برندهها و بازنده‌های انتخابات آلمان / نگاهی به آثار انتخابات آلمان بر سیاست داخلی و خارجی برلین
اولاف شولتز رهبر سوسیال‌دموکرات‌ها و صدراعظم آلمان اعلام کرد که حتی اگر این حزب بخشی از ائتلاف تشکیل‌دهنده دولت آینده باشد، او به‌عنوان وزیر در دولت بعد حضور نخواهد داشت.
انتخابات پارلمانی آلمان در شرایطی به پایان رسید که دموکرات‌مسیحی‌ها (CDU/CSU) به‌رغم عملکرد پایین‌تر از حد انتظار از پیروزی خود خوشحالند، سوسیال دموکرات‌ها (SPD) پس از تجربه بدترین شکست قرن این حزب به تغییر و بازسازی فکر می‌کنند و حزب راست افراطی آلترناتیو برای آلمان (AFD) سرخوش از تاریخ‌سازی، رویای پیروزی در انتخابات سراسری آینده را در سر می‌پروراند.
فردریش مرتس، صدراعظم آینده آلمان و رهبر حزب دموکرات مسیحی شامگاه یکشنبه ۲۳ فوریه پس از نهایی شدن پیروزی در انتخابات هشدار داد که کار پیش روی او و همکارانش آسان نخواهد بود. مرتس گفت: «مهم‌ترین کار اکنون این است که هر چه سریع‌تر، با ایجاد یک ائتلاف پارلمانی حائز اکثریت کرسی‌ها، دولتی کارآمد تشکیل دهیم.»
حزب دموکرات مسیحی در حالی در انتخابات اخیر 28/5 درصد آرا را کسب کرد که بر اساس نظرسنجی‌ها انتظار می‌رفت این حزب بیش از ۳۰ درصد کل آرا را از آن خود کند. شگفتی اصلی این انتخابات، آرای حزب راست افراطی آلترناتیو برای آلمان بود که با تمرکز بر موضوع مهاجرت و صحبت از ضرورت ایجاد تغییرات اساسی در ساختار سیاسی آلمان موفق شد رشد خیره‌‌کننده‌ای را در مقایسه با انتخابات سراسری قبلی به ثبت برساند و با 20/8 درصد آرا بالاتر از سوسیال‌دموکرات‌ها در جایگاه دوم قرار گیرد.
در این انتخابات، سوسیال‌دموکرات‌ها به رهبری اولاف شولتز، صدراعظم فعلی آلمان بدترین نتیجه خود را در انتخابات سراسری طی بیش از ۷ دهه گذشته کسب کردند و با 16/4 درصد سوم شدند. سوسیال‌دموکرات‌ها تنها حزبی نبودند که در این انتخابات تنبیه شدند و به نسبت انتخابات قبلی سهم کمتری از آرا را به خود اختصاص دادند. سبزها که در انتخابات گذشته با 14/7 درصد آرا در جایگاه سوم قرار داشتند این بار با 11/6 درصد در جایگاه چهارم ایستادند و دموکرات‌های آزاد که تا ماه نوامبر بخشی از ائتلاف تشکیل‌دهنده دولت بودند هم با ناکامی در دست یافتن به حد نصاب ۵ درصد آرای کل از ورود به پارلمان بازماندند.
حزب چپ (Die Linke) نیز موفق شد با کسب 8/77 درصد آرا، به پارلمان راه پیدا کند و رشد قابل توجهی را نسبت به دوره قبل به ثبت برساند.
سیستم انتخاباتی خاص آلمان و تقسیم کرسی‌ها
در آلمان سیستم خاص انتخاباتی باعث می‌شود که کرسی‌ها دقیقاً بر اساس سهم هر حزب از آرای عمومی تقسیم نشود. با تغییرات اخیر در قانون انتخابات این کشور نیز که با هدف کاهش تعداد کرسی‌ها و تغییر شیوه تقسیم‌بندی کرسی‌ها میان احزاب صورت گرفته، شرایط تا حدی پیچیده‌تر شده است. براساس گزارش یورونیوز، انتخابات بوندستاگ، پارلمان فدرال آلمان، هر چهار سال یک بار برگزار می‌شود. افراد بالای ۱۸ سال واجد شرایط رای دادن هستند و حوزه‌های رای‌گیری بین ساعت ۸ صبح تا شش عصر به وقت محلی باز می‌شوند. این در حالی است که بسیاری از رای‌دهندگان تصمیم گرفته‌اند قبل از روز انتخابات رأی خود را از طریق پست ارسال کنند.
