ینس استولتنبرگ دبیرکل پیشین ناتو و رئیس جدید کنفرانس امنیتی مونیخ:
ناتو پوتین را دست‌کم می‌گیرد
۱۰ سالی که استولتنبرگ دبیرکل ناتو بود، پرآشوب ترین دوران در تاریخ این ائتلاف به شمار می‌رود.
پس از یک دهه ریاست بر ناتو، دوران ریاست دبیرکل آن به‌پایان رسیده است. ینس استولتنبرگ معتقد است درگیری روسیه و اوکراین بزرگترین جنگ زمینی از زمان جنگ جهانی دوم و یکی از بزرگترین فجایعی است که در دوره 10ساله ریاست خود دیده است. جنگ زمینی در اروپا یکی از بزرگترین چالش‌های ناتو از زمان تاسیس این پس از خاکسترهای جنگ جهانی دوم به‌شمار می‌رود.
استولتنبرگ طولانی‌ترین زمان تصدی دبیرکلی ناتو را پس از جوزف لونس برعهده داشته است. او بزرگترین دستاورد خود و ناتو را افزایش قدرت دفاع جمعی در ناتو می‌داند که موجب تقویت این ائتلاف شده است. استولتنبرگ در گفت‌وگویی با کریستین امانپور، خبرنگار سی‌ان‌ان می‌گوید: «جهان در 10 سال گذشته بسیار خطرناک‌تر شده است اما ناتو هم قوی‌تر. کشورها بودجه دفاعی خود و قدرت نیروهای دفاعی را افزایش داده‌اند و برای اولین بار در تاریخ، سربازان ناتو برای جنگ در جبهه شرقی این ائتلاف آمادگی دارند. این‌ها دستاوردهای بزرگی هستند که بزرگتر هم شده‌اند. این ائتلاف اعضای جدیدی پیدا کرده که شامل، مقدونیه شمالی، مونته‌نگرو و حالا سوئد و فنلاند است. این موضوع قطعاً ناتو را قوی‌تر می‌کند.»
ینس استولتنبرگ سیاستمداری اهل نروژ است و قبل از آنکه سیزدهمین دبیرکل ناتو شود، وزیر دفاع و وزیر امور خارجه نروژ بود. زندگی سیاسی او قدمت دیرینه‌ای دارد. او 8 سال به‌عنوان سی‌وچهارمین نخست‌وزیر نروژ در اسلو روی کار بود. استولتنبرگ در دوران نوجوانی‌اش یک معترض ضدجنگ بود. او مقابل سفارت آمریکا در اعتراض به جنگ در ویتنام تجمع کرد.
او حتی در مقطعی به الحاق نروژ به ناتو اعتراض کرده بود. پدر استولتنبرگ وزیر امور خارجه و دفاع بوده است. برای استولتنبرگ امری عادی بود که در خانه پدر و مادرش، مبارزانی مانند نلسون ماندلا و دیگر رهبران جهان رفت و آمد داشته باشند. استولتنبرگ می‌گوید، از معاشرت با ماندلا اهمیت مصالحه را یاد گرفته است. او می‌گوید: «شیوه‌ای که ماندلا تلاش کرد تا رژیم آپارتاید آفریقای جنوبی را از بین ببرد از طریق توافق و روند پس از آن بود که وفاق قدرت‌ها و نیروهای سیاسی مختلف را در پی داشت. پس مصالحه روشی برای رسیدن به راه‌حل‌های صلح‌آمیز است.»
استولتنبرگ در پاسخ به خبرنگار سی‌ان‌ان درباره تغییر عقیده‌های خود می‌گوید: «شاید آنقدرها هم تغییر نکرده‌ام. من همچنان مخالف جنگم. هدف اصلی ناتو جنگ نیست، بلکه پیشگیری از آن است و ناتو 75 سال است که هدف خود را با موفقیت پیش برده است.» او دلیل پیوستن نروژ به ناتو را این می‌داند که در سال 1949، زمانی که این ائتلاف تاسیس شد، نروژ تنها کشوری بود که در همسایگی شوروی قرار داشت.
