انتخاب مستقیم شهردار منتفی شد

«مردم باید شهرداران را انتخاب کنند.» این موضوع جدیدی نیست اما بار دیگر در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس مطرح شده است. از دوره سیدمحمد خاتمی، رئیس دولت اصلاحات تاکنون انتخاب شهرداران محل بحث و جدل بوده است. اما برخی معتقدند اگر شهرداران را مردم انتخاب کنند در بسیاری از شهرها و روستاهای کوچک کاری برای شورای شهر باقی نمی‌ماند.

طبق مصوبه مجلس دوره هفتم مدیریت شهری 3 ساله شد تا دوره آینده انتخابات ریاست‌جمهوری دوباره با شوراهای شهر برگزار شود. اما پس از حذف فرصت یکساله بین انتخابات مجلس و شوراها، مجلس با مشکلاتی دست به گریبان شد چراکه این مجلس است که باید صلاحیت حدود 150هزار کاندیدای انتخابات شوراها را تایید یا رد کند.

در نهایت کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس طی فرآیند بررسی قانون انتخابات شوراها و شهرداری کلانشهرها به این نتیجه رسید که انتخاب شهرداران را حذف کند اما هنوز برای انتخابات شوراها به نتیجه‌ای مطلوب دست پیدا نکرده است.

اولین پیشنهاد را خاتمی ارائه داد

۸ اردیبهشت ۱۳۸۴ خاتمی، رئیس‌جمهور وقت در همایش ملی شوراها در تشریح سیر تدوین قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران گفت: «یکی از آرزوهای من این بود که اصل مهم شوراها در این قانون که از مهمترین ارکان مردمسالاری است، از صفحه کاغذ به متن جامعه بیاید و این امر امروز محقق شد. شگفتی تشکیل شوراها در ایران سبب تقویت جایگاه ایران شده و دنیا باور کرد که این نظام مردمسالاری را مبنای کار خود قرار داده است... هرچند نقص‌ها و عیب‌هایی وجود دارد اما عبور از یک جامعه «دیکتاتورزده» به یک جامعه «مردم‌محور» یک‌شبه تحقق نمی‌یابد و ما در مقایسه با کشورهای دیگر مسیر موفقی را داشته‌ایم.»

او در این همایش پیشنهاد کرد که انتخاب شهرداران شهرهای بزرگ نیز مانند شوراهای شهر و روستا توسط مردم انجام شود و گفت: «معقول نیست که شهرهای با جمعیت یک میلیون به بالا دارای شهردارانی انتخابی باشند؟ اگر احساس می‌کنید مفید است، می‌توان تا پایان این دولت این امر را با هماهنگی شما عملی کرد.»

کمیسیون به انتخاب شهرداران رای نداد

اما این مهم نه‌تنها در دوره خاتمی بلکه با گذشت بیش از 19 سال برگزاری انتخابات شهرداران در راهروهای مجلس در حال تردد است و تاکنون به نتیجه نرسیده است. این‌بار اما نوع پرداختن به این انتخابات در مجلس یازدهم تغییر کرد. این طرح که در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای دوره یازدهم مجلس مطرح و مصوب شده بود به صحن این دور نرسید و پس از شروع به کار مجلس دوازدهم دوباره در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس مطرح شد اما در همان کمیسیون خط قرمزی روی آن کشیده و مختومه شد.

محمدصالح جوکار، کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس درباره انتخابات شهرداران و شوراهای شهر با هم‌میهن به گفت‌وگو پرداخت و با توضیحات‌ او به نظر می‌رسد که تنها راه‌حل باقی‌مانده که برای مجلس می‌ماند این است که کاندیداهای شوراهای شهر و روستا زودتر ثبت‌نام کنند تا در آخرین روزهای عمر مجلس بررسی شده و پیش از شروع دور جدید مجلس به پایان برسد و خللی در انتخابات ایجاد نشود. مصاحبه با جوکار در زیر آمده است:

 *در بررسی «انتخاب شهردار در کلانشهرها از سوی مردم» چه موضوعاتی در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس مطرح شد؟

طرح اولیه این موضوع مربوط به مجلس قبل است که در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس یازدهم هم به تصویب رسید. طبق این طرح شهردار همزمان با انتخابات شورای شهر و روستا انتخاب می‌شد.

 *قرار بود این انتخاب چگونه انجام شود؟

انتخابش هم بدین صورت بود که زمان ثبت‌نام داوطلبان کاندیداتوری شوراهای شهر و روستا باید شهردار انتخابی‌ خود را هم معرفی کند. 

*صلاحیت شهرداران را شورای نگهبان بر عهده داشت یا مجلس؟

بررسی صلاحیت شهرداران معرفی‌شده همانند اعضایی مانند داوطلب کاندیداتوری انتخابات شوراها بر عهده هیئت‌های اجرایی و هیئت‌های نظارت بود. پس از تایید صلاحیت‌ها، داوطلبان کاندیداتوری در انتخابات شوراها شهردار خود را از بین افراد تاییدشده به مردم معرفی می‌کنند. یعنی داوطلبان شهردار خود را قبل از انتخابات معرفی می‌کنند و پس از انتخابات و پس از شمارش آرا و مشخص شدن اعضای شوراهای شهر و روستا، فردی شهردار شهر می‌شد که بیشترین انتخاب را از سوی اعضای شورای شهر و روستا بر حسب میزان آراشان کسب کرده باشد. ممکن است ۵ عضو شورای شهر یک شهردار را انتخاب کرده باشند که مجموع آرای این اعضا، آرای شهردار نیز محسوب می‌شود. اگر چند نفر دیگر هم مطرح شده باشند، مجموع آرا، تعیین‌کننده خواهد شد و فردی که بیشترین رای را داشته باشد به عنوان شهردار معرفی می‌شود.

