فرار از تشنگی، اولویت کلیدی امنیت ملی اردن

اردن با طیف گسترده‌ای از چالش‌های اقتصادی و ژئوپلیتیکی، ناشی از تغییرات اقلیمی مواجه است اما این مسائل را در فهرست تهدیدات استراتژیک خود قرار نداده است. با این حال از واقعیت نمی‌توان گریخت و تأثیرات عمیق و بلندمدت تغییرات اقلیمی، در صورتی که به آنها توجه کافی نشود، ممکن است به یک تهدید موجودیتی برای ثبات اردن تبدیل شود. تغییرات اقلیمی یک مسئله مهم در اردن است زیرا این کشور به شکل خاصی در برابر اثرات گرمایش جهانی آسیب‌پذیر است. اردن در حال حاضر دمای هوای بالاتر، خشکسالی‌های مکرر و شدید، افزایش تبخیر و رویدادهای شدید تغییرات اقلیمی را تجربه می‌کند. این کشور هنوز به شدت به سوخت فسیلی وارداتی وابسته است. بدون اقدام سریع و مشخص، انتظار می‌رود اثرات ناشی از این تغییرات بر اردن بدتر شده و منجر به کمبود آب بیشتر، کاهش بهره‌وری کشاورزی و افزایش آسیب‌های مرتبط با سلامت جامعه شود. تغییرات اقلیمی همچنین احتمالاً تأثیرات منفی بر رقابت‌پذیری سایت‌های مهم گردشگری اردن از جمله گنجینه صخره‌های مرجانی و وضعیت ایمنی در پترا خواهد داشت. درحالی‌که این کشور نقش ناچیزی در انتشار جهانی کربن دارد، اما مطمئناً تحت تأثیر انتشار کربن خواهد بود. به‌رغم این چالش‌ها و این واقعیت که اردن یکی از کم‌آب‌ترین کشورهای جهان است، واکنش این کشور به این بحران، تاکنون فاقد رویکرد یکپارچه‌ای بوده است که به مسائل درهم تنیده آب، انرژی و امنیت غذایی در زمینه برنامه‌ریزی و اجرا بپردازد. برنامه‌های استراتژی ملی در اردن وجود دارد، اما هنوز اراده سیاسی کافی برای اجرای آنها وجود ندارد. در نهایت، مثل کشورهای دیگر، تصمیمات سیاسی و استراتژیک اردن در بخش‌های مربوطه همیشه اولویت‌ دادن به مشکلات اقتصادی کوتاه‌مدت بر مشکلات زیست‌محیطی بلندمدت بوده است.
کمبود آب در اردن سابقه‌ای طولانی دارد. این کشور از دهه 1950، یعنی زمانی که جمعیتش شروع به افزایش کرد، با کمبود آب مواجه بوده است. هجوم آوارگان فلسطینی در سال‌های 1948 و 1967، پناهندگان عراقی در سال 2003 و پناهندگان سوری در سال 2011 ، این مشکل را تشدید کرده‌ است. از سال 2015، خارجی‌ها یا پناهندگان، تقریبا یک‌سوم جمعیت بیش از 10 میلیون نفری اردن را تشکیل می‌دهند و این امر فشار بیشتری بر منابع آبی محدود این کشور وارد می‌کند.
