تنش در مدار 38 درجه

از پایان جنگ کره بیش از ۷۰ سال می‌گذرد و از آن زمان تاکنون بین دو کشور کره شمالی و جنوبی صلحی همراه با تنش‌های فراوان حاکم شده است. هر دو کره علیه یکدیگر حملات موشکی انجام داده‌اند، در تبادلات اقتصادی و دیپلماتیک با یکدیگر رقابت کرده‌اند و حتی جاسوس‌های خود را به‌منطقه دیگری فرستاده‌اند. اما تهدید بازگشت درگیری، که در سال‌های اخیر بیشتر از سوی کره شمالی صورت گرفته، تا یک سال پیش در حد لفاظی بود. اما حالا مدتی است که  شبه‌جزیره کره به صحنه نبرد بالون‌های برگه‌های تبلیغاتی و زباله، ارسال پهپادها، پخش موسیقی از بلندگوها و رزمایش نظامی بین دو کره تبدیل شده.

در این نبرد کره شمالی با نام رسمی جمهوری دموکراتیک خلق کره، کشوری منزوی و فقرزده است که با گذشت بیش از سه دهه از پایان درگیری‌ها، همچنان با همسایه جنوبی خود، کره جنوبی (با نام رسمی جمهوری کره) و یکی از مهم‌ترین متحدان آمریکا در کشمکش است. کیم جونگ اون که پس از پدربزرگ و پدر خود سمت رهبری را به‌ارث برده، به‌طور مرتب ژاپن، کره‌جنوبی و آمریکا را با حملات موشکی تهدید می‌کند. کیم در خانه با زندانی کردن بین ۸۰هزار تا ۱۲۰هزار نفر فعال سیاسی صدای مخالفان خود را ساکت می‌کند، به پاکسازی مقامات عالی‌رتبه خود می‌پردازد و احتمالاً دستور ترور برادر ناتنی‌اش را هم صادر کرده باشد. 

آنچه تاکنون مانع از وقوع جنگی تمام‌عیار شده هم به توان نظامی کره جنوبی برمی‌گردد که با آمریکا معاهده دفاعی دارد و می‌تواند عامل بازدارندگی پیونگ‌یانگ باشد و در طرف دیگر تعداد بالای سربازان ارتش کره شمالی است که پشت خود زرادخانه کوچک هسته‌ای اما قابل‌بهره‌برداری را دارد که مانع پیشروی تحرکات سئول می‌شود.

حضور ارتش آمریکا در شبه‌جزیره کره، ریشه در جنگ کره در اوایل سال‌های ۱۹۵۰ دارد. در آن زمان و در مراحل اولیه جنگ سرد، آمریکا از نیروهای حاضر در جنوب شبه‌جزیره علیه نیروهای کمونیست در شمال که حمایت نظامی چین و شوروی را داشتند، حمایت می‌کرد. امروز آمریکا خود را به‌دفاع از کره جنوبی تحت مفاد «پیمان دفاعی مشترک» متعهد کرده و به‌همین منظور نزدیک به ۲۹هزار سرباز را به شبه‌جزیره کره اعزام کرده است.

علاوه بر سربازان آمریکایی، تعداد بسیاری از ۶۳۰هزار سرباز کره جنوبی و یک میلیون و ۲۰۰ هزار سرباز کره شمالی در نزدیکی نوار مرزی منطقه غیرنظامی قرار گرفته‌اند که آن را به‌یکی از سنگین‌ترین مرزهای مسلح در جهان تبدیل کرده است.این نوار همچنین به مدار ۳۸ درجه معروف است. 

اما به‌نظر می‌رسد مرزها دیگر مثل گذشته خدشه‌ناپذیر نیستند؛ روسیه به اوکراین حمله کرده است، ارتش اسرائیل وارد غزه شده و حتی ونزوئلا هم به‌فکر حمله به گویان، کشوری کوچک در آمریکای جنوبی افتاده است. در این میان آمریکا هم به اهداف مختلفی در خارج از مرزهای خود حمله کرده؛ از حوثی‌ها در دریای سرخ گرفته تا فرماندهان ایرانی در سوریه. در چند روز اخیر ارائه مستنداتی مبنی بر اعزام هزاران سرباز کره‌شمالی به روسیه که با تکذیب مقامات هر دو کشور همراه بوده، واکنش کره‌جنوبی را در پی داشته که می‌تواند رویدادهای جدیدی را در جهان رقم بزند. 

در مقابل این پس‌زمینه ژئوپلیتیک، آیا تهدیدات دو کره علیه یکدیگر فقط در حد لفاظی باقی می‌ماند یا می‌تواند به جنگی نیابتی در کشوری دیگر تبدیل شود؟ 

در سال گذشته کیم جونگ اون هر روز جنگ‌طلب‌تر شده است. او که از زمان مرگ پدرش در پایان سال ۲۰۱۱ به‌قدرت رسید، با شرایط اقتصادی بسیار بد و دشمنان انعطاف‌ناپذیری در خارج از مرزهایش روبه‌رو شده است. نرخ رشد اقتصادی کره شمالی در ابتدای دوران تصدی کیم خیلی هم بد نبود اما از سال ۲۰۱۷ رو به کاهش رفت و در سال ۲۰۱۸، به سمت ۴/۱ درصد رکود پیدا کرد و سپس در دوران همه‌گیری کرونا در سال ۲۰۲۰، ۴/۵ درصد دیگر بر این رکود اضافه شد. تحریم‌های بین‌المللی تجارت کره شمالی را به‌شدت به چین وابسته کرده که می‌تواند تمایل کیم جونگ اون برای تقویت روابط خود با روسیه را توضیح دهد. 

