و اینک یلدا! پیروزی روشنایی بر تاریکی

اندکی بیشتر به یلدا نمانده؛ یلدایی که نه‌فقط چند ثانیه نسبت به سایر شب‌های سال طولانی‌تر است، بلکه نقطه عطفی برای پیوندهای مجدد آیینی و اساطیریِ ما ایرانیان است. یلدا مفهومی فرهنگی و اجتماعی برای ما دارد؛ مفهومی که از دل تاریخ می‌آید تا ما را به یاد همه خوبی‌ها و نیکی‌های نسل‌ها حیات بیاندازد؛ عنصری برای مهرورزی و شکل‌دهی ارتباطات انسانی.

معنایی که در خود مفهوم دارد، عشق دارد، دردها را التیام می‌بخشد؛ و اما یلدا چیست؟ چگونه است؟ و چرا تاکنون هست؟ شب یلدا که به‌عنوان شب چله نیز شناخته می‌شود، یکی از کهن‌ترین جشن‌های ایرانی است که در بلندترین شب سال، یعنی شب سی‌ام آذر تا یکم دی‌ماه، برگزار می‌شود.

این شب به‌طور سنتی در کشورهای ایران، افغانستان، تاجیکستان و برخی دیگر از کشورهای منطقه جشن گرفته می‌شود. فلسفه و معانی مختلفی برای این جشن وجود دارد که هرکدام نشان‌دهنده‌ی ارتباط انسان‌ها با طبیعت و جهان اطرافشان است.

شاید بتوان گفت اصلی‌ترین فلسفه‌های شب یلدا، نماد پیروزی نور بر تاریکی است. یلدا درواقع نمایانگر نقطه‌ی اوج زمستان است؛ زمانی که طولانی‌ترین شب سال فرامی‌رسد؛ اما پس‌ازاین شب، از فردا، روزها بلندتر و شب‌ها کوتاه‌تر می‌شوند. این تغییر به‌عنوان یک نماد از پیروزی روشنایی و نور بر تاریکی و ظلمت طبیعی است.

در بسیاری از فرهنگ‌ها، ازجمله در ایران باستان، نور و روشنایی به‌عنوان نماد زندگی و خیر محسوب می‌شود، درحالی‌که تاریکی به معنای مرگ، تاریکی و تهدیدات است. ازاین‌رو، یلدا به‌عنوان جشنی از امید، نوید از بازگشت خورشید و روشنایی و حرکت به‌سوی آینده‌ای بهتر به شمار می‌آید. این روز در تقویم کشاورزی ایرانیان بسیار اهمیت داشته است. درگذشته، زندگی کشاورزی در ایران و بسیاری از مناطق دیگر بر اساس فصل‌ها و تغییرات طبیعی سازمان‌دهی می‌شد.

یلدا به‌عنوان نقطه‌ عطفی در این تقویم طبیعی شناخته می‌شود که پس‌ازآن روزها بلندتر شده و روند رشد گیاهان و محصولات کشاورزی نیز آغاز می‌شود. در حقیقت، این شب آغاز دوران جدیدی از رشد و شکوفایی را نوید می‌دهد. به همین دلیل، جشن آن به‌نوعی جشن گذار از سخت‌ترین روزهای سال به‌روزهای روشن‌تر و پربارتر است.

شب یلدا نه‌تنها به‌عنوان جشن طبیعت و روشنایی، بلکه فرصتی برای ایجاد همبستگی اجتماعی و خانوادگی نیز محسوب می‌شود. خانواده‌ها و دوستان دورهم جمع می‌شوند و با خواندن اشعار حافظ، خوردن میوه‌ها و تنقلات و به‌ویژه هندوانه که نماد گرمی و نشاط است، لحظاتی شاد و پرمحبت را با یکدیگر می‌گذرانند. این همبستگی اجتماعی و دورهم بودن می‌تواند به معنای اتحاد، محبت و ازخودگذشتگی در برابر مشکلات زندگی باشد.

در این شب، همگان بر سر یک سفره جمع می‌شوند تا نشان دهند که در سخت‌ترین شب‌های سال نیز باهم می‌توانند کنار هم بایستند. شب یلدا علاوه بر جنبه‌های طبیعی و اجتماعی، یک مراسم فرهنگی است که به تقویت هویت ایرانی و حفظ سنت‌های کهن می‌پردازد. در طول تاریخ، این شب با آداب‌ورسوم خاصی همراه بوده که هر یک از آن‌ها نماد خاصی دارند. مثلاً خواندن اشعار حافظ که در این شب رایج است، علاوه بر ایجاد لحظات روحانی، به ایرانیان کمک می‌کند تا با فرهنگ و ادبیات غنی خود پیوند برقرار کنند.

گذشته از این غذاها و میوه‌های خاصی که در این شب مصرف می‌شود، ازجمله هندوانه، انار و خرما، نمادهای باروری، سلامت و خوشبختی هستند و این سنت‌ها به حفظ فرهنگ ایرانی کمک می‌کند. از منظر روانشناسی، شب یلدا و مراسم آن به‌نوعی نمادگذار از دوران سخت به دوران امید است. در بسیاری از روایت‌ها و فلسفه‌های زندگی، شب‌های تاریک و سرد به سختی‌ها و دشواری‌های زندگی انسان‌ها شباهت دارند، درحالی‌که روزهای بلند و روشن نماد آغاز دوباره و امید به تغییرات بهتر هستند.

جشن شب یلدا به‌نوعی به انسان‌ها یادآوری می‌کند که حتی در سخت‌ترین شرایط نیز می‌توان به‌روزهای روشن‌تر امیدوار بود. فلسفه شب یلدا به‌گونه‌ای وفاداری به سنت‌ها و ارزش‌های فرهنگی ایران‌زمین است. ایرانیان همواره به پاسداشت میراث فرهنگی خود پرداخته‌اند و شب یلدا یکی از جلوه‌های برجسته این اهتمام است. باوجود گذشت سال‌ها و تغییرات اجتماعی، این جشن همچنان نمادی از پایداری و استمرار فرهنگ ایرانی در دل جامعه زنده است.

حضور در این شب به‌نوعی نشانه‌ی ارتباط انسان با گذشته خود و حفظ پیوندها با نیاکان است. درواقع این رویداد فرهنگی، ترکیبی از فلسفه‌های طبیعی، اجتماعی، فرهنگی و روان‌شناختی است. نماد ارتباط میان روح و کالبد جسم و پایان همه‌ی پلیدی‌ها، ارتباط با طبیعت، همبستگی اجتماعی، حفظ هویت فرهنگی و امید به آینده روشن شناخته می‌شود، به همین دلیل جشن شب یلدا از منظرهای مختلفی می‌تواند معنای عمیق و پرمحتوایی داشته باشد که هم با گذشته انسان‌ها پیوند دارد و هم امید به آینده را به همراه دارد.

شاید یکی از عواملی که باعث می‌شود به‌مثابه عید نوروز، این روز را به یکدیگر تبریک می‌گویند، شادی درونی باشد که انسان‌ها با یکدیگر به اشتراک می‌گذارند و این خود یکی از زیبایی‌های طبیعت است؛ بنابراین یلداتان مبارک!