مذاکرات زیر سایه دو انتخابات
بررسی سفر وزیر خارجه عمان و دور تازه تلاش‌ها برای توافق با آمریکا
وزیر امور خارجه سلطان‌نشین عمان روز دوشنبه به تهران آمد. بدر البوسعیدی در وزارت خارجه حاضر شد و با علی باقری سرپرست این نهاد دیدار و گفت‌وگو کرد. سفر مقامات عمانی به ایران معمولاً با تحلیل‌ها و تفسیرهای گوناگونی مواجه می‌شود. چراکه عمان همواره نقش میانجی میان ایران و آمریکا را داشته و چندی پیش نیز خبری از مذاکرات محرمانه میان تهران و واشنگتن در مسقط منتشر شد.
براساس اخبار منتشرشده، این مذاکرات در خصوص تلاش برای پایان دادن به جنگ غزه و مهار درگیری در منطقه بوده است. دیگر اخبار حاکی از آن است که سانحه بالگرد، روند این مذاکرات را متوقف کرده است. این گفت‌وگوهای محرمانه در حالی آغاز شد که چند ماه به انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا مانده بود و در حالی متوقف شد که دقیقاً یک ماه دیگر در ایران نیز دولت تغییر خواهد کرد. در این دیدار آخرین تحولات روابط دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی مورد بحث و تبادل نظر قرار گرفت و سپس وزیر خارجه عمان و سرپرست وزارت خارجه ایران در نشست خبری مشترکی حضور یافتند.
نشست خبری مشترک
به گزارش تسنیم، وزیر امور خارجه عمان در نشست خبری مشترک گفت: «سفر من برای بیان احساسات و پیوندهای برادرانه که بین دو ملت وجود دارد، است. همچنین برای اعلام همبستگی ما با ایران در این مصیبت اخیر شهادت آقای رئیسی و همکار و دوست من آقای امیرعبداللهیان، خداوند همه را رحمت کند.»
وی افزود: «ما امروز در خصوص ادامه رایزنی‌ها بین دو کشور صحبت کردیم. همچنین در خصوص پرونده‌های مختلف، در خصوص همکاری‌های دوجانبه و مسائل مشترک در منطقه که مقدم آن مسئله فلسطین است. برادرانمان در فلسطین با کشتار جمعی روبه‌رو هستند. تلاش‌های زیادی برای فلسطین دارد صورت می‌گیرد تا این ظلم و ستم برچیده شود. اراده ما و خداوند برای تشکیل کشور مستقل فلسطین انشاالله محقق می‌شود.»
علی باقری، سرپرست وزارت امور خارجه کشورمان نیز ضمن خوش‌آمدگویی به این مقام عمانی و تشکر از اعزام هیئتی برای شرکت در مراسم تشییع جان‌باختگان، اظهار داشت: «اراده ایران است که هیچ حفره‌ای در پیوندهایش با همسایگان وجود نداشته باشد و تلاش جدی داریم مسیر درست منطقه امن را با همه کشورها دنبال کنیم. امروز با کمال خوشبختی این موفقیت ابتکار آقای رئیسی را در اختیار داریم و دستاورد بزرگ برای ملت ایران و کشورهای منطقه است. در صحبت‌های امروز، ما در موضوع غزه و جنایات صهیونیستی و نسل‌کشی وحشیانه گفت‌گو کردیم و متوفق بودیم باید تلاش‌های جدی‌تری را برای توقف فوری جنایات سامان دهیم و تلاش جدی برای ارسال کمک‌های انسان‌دوستانه صورت گیرد. ایران و عمان با هم همکاری‌های جدی و مؤثر در دوره پیش رو خواهند داشت.»
دیدار با کفیل ریاست‌جمهوری
وزیر خارجه عمان روز گذشته با محمد مخبر نیز دیدار کرد. مدیر موقت قوه مجریه ضمن تشکر از ابراز همدردی دولت و ملت عمان با دولت و ملت ایران، از حضور هیئت عمانی در تشییع رئیس‌جمهور و همراهان نیز قدردانی کرد. مخبر درباره روابط میان تهران و مسقط گفت: «ظرفیت‌های استفاده‌نشده‌ای در دوکشور، به‌ویژه در بخش اقتصادی وجود دارد که در صورت بهره‌گیری از این ظرفیت‌ها، تعاملات و تبادلات تجاری فیمابین تا چندین برابر میزان فعلی افزایش خواهد یافت.»
مخبر همچنین ابراز امیداوری کرد با عزم بلند مسئولان عالی جمهوری اسلامی ایران و عمان گام‌های جدیدی در جهت رشد و ارتقای سطح روابط دو کشور در زمینه‌های مختلف برداشته شود.