رأی‌دهندگان مستقیماً صدراعظم خود را انتخاب نمی‌کنند، اما نتیجه رأی آنها در نهایت تعیین می‌کند که چه کسی حکومت کند. احزاب پیش از انتخابات کاندیداهای صدراعظمی را معرفی می‌کنند. هر رای‌دهنده در روز رای‌گیری دو پاکت و دو برگه رای دریافت می‌کند. اولین رای برای انتخاب از بین نامزدهایی است که در حوزه انتخابیه رأی‌دهنده ثبت‌نام کرده‌اند.
در سراسر آلمان ۲۹۹ حوزه انتخابیه وجود دارد. نامزدی که بیشترین آرا را در یک حوزه معین کسب کند، یکی از ۶۳۰ کرسی پارلمان را براساس سیستم اول به دست می‌آورد. برگه رای دوم برای گزینش یک حزب سیاسی است. این رای‌گیری در سطح ایالت فدرال رأی‌دهنده برگزار می‌شود. این رأی مهم‌ترین رای به حساب می‌آید، زیرا تعیین می‌کند که چگونه کرسی‌های بوندستاگ بین احزاب، براساس نمایندگی تناسبی، توزیع شوند.
با این حال یک مشکل وجود دارد: یک حزب نمی‌تواند در بوندستاگ نماینده داشته باشد مگر اینکه پنج درصد را در رای‌گیری دوم در سطح ملی کسب کند یا سه نامزدش مستقیماً در رای‌گیری اول پیروز شوند.
حزب چپ در سال ۲۰۲۱ با کسب سه کرسی از بین نامزدهایی که مستقیماً انتخاب شده‌اند توانست به بوندستاگ راه یابد بدون اینکه حدنصاب پنج درصد را کسب کرده باشد. حزب چپ (دی لینکه) در آن رای‌گیری 4/9 درصد آراء را به دست آورده بود.
حدنصاب پنج درصد برای جلوگیری از تکثر زیاد احزاب و حضور احزاب بسیار کوچک در پارلمان گذاشته شده است. در گذشته «کرسی‌های برجسته» در ساختار انتخابات وجود داشت و مختص احزابی بود که تعداد کرسی‌های‌شان در رای‌گیری اول بیشتر از رای‌گیری دوم بود. این کرسی‌ها برای ایجاد توازن بین احزاب تقسیم می‌شدند. در این دوره و با اصلاح قانون انتخابات این کرسی‌ها حذف شده‌اند.
این کرسی‌ها یکی از جنبه‌های جنجالی و مسئله‌ساز انتخابات آلمان محسوب می‌شدند زیرا باعث افزایش تعداد کرسی‌های پارلمان شده بودند. در انتخابات سال ۲۰۲۱ تعداد کرسی‌های بوندستاگ به خاطر «کرسی‌های برجسته» به ۷۳۵ کرسی رسید که یک رکورد محسوب می‌شد.
در انتخابات اخیر، دموکرات‌مسیحی‌ها و سوسیال‌مسیحی‌ها مجموعاً ۲۰۸ کرسی را کسب کردند. آلترناتیو برای آلمان حائز ۱۵۲ کرسی شد. سوسیال دموکرات‌ها ۱۲۰ کرسی، سبزها ۸۵ کرسی و حزب چپ نیز ۶۴ کرسی را به دست آوردند.
احتمال تشکیل کدام ائتلاف‌ها بیشتر است؟
با توجه به اینکه تعداد کرسی‌های هیچ‌کدام از احزاب به ۳۱۶ نمی‌رسد، برای تشکیل دولت احزاب نیاز به ائتلاف دارند. حزب برنده انتخابات یعنی دموکرات‌مسیحی‌ها مأمور به تشکیل دولت می‌شوند و مهلتی محدود به آنها داده می‌شود تا در گفت‌وگو با سایر احزاب بتوانند موافقت آنها را برای تشکیل ائتلاف جلب کنند.
