لهستـان سـاز ناکـوک اروپـا

اروپا در قضیه اصابت موشک به دفاع همه‌جانبه از لهستان برخواهد خاست؟

هفته گذشته چندین شهر و منطقه از جمله کی‌یف، پایتخت اوکراین هدف موشک‌باران‌های بی‌سابقه روسیه قرار گرفتند؛ حمله‌هایی که برای مدتی عادی به نظر می‌رسید تا اینکه سقوط موشکی در روستایی در لهستان در نزدیکی مرز اوکراین، جنگ روسیه را وارد منطقه ناتو کرد. بر اثر انفجاری که در 4/6کیلومتری مرز اوکراین رخ داد، دو کشاورز لهستانی جان خود را از دست دادند؛ حادثه‌ای که به گفته یکی از مقامات ارشد سازمان ملل «یادآور ترسناکی از نیاز مبرم به پیش‌گیری از هرگونه تشدید درگیری» است. با اینکه تحقیقات همچنان ادامه دارد و هنوز مشخص نیست که دقیقا چه اتفاقی افتاده، ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین فورا کرملین را به حمله به منطقه ناتو متهم کرد و از این سازمان خواست تا واکنش قابل‌توجهی نشان دهد. اما جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا در این‌باره گفت، احتمال بسیار کمی وجود دارد که این موشک‌ها از خاک روسیه شلیک شده باشند. رئیس‌جمهور لهستان، آندره دودا نیز سقوط این موشک ساخت روسیه را یک حادثه اعلام کرد. فارغ از اینکه دقیقا چه اتفاقی افتاده، سقوط این موشک، نگرانی دیرینه جهان از تشدید تنش‌های جنگ روسیه دوباره برانگیخته شد. آمریکا و متحدانش در جلسه شورای امنیت سازمان ملل از نقش روسیه در حمله موشکی مرگبار در لهستان انتقاد کردند. کمتر از 24ساعت از برخورد موشک به خاک لهستان، مقامات ناتو و لهستان اعلام کردند که عامل این حادثه احتمالا موشک‌های ضدهوایی اوکراینی بوده‌اند که برای ساقط کردن یکی از 100 موشک کروزی که از سوی روسیه پرتاب شدند، به کار رفته‌اند. جنز استولتنبرگ، دبیرکل ناتو به خبرنگاران در مقر این ائتلاف در بروکسل گفت: «بگذارید واضح بگویم. مسئولیت این حادثه با اوکراین نیست».

موشک‌ها احتمالا از سوی اوکراین پرتاب شده‌اند

یکی از کارشناسان مجله اکونومیست در پادکستی می‌گوید که با توجه به عکس‌های گرفته‌شده از ترکش‌های موشک‌های اصابت‌کرده به این نتیجه رسیده است که این موشک‌ها از سامانه‌های اس‌300 پرتاب شده‌اند. اس‌300 پدافند دفاع هوایی ساخت زمان شوروی سابق است که از برخورد موشک‌های پرتاب‌شده جلوگیری می‌کند. هم اوکراینی‌ها و هم روس‌ها از این پدافند دفاعی استفاده می‌کنند. با اینکه روسیه در هفته‌های اخیر از سامانه‌های اس‌300های بسیاری استفاده کرده، اما طبق گفته‌های جو بایدن به نظر نمی‌رسد که این موشک‌ها از سمت روسیه پرتاب شده باشند. در این صورت احتمالات دیگری به‌وجود می‌آیند. یک احتمال این است که این حادثه بر اثر برخورد یک موشک سرگردان روسی رخ داده، اما به گفته کارشناسان با توجه به برد موشک‌ها و محدوده‌ سقوط آنها در نزدیکی مرز اوکراین، احتمال پرتاب آنها از سمت روسیه وجود ندارد. حتی اگر روسیه این موشک‌ها را از بلاروس پرتاب کرده باشد، احتمال کمی وجود دارد که به این روستا برسند. در نتیجه احتمال پرتاب این موشک‌ها از پدافند دفاعی اوکراین برای مقابله با موشک‌باران روسیه قوی‌تر می‌شود. شواهد همچنان درحال بررسی است و لهستانی‌ها برای اعلام نتیجه‌گیری بسیاری محتاطانه عمل کرده‌اند.

انکارهای همیشگی روسیه

مانترای روسیه انکار است و طبق روال همیشه هیچ مسئولیتی در قبال هیچ اقدامی را نمی‌پذیرد؛ چه مسموم کردن مخالفانش با سم نوویچوک در خارج از مرز و انگلستان باشد، چه شلیک به هواپیمای خطوط مالزی در آسمان اوکراین. در ماه ژوئن پس از آنکه لیتوانی تحریم‌های اتحادیه اروپا را علیه کشتی‌های باری که به سمت منطقه کالینگراد حرکت می‌کنند، وضع کرد، روسیه لیتوانی را تهدید کرد که این اقدام با واکنش جدی روسیه با تبعات منفی در قبال شهروندان لیتوانی روبه‌رو خواهد شد. چند روز بعد دولت لیتوانی با چندین تهدید بمب‌گذاری و حملات سایبری مواجه شد که روسیه را عامل آنها دانست. مقامات روسیه، لهستان را نیز به تحریک عمدی افکار عمومی متهم کرده‌اند که می‌خواهند روسیه را شرور و ظالم نشان دهند و جرقه جنگی مستقیم میان نظامیان ناتو و روسیه را رقم بزنند. سردبیر شبکه دولتی RT در روسیه با مقایسه این حادثه با حمله‌های اوکراین به نیروگاه برق بلگراد روسیه، با خوشحالی درباره این حادثه گزارش می‌داد.