استولتنبرگ در فوریه 2025 جانشین کریستف هوسگن، دیپلمات آلمانی خواهد شد که به‌مدت دو سال ریاست کنفرانس امنیتی مونیخ را برعهده داشت؛ سمتی که او را مسئول حیاتی‌ترین نهاد ترانس‌آتلانتیک در دورانی که نگرانی‌ها نسبت به ادامه جنگ اوکراین و آینده ناتو پس از پیروزی دونالد ترامپ در انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا افزایش پیدا کرده، خواهد کرد.
از سال 1963 و پیدایش کنفرانس امنیتی مونیخ از سوی افسر پیشین ورماخت (نیروهای دفاعی آلمان در دوران رایش سوم از سال 1935 تا 1945) و از اعضای نیروهای مقاومت آلمان، این نشست به مهم‌ترین رویداد در جهان برای گردهمایی رهبران جهان تبدیل شد؛ نهادی که به آن «نشست داووس کشورهای مسلح» هم گفته می‌شود که اشاره‌ای به «مجمع جهانی اقتصاد» است که سالانه در داووس در سوئیس برگزار می‌شود.
10 سالی که استولتنبرگ دبیرکل ناتو بود، پرآشوب‌ترین دوران در تاریخ این ائتلاف به‌شمار می‌رود. استولتنبرگ در گفت‌وگو با مجله اشپیگل می‌گوید: «خدمت به ناتو افتخار بزرگی بود اما هم‌اکنون زمان درستی برای کناره‌گیری و انتقال مسئولیت‌ها به مارک روته است. روته دبیرکل خیلی خوبی خواهد بود.» او می‌گوید که همیشه دلش برای سختی‌ها و اهمیت سکان‌داری ناتو تنگ می‌شود اما اکنون زمان آن رسیده تا فصل دیگری را به‌عنوان رئیس کنفرانس امنیتی مونیخ آغاز کند که اشتیاق فراوانی برای آن دارد.
استولتنبرگ این روزها به‌جای شرکت در جلسات گزارش وضعیت نظامی و خواندن گزارش‌های اطلاعاتی در حال نوشتن کتاب خود درباره10 سال خدمت در ناتو است که پاییز سال آینده منتشر خواهد شد. او می‌گوید: «این سال‌ها دوران کلیدی برای امنیت ما بوده است. رخدادهای تکان‌دهنده بسیاری را مشاهده کردیم: حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین، جنگ با دولت اسلامی در عراق و سوریه و البته خروج بسیار دردسرساز از افغانستان. دوران بسیار فشرده‌ای بود؛ از همکاری با رؤسای‌جمهوری مختلف آمریکا و دیگر رهبران از جمله آلمان.»
استولتنبرگ سخت‌ترین لحظه در دوران خود به‌عنوان دبیرکل ناتو را حمله روسیه به اوکراین در فوریه 2022 می‌داند؛ حمله‌ای که از نظر او غافلگیرکننده نبود. او می‌گوید: «ما از قبل می‌دانستیم که روس‌ها قرار است حمله کنند و آماده‌سازی آنها را تحت‌نظارت داشتیم. البته اما مشاهده جنگی تمام‌عیار و ویرانی‌های اوکراین غافلگیرکننده بود. لحظه دردناکی برای همه ما بود که هیچ‌وقت فراموش نمی‌کنم.»
استولتنبرگ حمله تمام‌عیار روسیه به اوکراین را بزرگترین فاجعه و شکست ناتو می‌داند. او می‌گوید: «جنگ در سال 2014 با الحاق روسیه به اوکراین آغاز شد و سپس به حمله تمام‌عیار در سال 2022 رسید. البته خروج از افغانستان هم همچنان دردناک است.»
دبیرکل سابق ناتو خروج از افغانستان را دردناک توصیف می‌کند به این دلیل که ناتو اقدامی را شروع کرد که بی‌نتیجه ماند. استولتنبرگ می‌گوید: «ما تلاش کردیم کشوری دموکراتیک از افغانستان بسازیم که در آن حقوق زنان و مردان برابر است. ما پس از چندین سال متوجه شدیم که این هدف بسیار جاه‌طلبانه است. برای این هدف به منابع بسیاری نیاز داشتیم.»