براساس گزارش دویچه‌وله، گفت‌وگو‌ها برای تشکیل ائتلاف از یک روز بعد از اعلام نتایج انتخابات شروع شده است. فردریش مرتس، رهبر حزب دموکرات‌مسیحی و صدراعظم آینده آلمان پیش از انتخابات متعهد شده بود که فارغ از نتیجه انتخابات، این حزب حاضر به ائتلاف با حزب «آلترناتیو برای آلمان» برای تشکیل دولت نخواهد بود.
در چنین شرایطی محتمل‌ترین سناریو برای تشکیل دولت آینده آلمان، شکل‌گیری ائتلافی دو حزبی میان دموکرات‌مسیحی‌ها و سوسیال‌دموکرات‌هاست. این دو حزب مجموعاً ۳۲۸ کرسی را در اختیار دارند.
این احتمال وجود دارد که دموکرات‌مسیحی‌ها بخواهند ائتلاف بزرگتری را تشکیل دهند، مذاکراتی برای تشکیل ائتلاف سه‌حزبی با حضور سوسیال‌دموکرات‌ها و سبزها داشته باشند.
تحقق سناریوهای دیگر برای ائتلاف بعید به نظر می‌رسد. اگر دموکرات‌مسیحی‌ها نخواهند با سوسیال‌دموکرات‌ها ائتلاف کنند، تنها گزینه پیش روی آنها (به جز ائتلاف با آلترناتیو برای آلمان) تشکیل ائتلاف سه‌حزبی با سبزها و حزب چپ (دی لینکه) است. با توجه به اختلاف عقاید عمیق میان دموکرات‌مسیحی‌ها و حزب چپ، تشکیل ائتلاف دو حزبی با سوسیال‌دموکرات‌ها گزینه منطقی‌تری برای دموکرات‌مسیحی‌ها محسوب می‌شود.
برنده‌های انتخابات
آلترناتیو برای آلمان: بزرگترین برنده انتخابات سراسری آلمان حزب آلترناتیو برای آلمان بود. این حزب موفق شد رای خود را از 10/4 درصد به 20/8 درصد برساند. تمرکز این حزب بر مخالفت با ورود مهاجران، بهبود وضعیت اقتصادی و برقراری روابط دوستانه با روسیه توانست بیش از ۱۰ میلیون نفر از رای‌دهندگان آلمانی را قانع کند که به آنها رای دهند.
براساس روایت دویچه‌وله، این حزب در دوره اخیر انتخابات توانسته نظر بسیاری از کسانی را که در دوره‌های قبل به احزاب دیگر رای داده بودند، به خود جلب کند. بیش از ۱ میلیون از کسانی که دوره گذشته به دموکرات‌مسیحی‌ها و ۷۲۰ هزار نفر از کسانی که به سوسیال‌دموکرات‌ها رای داده بودند، این بار آلترناتیو برای آلمان را انتخاب کردند.
ریچل ریتزو، پژوهشگر مسائل اروپا در شورای آتلانتیک می‌نویسد: «بزرگترین برنده انتخابات یکشنبه قطعاً حزب آلترناتیو برای آلمان است. این حزب که اندکی بیش از ۱۰ سال از تأسیس آن می‌گذرد، تاکنون در حاشیه سیاست آلمان قرار داشت. کسب رتبه دوم برای این حزب نشان می‌دهد که آلمان با وضعیتی مشابه وضعیت ایالات متحده در حدود ۱۰ سال پیش روبه‌رو است؛ این کشور در حال سازگاری با یک واقعیت سیاسی کاملاً جدید است و با نیروهایی مواجه می‌شود که بسیاری از بازیگران سیاسی اصلی در تلاش بوده‌اند آنها را سرکوب کنند.»
آلترناتیو برای آلمان هرچند این بار نیز جایی در دولت نخواهد داشت اما توانست خود را به عنوان یک نیروی سیاسی موثر در پارلمان مطرح کند.
