دوستی باکو و تل‌آویو علیه کیست؟

مجلس جمهوری آذربایجان به لایحۀ دولت الهام علی‌اف برای تأسیس سفارت این کشور در تل‌آویو رأی مثبت داده است.

باکو و تل‌آویو از سه دهه پیش با هم رابطۀ دیپلماتیک برقرار کرده‌اند، ولی به‌رغم افتتاح سفارت اسرائیل در باکو در حدود 30 سال پیش، جمهوری آذربایجان تاکنون از بازگشایی سفارت خود در تل‌آویو خودداری می‌کرد.

یکی از نمایندگان مجلس جمهوری آذربایجان خودداری قبلی این کشور از بازگشایی سفارتش در تل‌آویو را به فشارها و حساسیت جمهوری اسلامی ایران در این باره نسبت داده و در عین حال مدعی شده است که با توجه به «سیاست تخاصم‌آمیز ایران در برابر باکو» و «حمایتش از ارمنستان» دیگر دلیلی برای تأخیر در افتتاح سفارت جمهوری آذربایجان در اسرائیل وجود ندارد.

جمهوری اسلامی در مناقشۀ بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان بر سر منطقۀ قره‌باغ، به‌طور رسمی طرف باکو را گرفته، با این حال، دولت الهام علی‌اف مدعی است که تهران به دلیل روابط گرم و صمیمانه‌‌اش با ارمنستان عملاً در کنار ایروان قرار گرفته است.

در واقع، آنچه سبب بالاگرفتن تشنج در روابط تهران و باکو در ماه‌های اخیر شده، تلاش جمهوری آذربایجان برای قطع ارتباط زمینی ایران با ارمنستان و مسدود کردن کریدور ارتباطی ایران به منطقۀ قفقاز و دریای سیاه بوده است.

تهران این اقدام را «خط قرمز» خود اعلام کرده و در مقابل، جمهوری آذربایجان، به زبان تهدید روی آورده است.

همین مسئله مایۀ بالاگرفتن تبلیغات ضدایرانی در رسانه‌های رسمی باکو شده است، تبلیغاتی که گفته می‌شود معطوف به تحریک‌های قومی در داخل ایران و احتمال بهره‌برداری سیاسی از این موضوع است.

جمهوری آذربایجان پیش از این، دو دفتر تجاری و گردشگری در تل‌آویو افتتاح کرده و ضمن خریدهای هنگفت نظامی از اسرائیل، طبق برخی از گزارش‌ها همکاری اطلاعاتی و امنیتی نزدیکی نیز با آن برقرار کرده بود.

ایران به‌رغم حساسیتش نسبت به حضور اسرائیل در کشورهای همسایۀ خود، با این حال این سطح از رابطۀ جمهوری آذربایجان با تل‌آویو را عملاً تحمل کرده است، اما به نظر می‌رسد باکو با اعلام رسمی افتتاح سفارتش در اسرائیل، درصدد ایجاد نگرانی تازه‌ای برای تهران برآمده است.

این اتفاق در حالی رخ می‌دهد که بنیامین نتانیاهو رهبر حزب لیکود در آستانۀ تشکل دولتی با حضور احزاب ملی و مذهبی فوق‌افراطی در اسرائیل است، دولتی که اولویت نخست خود را مقابله با برنامۀ اتمی ایران اعلام کرده و خواهان بسیج بین‌المللی برای تشدید تحریم‌های اقتصادی علیه تهران و شکل‌گیری «گزینۀ نظامی معتبری» علیه آن است.

چنین دولتی در عین حال، هرگونه حق فلسطینی‌ها در کرانۀ باختری و بیت‌المقدس شرقی برای تشکیل کشوری مستقل را انکار می‌کند و به‌قدرت رسیدن آن، قاعدتاً باید «کشورهای مسلمان» را برای توسعۀ ارتباط با آن محتاط‌تر از قبل کند.

مجلس جمهوری آذربایجان با تصویب افتتاح سفارتش در تل‌آویو درست در آستانۀ تشکیل دولت راستگرای افراطی در اسرائیل، گویی به استقبال این دولت رفته و احتمالاً برای اینکه از دامنۀ حساسیت‌ها بکاهد، به ایجاد دفتری در رام‌الله نیز رأی داده است، دفتری که در این شرایط، بود و نبودش برای فلسطینی‌های تحت اشغال، ارزش و اهمیتی ندارد.

به این ترتیب، دولت الهام علی‌اف با گامی که به سمت دوستی بیشتر با دولت آتی اسرائیل برداشته، پیام بسیار قهرآمیزی به تهران ارسال کرده است.

در این میان چنانچه گزارش‌های مربوط به همکاری اطلاعاتی و امنیتی باکو و تل‌آویو به‌خصوص نظارت دستگاه‌های جاسوسی اسرائیل بر تأسیسات اتمی ایران از داخل خاک جمهوری آذربایجان دقیق و قابل اتکاء باشد، طبعاً با گشایش رسمی سفارت، این همکاری‌ها توسعه خواهد یافت.

قاعدتاً نتانیاهو انگیزۀ قدرتمندی برای استفاده از این موقعیت دارد. او برای ضربه زدن به ایران، طبعاً به بی‌ثبات کردن آن نیز چشم دوخته است و چه‌بسا دولت علی‌اف را هم برای کمک به این منظور ترغیب و تحریص کند. به‌نظر می‌رسد رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه نیز که روزگاری صدای خود را در مقابل شیمون پرزِ «معتدل» و «مصالحه جو»، بلند می‌کرد، اما اینک در مقابل خشن‌ترین و بی‌رحم‌ترین دولت تاریخ اسرائیل سکوت کرده است، از این برنامه‌های احتمالی بی‌خبر نباشد.

این وضعیت هوشیاری و مراقبت ملی می‌طلبد.