در بحبوحه هر جنگی که باشد، وقوع انفجای در خاک کشورهای عضو ناتو اتفاق مهمی تلقی خواهد شد که بی‌سابقه نبوده است. نمونه آن سقوط پهپادهای مشکوک به حمل مواد منفجره در زاگرب، پایتخت کرواسی در بهار گذشته که از آسمان بسیاری از کشورهای عضو ناتو عبور کرده بود. ماه گذشته یک جنگنده روسی یک هواپیمای جاسوسی انگلیسی در آسمان دریای سیاه را هدف شلیک موشک قرار داد، اما وزارت دفاع انگلیس اعلام کرد که هیچ آسیبی به هواپیمای این کشور وارد نشده است. پس زمانی که نیروهای روسیه با اوکراین در نزدیکی مرز با کشورهای عضو ناتو‌ درگیر هستند، احتمال وقوع چنین حوادثی وجود دارد.

لهستان قرار نیست ماده 4 پیمان آتلانتیک شمالی را فعال کند؛ ماده‌ای که در صورت تهدید تمامیت ارضی، استقلال و امنیت یکی از کشورهای عضو، اجازه برگزاری جلسه‌ای رسمی برای مشورت و رایزنی می‌دهد. عدم فعال کردن ماده 4 نشان می‌دهد با وجود نگرانی‌ها، برخورد موشک فقط یک حادثه بوده و علت آن چه برخورد موشک‌های قادر به رهگیری اوکراینی‌ها باشد چه روسی، قرار نیست واکنش تندی از سوی ناتو در پی داشته باشد. این حادثه قطعا منجر به فعال کردن ماده 5 پیمان ناتو که حمله به یک کشور حمله به تمام اعضای پیمان ناتوست نیز نمی‌شود.

تنهاتر شدن روسیه

اکثر رهبران دنیا که در نشست جی‌20 در بالی دور هم جمع شده بودند، جنگ روسیه در اوکراین را قاطعانه محکوم کردند و آن راعامل رنج عظیم انسانی و تشدید شکنندگی موجود در اقتصاد جهانی، مواد غذایی و انرژی دانستند. اهمیت چنین بیانیه مشترکی علیه روسیه که حمایت‌های چین، هند و چندین کشور متحد دیگر روسیه را در پی داشته، در این است که روسیه ایزوله‌تر می‌شود.

بیانیه‌ای که در آن خروج بی‌قید و شرط نظامیان روسیه از اوکراین را درخواست می‌کند. اگر موشک‌های سقوط کرده روسی باشند، تبعات این حادثه مشخص‌ترند که شامل محکومیت بیشتر حمایت‌های نظامی از روسیه و اوکراین می‌شود. اگر اوکراین مسئول برخورد این موشک‌ها باشد، تبعات آن نامشخص‌تر است. همانطور که برخی از کشورهای بالتیک حمایت کرده‌اند یا اروپایی‌ها به این نتیجه می‌رسند که این جنگ همچنان با قدرت ادامه دارد و با تامین سلاح‌های بیشتر به اوکراین به اتمام جنگ کمک می‌کنند. یا باعث ایجاد نگرانی در اروپا می‌شود که این جنگ نباید تا ابد ادامه داشته باشد، چون ممکن است بر اثر وقوع حادثه‌ای پای کشورهای دیگر نیز به این درگیری باز شود. اگر سناریوی دوم درست باشد، می‌توان شاهد تغییراتی در روابط دیپلماتیک بود که هم‌اکنون شاهد آن هستیم. جنگ‌ها غیرقابل‌پیش‌بینی هستند و آنهایی که مشغول محاسبات‌اند از معادلات جنگی که روز به روز اهمیت پیدا می‌کنند، خبر ندارند.

با اینکه بحران برطرف‌ شده اما احتمال وقوع دوباره آن از بین نرفته است. به نظر می‌رسد ناتو اظهارات دودا و انکار روس‌ها را پذیرفته باشد. این حادثه به خوبی نشان می‌دهد که جنگ روسیه فقط به شهروندان اوکراینی آسیب نمی‌رساند. یک خطا، چه عمدی چه سهوی، می‌تواند کل اروپا را وارد جنگ کند. کارشناسان می‌گویند خشونت‌های جنگ 9ماهه روسیه علیه اوکراین همواره شدت گرفته است. هشداردهنده‌ترین آنها تهدیدهای هسته‌ای بوده‌اند مانند خطر شلیک سلاح هسته‌ای یا خرابی در پی تصرف نیروگاه هسته‌ای زاپوریژیا توسط روسیه. نزدیک به 100 موشک روسی با هدف قرار دادن زیرساخت‌های انرژی در شهرها و مناطق مختلفی از خاک اوکراین فرود آمده‌اند. حمله‌هایی که موفقیت‌آمیز هم بوده‌اند. برخی از ترانسفورماتورها و شبکه‌های برق اوکراین از کار افتاده‌اند. حملات موشکی‌ای که تبعات چشم‌گیر بشردوستانه‌ای را برای غیرنظامیان اوکراین بر جای گذاشته است. قطع سیستم‌های برق و آب یکی از معضلات بزرگ اوکراین است. درجه دمای برخی از مناطق این کشور به کمتر از 6-درجه سانتی‌گراد افت کرده و نابودی زیرساخت‌های انرژی مشکلات بزرگی را ایجاد کرده که بسیاری از شهروندان اوکراینی در سرمای زمستان بدون دسترسی به سیستم‌های گرمایشی و الکتریسیته روبه‌رو خواهد کرد. حملات موشکی روسیه اتفاق بزرگی بود اما می‌تواند نشان‌دهنده استراتژی روسیه پس از شکست در خارکیف و خرسون باشد؛ تنبیهی برای اوکراین تا با هدف قرار گرفتن زیرساخت‌های منابع انرژی به همراه متحدان غربی‌اش به زانو در بیاید.