حزب چپ (دی لینکه): پس از سال‌های طولانی که این حزب با چالش کاهش مداوم محبوبیت در سطح جامعه روبه‌رو بود، به‌ویژه پس از انشعاب ائتلاف زارا واگنکنشت از حزب چپ که این حزب را به نوعی درگیر بحران موجودیت کرد، حزب چپ توانست بازگشتی قابل توجه به عرصه سیاسی داشته باشد. این حزب که ریشه آن به کمونیست‌های آلمان شرقی بازمی‌گردد، توانسته با بهره‌گیری از وحشت بخشی از نسل جوان از رشد راست‌گرایی افراطی در آلمان، محبوبیت خود را بازیابد. این حزب در انتخابات ۲۰۲۱ با 4/9 درصد از آرا از راهیابی به پارلمان بازماند اما این بار 8/8 درصد آرا ۶۴ کرسی را از آن خود کرد.
دموکرات‌مسیحی‌ها و فردریش مرتس: برای ماه‌ها، فردریش مرتس تلاش داشت با ایفای نقش اپوزیسیون دولت اولاف شولتز، نظر رای‌دهندگان ناراضی را جلب کند و این سیاست در نهایت موفقیت‌آمیز بود. حزب دموکرات‌مسیحی که پس از کناره‌گیری آنگلا مرکل، صدراعظم پیشین آلمان (۲۰۰۵ تا ۲۰۲۱) و رهبر حزب دموکرات‌مسیحی نتوانسته بود در دولت حضور داشته باشد، موفق شد به عنوان حزب نخست به پارلمان راه یابد و بار دیگر صدراعظم از این حزب انتخاب شود.
بازنده‌های انتخابات
اولاف شولتز و سوسیال‌دموکرات‌ها: سوسیال‌دموکرات‌ها قدیمی‌ترین حزب آلمان هستند و بر اساس گزارش پولیتیکو، نتیجه اخیر آنها بدترین نتایج سوسیال‌دموکرات‌ها طی حدود یک قرن گذشته است. پس از انتشار نتایج، اولاف شولتز رهبر سوسیال‌دموکرات‌ها و صدراعظم آلمان اعلام کرد که حتی اگر این حزب بخشی از ائتلاف تشکیل‌دهنده دولت آینده باشد، او به‌عنوان وزیر در دولت بعد حضور نخواهد داشت. سوسیال‌دموکرات‌ها قرار است هفته آینده نیز نشستی حزبی برای تغییر رهبری حزب داشته باشند. به‌رغم شکست سنگین، انتظار می‌رود سوسیال‌دموکرات‌ها در ائتلاف تشکیل‌دهنده دولت آینده حضور داشته باشند.
دموکرات‌های آزاد (FDP): حزب دموکرات‌های آزاد و کریستن لیندلر هم یکی از بزرگترین بازندگان انتخابات آلمان بودند. این حزب پس از اخراج لیندلر از مقام وزیر دارایی دولت شولتز، از ائتلاف با سوسیال‌دموکرات‌ها و سبزها خارج شد و با از دست رفتن اکثریت پارلمانی ائتلاف حاکم، آلمان در مسیر برگزاری انتخابات زودهنگام قرار گرفت. با اعلام نتایج انتخابات، دموکرات‌های آزاد دریافتند که نتوانسته‌اند به حد نصاب ۵ درصدی دست پیدا کنند و از راهیابی به پارلمان بازماندند. لیندلر اعلام کرده است که از فعالیت‌های سیاسی خود را بازنشسته خواهد کرد. در صورت کسب نتیجه بهتر توسط دموکرات‌های آزاد، تشکیل ائتلاف سه‌حزبی با دموکرات‌مسیحی‌ها و سبزها می‌توانست یکی از گزینه‌های دیگر فردریش مرتس برای ائتلاف باشد اما این‌گونه نشد.
