم که اقدامات تحریک‌آمیز ایران برای ارتقای ظرفیت برنامه هسته‌ای‌اش رو به افزایش است. نگرانی‌های جامعه بین‌المللی شدت می‌یابد. آمریکا کاملا نسبت به حل‌وفصل این نگرانی‌ها از طریق دیپلماسی متعهد است. ما چند ماه مشغول مذاکراتی جدی بودیم که هدف آن بازگشت دوجانبه به اجرای کامل برجام بود. با این وجود، عملکرد و مواضع خود ایران مسئول جلوگیری از رقم خوردن این نتیجه بوده است.»
او با ادعای اینکه درخواست‌های تازه ایران باعث شد توافقی در این زمینه انجام نشود، گفت: «ما به وضوح گفته‌ایم که درِ دیپلماسی باز است. متاسفانه، اقدامات ایران نشان می‌دهد که این اولویت آنها نیست. رفتار ایران از ماه سپتامبر، به‌ویژه عدم همکاری مکرر و طولانی آن با آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و توسعه برنامه هسته‌ای‌اش بدون وجود هیچ‌گونه هدف مشروع غیرنظامی، شک و تردید ما را نسبت به آمادگی و توان ایران برای رسیدن به یک توافق افزایش داده و گویای این است که چرا از آن‌ موقع به بعد، مذاکرات فعالی انجام نشد.» معاون نماینده آمریکا در سازمان ملل گفت: «با توجه به این مسئله، اجرای کامل قطعنامه ۲۲۳۱ یک اولویت است. با این وجود ما شاهد جریان ناخوشایندی در شورا هستیم که چشم‌هایش را به روی نقض مفاد آن می‌بندد. تحمل این تخطی‌ها صلاحیت این شورا را تضعیف می‌کند و تا حد زیادی به توان ما در زمینه واکنشی باورپذیر به تهدیدات سراسر جهان آسیب می‌زند.» در این بیانیه با تکرار ادعای ارائه پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین، آمده است:«پاراگراف ۴ بند B قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت تمامی کشورها، حتی اعضای دائمی شورای امنیت را به انتقال این‌گونه پهپادها از ایران، بدون تاییدیه کامل شورای امنیت منع می‌کند. نقض آشکار این قطعنامه توسط روسیه تحت هر شرایطی، یک نگرانی جدی محسوب‌ می‌شود.»
در واسیلی نبنزیا، نماینده روسیه در سازمان ملل ادعاها درخصوص استفاده مسکو از پهپادهای ساخت ایران در اوکراین را بی‌اساس و ساختگی خواند و تاکید کرد که آمریکا و اروپا با این اتهامات به‌دنبال تحریم بیشتر ایران و روسیه هستند. سفیر و نماینده دائم روسیه در سازمان ملل در نشست شورای امنیت سازمان ملل درباره قطعنامه ۲۲۳۱ نسبت به بیانیه غیرواقع‌بینانه نماینده ایرلند به‌عنوان کشوری که تسهیل‌کننده اجرای قطعنامه ۲۲۳۱ است، ابراز تاسف کرد و گفت: «وی به‌طور مستقیم به دلیل اصلی به وجود آمدن شرایط کنونی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران اشاره‌ای نکرد که همان خروج یک‌جانبه آمریکا از توافق برجام و سپس نقض شروط آن از طریق اعمال تحریم‌های یک‌جانبه علیه ایران است.» وی در ادامه به ادعای تحویل هواپیماهای بدون سرنشین توسط ایران به فدراسیون روسیه برای استفاده در اوکراین اشاره کرد و گفت: «این ادعاها آشکارا ساختگی و نادرست است. اوکراین هنوز نتوانسته مدرکی مبنی بر وجود پهپادهای ساخت ایران ارائه دهد. با این حال، کشورهای غربی و آمریکا قصد دارند با اتهامات بی‌اساس خود تحریم‌های بیشتری علیه ایران و روسیه وضع کنند.»