در دهه 1990، خشکسالی طولانی‌مدت باعث شد سطح آب رود اردن به‌طور قابل‌توجهی کاهش یابد و بحران آب را بدتر کند. برای صرفه‌جویی در مصرف آب، دولت اقدامات متعددی از جمله ساخت سدها و معرفی فن‌آوری‌های مبتنی بر صرفه‌جویی در مصرف آب را اجرا کرد. اما به‌‌رغم این تلاش‌ها، اردن همچنان یکی از کم‌آب‌ترین کشورهای جهان است و سطح آب این کشور به‌طور قابل‌توجهی کمتر از آستانه «کمبود مطلق آب» است. اردن تلاش کرده است خط لوله‌ای از دریای سرخ به دریای مرده بسازد. این ایده‌ برای اولین بار در اوایل دهه 1950 مطرح شد. از آنجایی که بیشتر آب رودخانه اردن که به دریای مرده می‌ریزد، توسط اسرائیل برای مصارف خانگی منحرف می‌شود، این پروژه به‌گونه‌ای طراحی شد که ابتدا منبع مطمئن آب شیرین برای اردنی‌ها و همچنین برای فلسطینی‌ها و اسرائیلی‌ها فراهم کند و سپس تولید برق آبی در آن صورت بگیرد و در نهایت موجب شود که کاهش سطح آب دریای مرده به دلیل تبخیر و مصرف محدود آب شیرین متوقف شود. اگرچه این پروژه پس از امضای معاهده صلح اردن و اسرائیل در سال 1994 احیا شد، اما دولت اردن در نهایت در سال 2021 آن را به دلیل عدم علاقه اسرائیل به این طرح و همچنین مسائل زیست‌محیطی مطرح شده توسط بانک جهانی، رها کرد.
دولت اردن در عوض در تلاش است تا یک خط ملی انتقال آب از دریای سرخ به سایر نقاط کشور بسازد. این خط شامل پروژه‌های آب‌شیرین‌کن و حمل و نقل آب عقبه به امان به منظور ارائه یک منبع پایدار آب شیرین برای اردن است و به دلیل نگرانی‌های زیست‌محیطی ذکرشده در بالا، هدف آن بالا بردن سطح دریای مرده نخواهد بود؛ خط لوله‌ای برای انتقال آب از دریای سرخ به امان ساخته خواهد شد. آب در انتهای خط لوله در دریای سرخ نمک‌زدایی می‌شود و آب نمک حاصل از فرآیند نمک‌زدایی به دریای سرخ بازگردانده می‌شود. اخیراً، در سال 2021، اردن یادداشت تفاهم بحث‌برانگیزی را با اسرائیل و امارات‌متحده عربی امضا کرد تا از طریق انرژی خورشیدی در اردن برق تولید کند و سپس این برق را به اسرائیل بفروشد و در ازای آن از اسرائیل آب شیرین و فناوری شیرین کردن آب دریافت کند. امارات متحده عربی قرار است این پروژه را تامین مالی کند و سه طرف در توسعه پروژه‌های انرژی خورشیدی و بادی و همچنین ساخت شبکه برق منطقه‌ای با یکدیگر همکاری کنند. طرح اردن-اسرائیل-امارات متحده عربی با مخالفت زیادی از سوی جامعه مدنی اردن مواجه شده است که بسیاری از جنبه‌های آن از جمله نیازش به سرمایه امارات و نیازش به دریافت آب از اسرائیل در ازای استفاده از انرژی تولید شده در اردن مورد انتقاد قرار گرفته است. فقدان شفافیت پیرامون این پروژه باعث شده که گروه‌های جامعه مدنی اردن دولت را به قبول یک توافق سیاسی متهم کنند که طی آن، این کشور را تا حدی در یکی از بخش‌های کلیدی خود به اسرائیل وابسته می‌کند.
با توجه به اینکه اردن دارای مشکلات مزمن کمبود آب است و بیشتر منابع آبی‌اش فرامرزی است، موضوع آب در این کشور باید به جای یک چالش صرفاً فنی یا بخشی، به عنوان یک اولویت امنیتی کلیدی در نظر گرفته شود. کمبود آب ناشی از دوره‌های طولانی خشکسالی به ناآرامی‌های اجتماعی در بسیاری از استان‌های این کشور دامن زده و این تصور که اکثر منابع آب زیرزمینی واقع در جنوب اردن عمدتاً توسط ساکنان امان و زرقاء استفاده می‌شود، موجب نارضایتی بخش‌های دیگر این کشور شده است.