اتحاد زارا واگنکنشت (BSW): این حزب عمدتاً متشکل از اعضای حزب چپ (دی‌لینکه) بود که سپتامبر ۲۰۲۳ تشکیل شد. اتحاد زارا واگنکنشت شکست دردناکی را متحمل شد و در شرایطی که با 4/972 درصد آرا فاصله کمی تا کسب حد نصاب ۵ درصدی ورود به پارلمان داشت در نهایت موفق نشد به پارلمان راه پیدا کند. این در حالی بود که در نظرسنجی‌های ماه‌های قبل پیش‌بینی می‌شد این حزب یکی از راه‌یافتگان به پارلمان باشد.
سبزها: این حزب که در سال‌های قبل رشد خوبی داشت و در انتخابات ۲۰۲۱ توانسته بود با 14/7 درصد آرا راه خود را به ائتلاف تشکیل‌دهنده دولت باز کند، شکستی به سختی دیگر احزاب درگیر در ائتلاف نخورد و با افت ۳ درصدی آرا همچنان عملکرد قابل قبولی را به ثبت رساند. نارضایتی‌ها از افزایش قیمت انرژی و سیاست‌های وزیر انرژی دولت قبل، رابرت هابک که رهبری سبزها را بر عهده دارد، از جمله عوامل این وضعیت برای سبزها بود. پیش‌بینی اکثر کارشناسان این است که سبزها جایی در دولت آینده نداشته باشند و سیاست‌های پیشنهادی آنها به‌ویژه در زمینه مقابله با تغییرات اقلیمی تا حد زیادی کنار گذاشته شود.
سیاست‌های دفاعی
یکی از تبعات روی کار آمدن دولت جدید در آلمان، فعال‌تر شدن برلین در تصمیم‌سازی‌ها و تصمیم‌گیری‌های دفاعی اروپاست. در ماه‌های گذشته به دلیل تبدیل شدن دولت شولتز به دولت مستعجل، برلین چندان در این زمینه فعال نبود.
دو روز قبل از انتخابات، فردریش مرتس هشدار داد که اروپا باید آماده باشد بدون کمک ایالات متحده از خود دفاع کند. او در مصاحبه‌ای با یک شبکه تلویزیونی آلمانی گفت: «ما باید برای این احتمال آماده شویم که دونالد ترامپ دیگر تعهدات دفاعی متقابل ناتو را بدون هیچ قید و شرطی رعایت نکند.» این اظهارات نشان می‌دهد که آلمان ممکن است برای حفاظت هسته‌ای از هم‌پیمانان اروپایی خود درخواست کمک کند.
او ادامه داد: «باید با بریتانیا و فرانسه (دو قدرت هسته‌ای اروپایی) صحبت کنیم تا ببینیم آیا امکان استقرار تسلیحات هسته‌ای، یا حداقل تامین امنیت هسته‌ای از سوی این دو کشور برای ما هم وجود دارد یا خیر.»
در جای دیگری، مرتس وعده داد که برنامه‌های بزرگی برای تقویت صنعت دفاعی آلمان اجرا کند. همچنین از او انتظار می‌رود که به وعده قبلی خود عمل کند و محدودیت‌های مربوط به ارسال موشک‌های کروز تاروس به اوکراین برای حمله به اهداف روسی را که توسط پیشینیانش ایجاد شده بود، لغو کند.
یکی از مسائل اصلی که مرتس در هفته‌های ابتدایی صدارت خود پیگیری خواهد کرد، توضیح دادن نحوه تأمین منابع مالی برای گسترش صندوق ۱۰۰ میلیارد یورویی است که دولت شولتز برای بهبود تجهیزات و زیرساخت‌های نیروهای مسلح آلمان ایجاد کرده است. این صندوق مالی تا سال ۲۰۲۷ صرف برنامه‌های خرید عمده خواهد شد و این موضوع سوالاتی را درباره نحوه تأمین تعهدات آلمان به ناتو مطرح می‌کند.
مرتس چندی قبل در گفت‌وگویی با پادکست «برلین پلی‌بوک» گفته بود که «امکان افزایش تعهد آلمان برای هزینه‌های دفاعی وجود دارد و ما باید برای این تغییر آماده باشیم.» دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا درخواست کرده است که این رقم به بیش از ۵ درصد برسد.