تروئیکای اروپایی پس از جلسه دیشب شورای امنیت درباره ایران،‌ در بیانیه‌ای مشترک ادعاهایی را درباره برنامه هسته‌ای و موشکی ایران و نقش منطقه‌ای آن بیان و نسبت به آنچه انجام دادن «فعالیت‌های تنش‌زا» در این زمینه‌ها عنوان کرده‌اند، به ایران هشدار دادند. تروئیکای اروپا[فرانسه، انگلیس و آلمان] پس از جلسه شورای امنیت درباره ایران که بررسی ادعای ارائه پهپادهای ایرانی به روسیه برای استفاده در جنگ اوکراین بخشی از آن بوده است، در بیانیه‌ای مشترک گفت: «ایران به مدت سه‌سال‌ونیم است که در حال نقض تعهداتش ذیل برجام بوده و به توسعه برنامه هسته‌ای‌اش ادامه می‌دهد، درحالی‌که به‌طور چشمگیری در حال کاهش تعهداتش در زمینه ایجاد شفافیت است. ایران هیچ توجیه غیرنظامی موثقی برای این اقدامات ندارد که در بردارنده خطرات قابل توجهی در زمینه اشاعه تسلیحات اتمی هستند. برنامه هسته‌ای ایران هیچ‌گاه به اندازه امروز پیشرفته نبوده است.» این سه کشور اروپایی در بیانیه مشترک‌شان گفتند: «برجام و اجرای توافق‌های پادمانی آژانس دو موضوع جدا از هم‌ هستند. ایران تعهدات قانونی الزام‌آور بین‌المللی دارد تا پاسخگوی [سوالات درباره] تمامی مواد هسته‌ای باشد و با آژانس همکاری کند.» همچنین در این بیانیه درباره برنامه موشکی ایران ادعا شده است: «امروز، شورای امنیت درباره تحولات مهم در زمینه برنامه موشکی ایران و انتقال ثبات‌زدای موشک‌ها و پهپادهایش به بازیگرانی در منطقه و فراتر از آن نیز به بحث پرداخت.» در این بیانیه ادعا شد: «اولا، ایران به انجام دادن فعالیت‌هایی در زمینه موشک‌های بالستیک می‌پردازد که مغایر با قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت است، از جمله آزمایش ماهواره‌برها که نوع فناوری به کار رفته در آنها در فعالیت‌های مربوط به موشک‌های بالستیک دوربرد قاره‌پیما نیز قابل اجرا است.»
در این میان نماینده چین در این نشست موضعی اتخاذ کرد که معطوف به نزدیک کردن مواضع دو طرف بود. گنگ‌شوآنگ با تاکید بر لزوم خرد دیپلماتیک از انعطاف‌پذیری اخیر ایران درخصوص مسائل باقیمانده استقبال کرد و گفت: «آمریکا و سایر طرف‌های ذی‌ربط می‌بایست از این فرصت استفاده کرده و در نیمه راه با ایران دیدار کنند.» نماینده چین همچنین با تاکید بر اینکه خروج آمریکا از برجام موجب به وجود آمدن وضعیت کنونی پیرامون برنامه هسته‌ای ایران شده است، از واشنگتن خواست تا مسئولیت‌پذیر باشد و گام‌های ملموسی در راستای حل‌وفصل این مسئله بردارد.
امیرسعید ایروانی، سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل نیز در سخنانی در این نشست ضمن انتقاد از سیاست‌های یکجانبه آمریکا با تاکید بر اینکه فشار، ارعاب و رویارویی راه‌حل نیست و به جایی نمی‌رسد، خطاب به آمریکا گفت: «فریب را متوقف کنید.» ایروانی گفت: «ما آماده‌ایم مذاکرات وین را از سر بگیریم، برای دستیابی به یک راه‌حل قابل‌قبول همکاری کنیم و حتی نشست وزیران را در اسرع وقت ترتیب دهیم تا احیای برجام را اعلام کنیم. اما این امر در صورتی قابل دستیابی است که آمریکا اراده سیاسی واقعی نشان دهد و آماده کار در جهت راه‌حل رضایت‌بخش باشد و موافقت کند که به‌طور کامل به تعهدات خود عمل کند.» سفیر و نماینده دائم ایران در سازمان ملل تاکید کرد: «آمریکا اکنون توپ را در زمین خود دارد. باید نشان دهد که صادق، قابل اعتماد و قادر به اجرای وعده‌هایش است. اکنون وقت اقدام است.»
ایروانی تاکید کرد: «پایبندی کامل ایران به تمامی تعهدات مرتبط هسته‌ای خود ذیل برجام، حتی یک سال پس از خروج آمریکا از آن، به‌خوبی مستند شده، آژانس بین‌المللی انرژی اتمی آن را تأیید کرده و در ۱۵ گزارش متوالی مدیرکل آژانس منعکس شده است. با این حال، ایران تنها پس از یک سال صبر راهبردی در قبال خروج آمریکا از برجام و عدم پایبندی به تعهداتش ذیل توافق و همچنین نقض آشکار قطعنامه ۲۲۳۱ واکنش نشان داد. در عین حال، اقداماتی که ایران انجام داد، اقدامات جبرانی خاصی است که مطابق با حقوق مشروع ایران بوده و به‌صراحت در مواد ۲۶ و ۲۷ برجام به آن اشاره شده است.» او تاکید کرد:‌«هدف ما واضح بود؛ برقراری توازن در تعهدات متقابل و منافع ذیل توافق. زیرا برجام مبتنی بر تعهدات مرتبط هسته‌ای ایران در ازای لغو تمامی تحریم‌های سازمان ملل، آمریکا و اتحادیه اروپا علیه ایران و رفع همه موانع بر سر راه همکاری‌های اقتصادی، تجاری و مالی بین‌المللی ایران است.»