به‌گفته استولتنبرگ یکی از درس‌های جنگ در افغانستان تغییر تدریجی در اهداف مهاجمان در طول کمپین نظامی است. جنگ افغانستان سال 2001 آغاز شد و استولتنبرگ ورود نیروهای ناتو را اقدام درستی تلقی می‌کند چون با القاعده مبارزه کرد و باعث شد اسامه بن‌لادن از بین برود اما عملیات نیروهای نظامی که بر اقدامات ضدتروریستی متمرکز بود، به جاه‌طلبی بزرگ و پایه‌گذاری ملتی جدید تبدیل شد. تغییر عملیات اقدام بزرگی بود چون در واقعیت دهه‌ها بود که منابع کافی و تمایل لازم برای این تغییر وجود نداشت.
طی 20 سال، با هزاران میلیارد دلار هزینه و از دست رفتن جان خیلی‌ها، حالا می‌توانیم بگوییم که چرخش 360 درجه‌ای اتفاق افتاده و افغانستان به همان نسخه اول طالبان رسیده است. استولتنبرگ خروج از افغانستان را تصمیم درستی می‌داند اما معتقد است که کشورهای ناتو باید زودتر متوجه این موضوع می‌شدند و بر عملیات اول خود یعنی مبارزه با تروریسم متمرکز می‌ماندند.
دبیرکل پیشین ناتو درباره مواجه با ترامپ پس از آنکه در سال 2016 روی کار آمد، می‌گوید تمرکز من روی مشکلات بود. استولتنبرگ خود را یک سوسیال‌دموکرات نروژی نوردیک معرفی می‌کند که تفاوت‌های بسیاری با جمهوری‌خواهان محافظه‌کار آمریکایی به‌ویژه در مورد مسائلی مانند آب و هوا، سقط جنین یا مالیات دارد. اما استولتنبرگ به‌عنوان دبیرکل ناتو بر موضوع امنیت ناتو متمرکز بود و برای حل این نوع مسائل هم امکان برقراری ارتباط با دولت ترامپ وجود داشت چون پیام اصلی دولت ترامپ همانند دولت اوباما و دولت فعلی بایدن این بود که متحدان اروپایی باید بیشتر هزینه کنند.
به گفته دبیرکل ناتو، در واقع این موضوع در دوران ریاست‌جمهوری اوباما که بایدن هم معاون رئیس‌جمهور بود، آغاز شد. سال 2014 آنها در نشست ناتو متحدان را متقاعد کردند که باید بودجه دفاعی خود را افزایش دهند. 2014، اولین سال روی کار آمدن استولتنبرگ بود. او می‌گوید، متحدان اروپایی و کانادا واقعاً گام بزرگی برداشتند. در آن سال فقط 3 کشور 2درصد از تولید ناخالص داخلی خود را برای مسائل دفاعی اختصاص دادند ولی امسال 23 کشور 2درصد یا بیشتر را هزینه می‌کنند که تفاوت بسیار بزرگی است.
استولتنبرگ می‌گوید: «من همیشه تلاش کردم تا بر شغلم به‌عنوان دبیرکل تمرکز کنم. این شغل یعنی نگرانی‌های تمام متحدان را جدی بگیرم. دونالد ترامپ یکی از رهبران منتخب بزرگترین کشور عضو ناتو بود. مانند بسیاری از رؤسای‌جمهور قبل از او، نگرانی‌های ترامپ مبنی بر تقسیم بار غیرمنصفانه در ائتلاف بود.» استولتنبرگ در ادامه می‌گوید: «این لحن ممکن است در مواقعی تند به‌نظر برسد اما نکته مشروعی را مطرح می‌کند. شغل من این بود که آرامش خود را حفظ کنم. خبر خوب این است که این رویکرد در ما تغییر واقعی ایجاد کرده است. تمام متحدان سرمایه‌گذاری‌ها و تعهدات خود را افزایش دادند که برای همه ما خوب است.»
استولتنبرگ معتقد است به‌رغم روی کار آمدن دونالد ترامپ در ماه‌های آینده، آمریکا همچنان یک متحد وفادار ناتو باقی می‌ماند. به‌گفته او بخشی از دلیل آن حمایت گسترده و چشمگیر افکار عمومی و کنگره آمریکا از این ائتلاف است. دوم اینکه آمریکا برای تامین امنیت خود نیاز دارد ناتو ائتلاف قدرتمندی باقی بماند. آمریکا نگران چین و قدرت گرفتن اقتصاد این کشور است.