وزیر خارجه عمان نیز روابط دو کشور ایران و عمان را راهبردی و مهم توصیف و بر علاقه‌مندی کشورش برای گسترش و تنوع‌بخشی به روابط با جمهوری اسلامی ایران تاکید کرد.
وزیر خارجه عمان در منزل حسین امیرعبداللهیان نیز حاضر شد و با خانواده وزیر امور خارجه فقید کشورمان دیدار کرد.
توافق احتمالی ایران و آمریکا بر سر مسائل منطقه
عبدالرضا فرجی‌راد، دیپلمات پیشین در تحلیل این سفر به خبرنگار «هم‌میهن» گفت: «عمانی‌ها پیش از این مراتب همدردی و تسلیت خود را نسبت به درگذشت رئیس‌جمهور و همراهان اعلام کرده بودند. به همین دلیل معتقدم که سفر وزیر امور خارجه عمان تنها به این قصد انجام نشده و احتمالاً در راستای انجام امر میانجی‌گری است که طی سال‌ها بر عهده داشتند. پیش از این مذاکراتی میان ایران و آمریکا در مسقط در حال برگزاری بود که حادثه سقوط هلی‌کوپتر پیش آمد و این روند متوقف شد. با توجه به اینکه براساس اخبار منتشرشده، پیشرفت‌های نسبی در این گفت‌وگوها به دست آمد، شاید توقف آن مطلوب آمریکایی‌ها نیست. انتخابات ایالات متحده نزدیک است و آمریکایی‌ها این نگرانی را دارند که تنش‌های منطقه خاورمیانه – که بخش‌هایی از آن مثل یمن، عراق و لبنان کاهش پیدا کرده است - افزایش بیابد. آنها همچنین نگران حمله اسرائیل به لبنان هستند. از لحاظ زمانی در حال رسیدن به بخش سخت انتخابات آمریکا هستیم و آنها می‌خواهند توافقی نانوشته با ایران داشته باشند. بنابراین، به نظر من این توافق در راستای بحث هسته‌ای نیست و به مسائل منطقه مربوط می‌شود.»
سفیر سابق ایران در نروژ اضافه کرد: «از امتیازاتی که ایران از حاشیه این کاهش تنش می‌تواند بگیرد، می‌شود به بحث فروش نفت و احتمالاً چشم بستن آمریکا روی بعضی خریدهای ایران اشاره کرد. از سوی دیگر، ممکن است که البوسعیدی پیغامی با خود داشته باشد. حتی این احتمال را رد نمی‌کنم که امکان دارد پیام کتبی تسلیت آورده باشد. وزارت خارجه آمریکا به صورت شفاهی درگذشت رئیس‌جمهور ایران را تسلیت گفت. اما برای اینکه اعتماد کوچکی در این مقطع ایجاد شود، احتمال ارسال این پیام وجود دارد. ممکن است که مذاکرات مسقط بار دیگر به جریان بیفتد. احتمالاً آمریکا نگران است که با تشکیل دولت بعدی که هنوز مشخص نیست از چه تفکری خواهد بود، مذاکرات متوقف شود. لذا ممکن است علاقه‌مند باشند که این مذاکرات تا پیش از برگزاری انتخابات و تشکیل دولت ایران به سرانجامی برسد.»
نشانه‌ای از تغییر سیاست در ایران و آمریکا نیست
قاسم محبعلی، مدیرکل پیشین خاورمیانه وزارت امور خارجه، درباره این سفر به خبرنگار «هم‌میهن» گفت: «نقشی که عمان معمولاً ایفا می‌کند، نقل و انتقال پیام میان ایران و آمریکاست. به‌طور طبیعی سایر موضوعات نیز در مذاکرات مطرح می‌شود. ممکن است که با توجه به شرایط جدید، پیامی برای ایران فرستاده باشند؛ این پیام می‌تواند مربوط به مسئله هسته‌ای ایران و در کنار آن مسائل غزه و تنش‌های منطقه نیز باشد. به نظر من سه مسئله دارای اهمیت است و می‌تواند در جریان این تبادل پیام‌ها محوریت داشته باشد. اول؛ مسئله هسته‌ای ایران. دوم؛ مسئله غزه و جلوگیری از گسترش جنگ که سیاست آمریکاست و سوم، مسئله عدم همراهی ایران با روسیه در مورد جنگ اوکراین. این سه موضوع به تصور من در مناسبات ایران و آمریکا دارای اهمیت است. طبیعی است که عمانی‌ها تحت تشریفات اعلام تسلیت بیایند. اما به نظر من مسئله هسته‌ای ایران می‌تواند اولویت داشته باشد. اخیراً گزارشی از سوی آژانس منتشر شد و برخی مسئولین ایرانی و مشاوران مقامات ارشد مثل کمال خرازی و عباس عراقچی اظهاراتی مبنی بر تغییر دکترین هسته‌ای ایران را مطرح کردند که ممکن است مورد بحث بوده باشد. پیام احتمالی آمریکا به ایران می‌تواند مبتنی بر این باشد که اگر این تغییر فاز اتفاق بیفتد، آنها چه واکنشی نشان خواهند داد.»