*این طرح در دو دوره از مجلس مطرح شده است. نمایندگان در آخرین ماه‌های دوره مجلس یازدهم و اولین روزهای مجلس دوازدهم این طرح را بررسی کردند. نتیجه بررسی‌های نمایندگان در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس چه بود؟

این طرح در دوره دوازدهم کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس مطرح شد و رای آورد اما در کمیسیون مجلس دوازدهم نتوانست رای بیاورد و از دستور کار خارج شد. 

 *چه ابعادی از این طرح در کمیسیون مطرح شد؟ نظر شما به عنوان رئیس کمیسیون درباره این طرح چه بود؟

نظر من مثبت بود و معتقد بودم که با این روش مردم به صورت غیرمستقیم شهردار را انتخاب می‌کنند و با وجود این انتخابات وضعیت بهتر و مطلوب‌تری حاکم خواهد شد. اینکه شهردار از سوی اعضای شورای شهر و روستا انتخاب شود، تنها نظر اعضای شورا اعمال می‌شود. اما با اجرای این طرح مردم زمان انتخاب اعضای شورای شهر می‌دانند که شهردار چه کسی خواهد بود و در حقیقت  شهردار را هم انتخاب می‌کنند. اگر این شهردار فردی قوی و کارآمد باشد قدر مسلم رای کاندیدایی که او را انتخاب کرده نیز بیشتر خواهد شد. بنابراین مردم نیز در انتخاب شهردار سهیم می‌شوند. در هر صورت مدیریت شهری، موضوع حکمرانی مردم است و این حکمرانی مردمی از طریق آرای مردم شکل می‌گیرد.

*مخالفان این طرح چه نظری داشتند؟

استدلال برخی از نمایندگان این بود که اگر «انتخاب شهردار» را از شوراهای شهر و روستا بگیریم، این شوراها کار خاص دیگری ندارند. با استدلال‌هایی که مطرح شد این طرح در کمیسیون رای نیاورد.

*اگر این طرح رای می‌آورد انتخاب شهرداران با انتخاب اعضای شورای شهر و ریاست‌جمهوری انجام می‌شد؟

این موضوع هنوز هم جای بحث دارد و باید تصمیماتی در سطح ملی گرفته شود که دور آینده انتخابات چگونه برگزار شود تا دو انتخابات همزمان برگزار شود. انتخابات مجلس و ریاست‌جمهوری نزدیک به یکدیگر می‌شود. در حقیقت در اسفندماه انتخابات مجلس و مجلس خبرگان برگزار می‌شود و در خرداد نیز انتخابات ریاست‌جمهوری همزمان با شوراهای شهر برگزار می‌شود و این نزدیکی نیاز به تصمیم ملی دارد که اتخاذ خواهد شد.

*اعضای شورای شهر تهران زیرنظر نمایندگان باید تایید کنند. اما این نزدیکی انتخابات باعث می‌شود که این تاییدها بین دو دوره مجلس تقسیم شود. تصمیمی در این مورد در کمیسیون امور داخلی کشور و شوراهای مجلس اتخاذ شده است؟

هیئت نظارت مرکزی و استان‌ها بر عهده مجلس است و درست است که زمان بررسی صلاحیت داوطلبان کاندیداتوری‌های شورای اسلامی شهر و روستا با انتخابات مجلس همزمان می‌شود، بنابراین بخشی از تایید صلاحیت‌ها در مجلس دوازدهم انجام می‌شود و بخش دیگری از آن در مجلس سیزدهم. بنابراین مشکلاتی ایجاد خواهد شد. از سوی دیگر بعید می‌دانم که انتخابات ریاست‌جمهوری مانند شوراها 3 ساله شود چون قانون اساسی بر 4 ساله بودن آن تاکید کرده است. برای حل این مشکلات به یک اجماع ملی احتیاج داریم. به همین دلیل شورای نگهبان، مجمع تشخیص مصلحت و مجلس باید در این مورد تصمیم بگیرند. 

*احتمال دارد که تاریخ انتخابات شوراهای شهر و روستا تغییر ‌کند؟

اگر دور بعدی شوراهای شهر و روستا 3 ساله شود، همزمان با انتخابات ریاست‌جمهوری برگزار خواهد شد. اما اینکه 3 ماه پس از انتخابات مجلس، جامعه وارد انتخابات ریاست‌جمهوری و شوراها می‌شود برای مجلس و رسیدگی به صلاحیت‌ داوطلبان انتخابات مشکل ایجاد می‌کند اما تاریخ انتخابات در کشور تغییر نمی‌کند به دلیل آن که جدول زمانبندی دارد.

*مجلس به سران قوا پیشنهادی ارائه کرده که این مشکلات حل شود؟

خیر. هنوز جلسه هم‌اندیشی برگزار نشده است. باید این جلسه برگزار شود تا آنها تصمیم بگیرند.