25درصد از تولید ناخالص داخلی در جهان را آمریکا تشکیل می‌دهد. آمریکا به‌همراه ناتو، 50درصد از تولید ناخالص داخلی را در جهان تشکیل می‌دهند. پس ناتو، آمریکا را قوی‌تر می‌کند. استولتنبرگ معتقد است انتقاد اصلی دونالد ترامپ و دیگران مستقیماً متوجه ناتو نیست بلکه نسبت به متحدان ناتوست که به‌اندازه کافی برای ناتو هزینه نمی‌کنند که حالا این موضوع در حال تغییر است.
جهان بی‌ثبات‌تر شده است
ینس استولتنبرگ معتقد است ما در جهان غیرقابل پیش‌بینی‌تر و بی‌ثبات‌تری زندگی می‌کنیم: «در دوران جنگ سرد، رویارویی را با اتحاد جماهیر شوروی داشتیم، سربازانی را داشتیم که در مرز آماده بودند و سلاح‌های هسته‌ای در دو طرف پرده آهنین استقرار داشتند. اما میزانی از پیش‌بینی‌پذیری هم وجود داشت چون هیچ‌کدام از طرفین نمی‌خواستند خطر شروع درگیری نظامی را بپذیرند.» حالا همزمان چالش‌های بسیاری در حال وقوع است؛ جنگی تمام‌عیار در اروپا و افزایش رقابت جهانی با کشورهایی مثل چین. کشوری که نیروهای نظامی خود را با سرعت بی‌سابقه‌ای گسترده‌تر کرده است. استولتنبرگ جهان امروز را ناشناخته توصیف می‌کند و می‌گوید که ما با تهدید مستمر حملات تروریستی سایبری زندگی می‌کنیم.
جنگ اسرائیل با حماس و حزب‌الله
با اینکه ناتو هیچ‌وقت به‌طور مستقیم در درگیری اسرائیل و فلسطین مشارکت نکرده اما این بدان معنی نیست که نسبت به تشدید درگیری نگرانی نداشته باشد. درگیری در جناح جنوبی این ائتلاف رخ می‌دهد و استولتنبرگ معتقد است که ناتو پاسخی برای بسیاری از مشکلات در سراسر جهان است اما نه برای تمام آنها. تشدید درگیری یک تهدید واقعی برای ناتوست، چون همیشه خطر جنگ منطقه‌ای گسترده‌تر وجود دارد. دبیرکل ناتو می‌گوید که از تلاش‌های برخی از کشورهای ناتو مثل آمریکا یا آلمان برای تنش‌زدایی حمایت می‌کند تا راه‌حل‌های سیاسی پیدا شوند: «ما به چنین راه‌حلی نیاز داریم. مشکل اصلی در اینجا طولانی‌مدت شدن این درگیری است: فلسطینی‌ها کشور ندارند. من تمام مشکلاتی که برای تثبیت راه‌حل دوکشوری وجود دارد را می‌فهمم اما فکر می‌کنم از زمان حملات تروریستی در هفتم اکتبر آنچه اتفاق افتاده بر نیاز به راه‌حل دوکشوری تاکید می‌کند.»
ناتو پوتین را دست‌کم می‌گیرد
با اینکه کشورهای بسیاری به اوکراین کمک کرده‌اند اما می‌دانیم که میزان آن هنوز به‌اندازه کافی نبوده تا بتواند در جنگ پیروز شود. استولتنبرگ معتقد است که باید کمک‌های نظامی بیشتری برای اوکراین فرستاده شود و علاوه بر آن باید پیمانی با کی‌یف برای درازمدت بسته شود که مجموع این دو می‌تواند جنگ را پایان دهد. استولتنبرگ می‌گوید که نمی‌توان ذهنیت پوتین را تغییر داد اما محاسبات او را چرا. پس ناتو باید تلاش کند به پوتین این مفهوم را برساند که نمی‌تواند در جنگ پیروز شود. به‌گفته استولتنبرگ ولادیمیر پوتین هزینه سنگینی خواهد پرداخت و اگر جنگ ادامه پیدا کند آسیب‌های بسیاری در پی خواهد داشت. دبیرکل پیشین ناتو معتقد است، شاید در آن زمان پوتین حاضر باشد پای میز مذاکره بیاید و شرایطی را بپذیرد که در آن اوکراین، حق حاکمیت بر اراضی خود را دارد و کشوری مستقل در اروپاست.