سفیر پیشین ایران در یونان در پاسخ به اینکه آیا مسئله توافق با ایران ارتباطی به انتخابات در آمریکا دارد؟ گفت: «مسئله سیاست خارجی به‌طور کلی و عادی، اولویت بالایی برای رای‌دهندگان آمریکایی ندارد. جزو اولویت‌های دورقمی است. البته بعضی موضوعات مثل روسیه، چین و اسرائیل مسائل ویژه‌ای هستند. اثرات این مسائل قطعاً از اثر مسئله ایران بیشتر است. مگر اینکه شرایط خاصی مثل خطر جنگ وجود داشته باشد. اما در حال حاضر و در جریان انتخابات ۲۰۲۴ به نظر نمی‌رسد که مسئله سیاست خارجی اولویت رای‌دهندگان آمریکایی باشد. مسئله غزه تاثیر دارد و ممکن است بر جریان چپ آمریکایی که به سیاست‌های بایدن در قبال موضوع غزه معترض هستند، تاثیر بگذارد و آنها را به سمت خود جذب کند. مسئله روسیه و اوکراین که از جمله مسائل اختلاف دو حزب است و چین. این‌ها اولویت‌های بالاتری هستند. اما همچنان مسائل داخلی برای آمریکایی‌ها مهم‌تر است. مسائلی مثل سقط جنین، حمل سلاح، مالیات و دستمزد و مانند آنها. اولویت اصلی و یک تا ۱۰ رای‌دهندگان همیشه داخلی است. مگر اینکه استثنایی وجود داشته باشد و این اولویت‌ها را جابه‌جا کند. در شرایط فعلی مسئله ایران تاثیر خاصی بر انتخابات ندارد مگر اینکه بحث توافق جامعی در میان باشد و یا سیاست‌های ایران تغییر کند که بتواند تاثیری بگذارد.»
این تحلیلگر مسائل بین‌الملل درباره احتمال این تغییر سیاست‌ها و مذاکرات مسقط که تا قبل از سانحه بالگرد ادامه داشت، گفت: «طی چند سال اخیر به‌خصوص بعد از دولت اصلاحات، دولت‌ها تاثیری بر سیاستگذاری‌ها ندارند. دولت سیاست‌گذار و تصمیم‌گیر اصلی نیست؛ مجری سیاست‌های ابلاغی است. به همین دلیل به نظر نمی‌رسد که انتخابات و آن‌هایی که پیروز می‌شوند در این مسائل تاثیری داشته باشند. مگر اینکه از سوی نهادهای بالادستی تصمیمی گرفته شده باشد. مثل سال ۹۲ که نظام قصد داشت به توافق هسته‌ای برسد برای همین راه برای حسن روحانی باز شد. الان هم اگر تصمیماتی از بالا گرفته شود، راه برای کسانی که آمادگی داشته باشند در حوزه سیاست خارجی وارد مذاکره شوند باز خواهد شد که وارد دولت شوند؛ چه در سطح رئیس‌جمهور و چه در سطح وزیر خارجه. در حال حاضر به نظر نمی‌رسد که چنین نشانه‌هایی برای تغییر سیاست راهبردی وجود داشته باشد. بحث تاکتیکی است. در صورتی که قرار باشد این راه را باز کنند، اگر کاندیدایی غیر از جناح اصولگرا یا جناح حاکم هم در انتخابات پیروز شود، تاثیری بر تصمیم‌گیری ندارد. در اجرا مؤثر هستند، نه در تغییر سیاست‌هایی مثل برنامه هسته‌ای، سیاست خاورمیانه‌ای ایران، نوع برخورد با اسرائیل و مسائلی مانند آنها.»
محبعلی تاکید کرد: «در سیاست هیچ چیز غیرممکن نیست. ما از روی نشانه‌ها صحبت می‌کنیم. دیپلماسی مثل کوه یخ است. یک‌هفتم آن بیرون است و شش هفتم آن زیر آب. شواهد و قرائن نشان‌دهنده تغییر سیاست در ایران و آمریکا نیست.»