سیاست انرژی
سیاست انرژی آلمان در سال‌های اخیر بر سه محور اصلی استوار بوده است؛ افزایش سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر، تعطیلی نیروگاه‌های هسته‌ای و تلاش برای تنوع بخشیدن به منابع گازی به جای وابستگی به روسیه. با این حال، تحولات اخیر نشان می‌دهد که این رویکرد ممکن است دستخوش تغییر شود.
حزب دموکرات‌مسیحی (CDU) به رهبری فردریش مرتس، اگرچه وعده «تداوم استفاده از انرژی‌های تجدیدپذیر» را داده است، اما موضع این حزب در قبال انرژی هسته‌ای و قوانین ساختمانی سختگیرانه، ابهاماتی را ایجاد کرده است.
مرتس در مقایسه با اولاف شولتز، صدراعظم فعلی آلمان، رویکرد ملایم‌تری نسبت به انرژی هسته‌ای اتخاذ کرده است. اگرچه راه‌اندازی مجدد نیروگاه‌های هسته‌ای تعطیل‌شده بعید به نظر می‌رسد، اما تغییر موضع برلین می‌تواند به کشورهای حامی انرژی هسته‌ای در اتحادیه اروپا کمک کند تا بروکسل را متقاعد کنند که انرژی هسته‌ای را به‌عنوان بخشی از سبد انرژی پایدار در نظر بگیرد. علاوه بر این، مرتس قصد دارد قانون سختگیرانه انرژی ساختمانی آلمان را که هدف آن تسریع در استفاده از سیستم‌های گرمایش پاک است، لغو کند. این اقدام می‌تواند سیگنالی مثبت به طرفداران به تعویق انداختن گذار به انرژی‌های پاک در اروپا باشد.
به نظر می‌رسد که آلمان در حال بازنگری سیاست انرژی خود است. اگرچه هنوز مشخص نیست که این تغییرات به کجا خواهد رسید، اما می‌توانند پیامدهای مهمی برای آینده انرژی در اروپا داشته باشند.
سیاست‌های تجاری
فردریش مرتس، رهبر حزب دموکرات‌مسیحی آلمان، برای پیشبرد اهداف سیاست خارجی خود با چالش‌های متعددی روبه‌روست. اتخاذ موضعی قوی‌تر در برابر روسیه و چین، در کنار احیای دوستی‌های قدیمی با سایر رهبران اتحادیه اروپا، از جمله این چالش‌هاست. او باید بتواند اقتصاد صادراتی آلمان را دوباره به بازارهای جذابی، مانند کشورهای عضو مرکوسور، مکزیک یا جنوب شرق آسیا پیوند بزند.
مرکوسور (Mercosur) که نام کامل آن «بازار مشترک کشورهای آمریکای جنوبی» است، یک گروه اقتصادی و تجاری منطقه‌ای در آمریکای جنوبی است. این گروه در سال ۱۹۹۱ با امضای پیمان آسونسیون توسط کشورهای آرژانتین، برزیل، پاراگوئه و اروگوئه تأسیس شد. هدف اصلی مرکوسور، تسهیل تجارت و ادغام اقتصادی بین کشورهای عضو است.
مرتس به اهمیت محور کارآمد فرانسه-آلمان اذعان دارد و معتقد است که این محور می‌تواند منجر به معاملات تجاری بیشتر، افزایش اطمینان برای شرکت‌ها و در نهایت، تقویت جایگاه اروپا در عرصه بین‌المللی شود. وی در مجمع جهانی اقتصاد در داووس با اشاره به لزوم حل اختلافات موجود بر سر توافق تجاری مرکوسور، از تماس منظم و نزدیک خود با امانوئل مکرون، رئیس‌جمهور فرانسه، خبر داد.
این سیاستمدار دموکرات‌مسیحی همچنین رویکردی سخت‌تر در قبال چین را در پیش گرفته و وابستگی بیش از حد اقتصاد آلمان به این کشور را مورد انتقاد قرار داده است. با این حال، میزان جدیت و قاطعیت رویکرد تجاری مرتس در قبال چین، تا حد زیادی به شریک ائتلافی آینده او بستگی خواهد داشت.