اوکراین علاوه بر سلاح‌های بیشتر، از کشورها می‌خواهد تا محدودیت‌ها کاسته شود تا بتواند به اهداف نظامی در خاک روسیه حمله کند. استولتنبرگ می‌گوید برخی از کشورهای ناتو محدودیتی برای اوکراین قائل نیستند اما برخی دیگر مخالفند. آمریکا هم به برخی حملات علیه برخی اهداف نظامی در خاک روسیه موافقت کرده است اما استولتنبرگ نمی‌تواند جزئیات این محدودیت‌ها را مطرح کند. در واقع برخی کشورها نمی‌خواهند این موضوع علنی شود. به‌گفته استولتنبرگ ناتو نمی‌خواهد به یکی از طرفین درگیری تبدیل شود.
پس از روی کار آمدن ینس استولتنبرگ در اکتبر 2014، آنگلا مرکل از دبیرکل جدید خواست تا برای روابط بهتر با روسیه تلاش کند. در آن زمان استولتنبرگ هم معتقد بود که بهبود روابط، استراتژی درستی در قبال روسیه پس از جنگ سرد است، که دلیل آن واهمه از روسیه نبود، بلکه «مدیریت رابطه‌ای دشوار با همسایه خود» تلقی می‌شد تا از هر گونه اشتباه محاسباتی یا سوءتفاهمی در مسکو جلوگیری شود.
حتی پس از الحاق کریمه از سوی روسیه و شروع جنگ در منطقه دونباس، دیدارها در شورای روسیه-ناتو ادامه پیدا کرد. پس از الحاق غیرقانونی کریمه، ناتو عملیات توانمندی‌های دفاعی خود را آغاز کرد، سرمایه‌گذاری‌های بیشتری به صنایع دفاعی اختصاص یافتند و هدف اختصاص 2درصد از تولید ناخالص داخلی برای تمام کشورهای عضو اعمال شد. استولتنبرگ می‌گوید: «برای اولین بار از زمان جنگ سرد، نیروهای رزمی در مرز شرقی ائتلاف مستقر شدند. ما چشمان‌مان را نبسته‌ایم.»
استولتنبرگ در گفت‌وگوی اخیر خود با فایننشال‌تایمز می‌گوید که ناتو ارسال سلاح به اوکراین را باید پیش از حمله روسیه آغاز می‌کرد و درواقع این کمبود حمایت نظامی از اوکراین بود که حمله را برای روسیه آسان کرد. او می‌گوید: «تقویت نیروهای نظامی برای جنگ‌افروزی نیست بلکه برای پیشگیری از جنگ است. این برای تحریک روسیه نیست بلکه برای مهار آن است. در غیر این صورت، هیچ‌کس، حتی روسیه هم ما را جدی نمی‌گیرد.» با اینکه ارسال سلاح در آن زمان خط قرمز روسیه تلقی می‌شد اما به‌گفته استولتنبرگ تعداد کمی از متحدان ناتو میزانی از حمایت نظامی را فراهم کردند اما الان می‌بینیم که کافی نبوده است. در واقع از نظر دبیرکل پیشین، ناتو رویکرد میانه‌روتری را در پیش گرفته بود.
ارسال سلاح با محدودیت
امروز خط قرمز دیگری هم وجود دارد: اوکراینی‌ها اجازه ندارند به اهداف موجود در عمق خاک روسیه با سلاح‌هایی که متحدان غربی فراهم کرده‌اند، حمله کنند. استولتنبرگ می‌گوید: «این‌ها ملاحظات دشواری هستند و فکر می‌کنم مشاوره و بحث و تبادل‌نظر در میان متحدان‌مان اقدام مناسبی باشد. اما ما باید به‌یاد داشته باشیم که این جنگ بی‌رحمانه‌ای است.
در واقع نقض آشکار قوانین بین‌المللی، تلاش برای تصاحب کنترل اوکراین است. بنابراین، اوکراین حق دفاع از خود را دارد. این شامل حق حمله به اهداف مشروع نظامی در داخل خاک روسیه است. تهدیدهای روسیه نباید ما را گمراه کند. یادتان باشد، مسکو از اول گفته بود ارسال سلاح از سوی کشورهای غربی را تحمل نمی‌کند اما ما سلاح فرستادیم. نباید حمایت‌هایمان را به‌دلیل تهدیدهای روسیه قطع کنیم.»
استولتنبرگ درباره زمان مناسب برای گفت‌وگو با پوتین می‌گوید، فقط اوکراین می‌تواند تصمیم بگیرد چه زمانی برای گفت‌وگوهای معنادار مناسب است یا حتی چه‌زمانی برای مذاکرات صلح مناسب است و چه‌چیزی شرایط قابل قبول را تشکیل می‌دهد. او می‌گوید: «ما همگی می‌خواهیم این جنگ تمام شود. اما پایان جنگ لزوماً صلح نمی‌آورد. تصرف، صلح نیست.
چالش این است تا جنگ را به‌روشی تمام کنیم که در آن اوکراین به‌عنوان یک حاکمیت و ملت مستقل باقی بماند. تنها راه برای رسیدن به چنین توافقی این است که پوتین را متقاعد کنیم که در میدان جنگ نمی‌تواند به اهداف خود برسد. برای رسیدن به این نقطه باید حمایت از اوکراین را تقویت کنیم. من خیال واهی ندارم؛ اعتقاد ندارم که می‌توانیم نظر پوتین را عوض کنیم اما می‌توانیم با حمایت از اوکراین محاسبات او را تغییر دهیم.»
در 10 سال گذشته، از آلمان به‌دلیل آنکه بودجه دفاعی کافی را در نظر نمی‌گیرد، انتقاد شده است. اما آلمان، یکی از متحدان مهم ناتو به‌شمار می‌رود. برلین امسال به وعده خود عمل کرد و بودجه دفاعی را افزایش داد. استولتنبرگ می‌گوید: «برلین واقعاً گامی برداشت و تفاوت بزرگی ایجاد کرد. مثال خوب آن بریگاردهای کاملاً مجهز است که در لیتوانی مستقر خواهند شد. این مدرکی دال بر تعهد قوی و مثال بزرگی از رهبری است.»
کنفرانس امنیتی مونیخ
کنفرانس امنیتی مونیخ یکی از مهم‌ترین نشست‌های جهانی است؛ مکانی منحصر به‌فرد برای تصمیم‌گیران جهت دیدار و بحث و گفت‌وگو درباره مسائل امنیت بین‌المللی. استولتنبرگ به‌عنوان دبیرکل، در تمام کنفرانس‌های 10 سال گذشته شرکت کرده است. برای استولتنبرگ گفت‌وگوهای عمومی روی صحنه امر مهمی است اما شاید مهم‌تر از آن، فرصتی است که برای گفت‌وگوهای مخفیانه پشت‌پرده ایجاد می‌شود.
او ریاست کنفرانس امنیتی مونیخ را فرصتی مهم و افتخار بزرگی می‌داند و علاقه دارد در عملیات «صلح از طریق گفت‌وگو» کنفرانس امنیتی مونیخ مشارکت داشته باشد. از زمان حمله روسیه به اوکراین مونیخ به‌طور فزاینده‌ای به‌مثابه یک گردهمایی از کشورهای همفکر تبدیل شده است.این نشست فرصتی برای مکالمات مخفیانه با کشورهایی مثل روسیه و ایران که ناتو آنها را متخاصم تلقی می‌کند، به‌وجود می‌آورد. استولتنبرگ معتقد است کنفرانس امنیتی مونیخ پلتفرمی است که سراغ بسیاری از کشورها می‌رود، حتی اگر برخی از آنها یکدیگر را متخاصم یا دشمن بدانند. استولتنبرگ قصد دارد کنفرانس امنیتی مونیخ پلتفرمی برای صداهای متنوع باقی بماند و با کشورهای در حال توسعه تعامل کند.