در این میان، دو رهبری که وعده نوعی تعامل را با پیونگ‌یانگ داده‌اند، دونالد ترامپ و مون‌جه‌این (رئیس‌جمهور سابق کره جنوبی)، دیگر روی کار نیستند. دولت فعلی کره جنوبی با این تعاملات مشکلی نداشت اما جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا بر دیگر چالش‌های سیاست خارجی خود از اوکراین گرفته تا غزه متمرکز بوده و هیچ تمایلی به سرمایه‌گذاری مخاطره‌آمیز در گسترش روابط سیاسی خود مثل مذاکره با پیونگ‌یانگ نشان نداده است. 

شکست واشنگتن در تعامل با کره‌شمالی یکی از دلایل اصلی است که رابرت کارلین و سیگفرید هکر، کارشناسان امور کره شمالی معتقدند که باعث شده کیم جونگ اون رویکرد پیش‌فرض از همزیستی مسالمت‌آمیز را نادیده بگیرد و حملات خود علیه کره جنوبی را آغاز کند. به‌گفته جان ففر، نویسنده و مدیر سیاست خارجی در کانون موسسه مطالعات سیاست، همانند غزه که به بزرگترین زندان روباز جهان تبدیل شده بود و حماس برای حمله به اسرائیل به این نتیجه رسید که چیزی برای از دست دادن ندارد، رهبری کره شمالی که مسئول کشوری فقرزده و سابقه هولناک حقوق بشری است، ممکن است به‌این نتیجه رسیده باشد که دیگر چاره‌ای برایش باقی نمانده. 

در ۱۳ اکتبر، پس از ورود پهپادها از کره جنوبی به پایتخت همسایه شمالی، سئول و پیونگ‌یانگ تهدیدهای لفظی تندی مبنی بر اقدامات نظامی علیه یکدیگر مطرح کرده‌اند. وزیر خارجه کره شمالی همسایه جنوبی را متهم کرد که طی دو هفته پهپادهایش را به پیونگ‌یانگ فرستاده و اعلام کرد اعلامیه‌هایی که پهپادها پراکنده کردند حاوی «شایعات تحریک‌آمیز و پیام‌های بی‌ارزش» بودند. کیم یو جونگ، خواهر بانفوذ کیم به سئول هشدار داد که در صورت مشاهده دوباره پهپادها، تبعات وحشتناکی در انتظار سئول خواهد بود. او سپس گفت که شواهد محکمی دارد که «گانگسترهای نظامی» کره‌جنوبی پشت این تحرکات هستند. 

کره شمالی تصاویر تاری از پرواز پهپادها در آسمان و عکس‌هایی از اعلامیه‌ها را منتشر کرد اما هیچ‌راه مستقلی برای بررسی این ادعاها وجود ندارد.  درحالی‌که کره‌جنوبی در ابتدا پرواز پهپادها به شمال را انکار می‌کرد، بعدها رئیس ستاد مشترک جمهوری کره گفت که اتهامات پیونگ‌یانگ را نه رد می‌کند نه قبول. هنوز مشخص نیست که چه کسی پشت نفوذ پهپاد بوده اما گمانه‌زنی تحلیل‌گران نشان می‌دهد که ارتش کره جنوبی یا فعالان ضدرژیم کره شمالی می‌توانند مشارکت داشته باشند. 

این اتفاق باعث شد تا پیونگ‌یانگ به نیروهای مرزی خود دستور دهد تا درصورت نفوذ دوباره پهپادهای کره جنوبی برای تلافی آماده باشند و وقوع «فاجعه‌ای وحشتناک» را تهدید کنند. به‌گزارش خبرگزاری KCNA کیم جونگ اون با رئیس ارتش، فرماندهان نظامی و وزرای امنیت و دفاع و مقامات ارشد ملاقات کرد. در این دیدار، کیم «مسیر اقدام نظامی فوری» را مشخص کرد و به مقامات مسئول «عملیات بازدارنده جنگ و اعمال حق دفاع از خود» را داد.

چند ساعت بعد، دولت استان گیونگی که سئول را احاطه کرده، ۱۱ منطقه مرزی میان دو کره را به‌عنوان «مناطق خطرناک» معرفی کرد تا از فرستادن اعلامیه‌های تبلیغاتی ضد کره‌شمالی از مرز جلوگیری کند.  

در مقابل، سئول هم سطح هشدار را در ارتش بالا برده و وزیر دفاع این کشور در بیانیه‌ای اعلام کرد: «اگر کره شمالی به شهروندان کره جنوبی یا امنیت آنها آسیب برساند، آن روز، پایان رژیم کره شمالی خواهد بود.»  در ۱۵ اکتبر، کره شمالی بخش‌هایی از جاده‌ای را که دو کره را به یکدیگر متصل می‌کند منفجر کرد؛ جاده‌ای که زمانی برای تعاملات داخل کره، برای تبادلات اقتصادی و اجتماعی متناوب استفاده می‌شد.

با اینکه این دو جاده از مدت‌ها پیش مسدود بودند و انفجار از نظر نظامی تشدید درگیری محسوب نمی‌شود اما نشان‌دهنده نابودی سیستماتیک نمادهای اتحاد و مصالحه با کره جنوبی است. پس از انفجار بخش‌هایی از جاده‌ای متصل به کره‌جنوبی، کره شمالی اعلام کرد که یک میلیون و ۴۰۰هزار نفر از جوانان کره‌شمالی برای پیوستن یا بازگشت به ارتش درخواست کرده‌اند. 

کره شمالی همچنین به سربازان مرزی خود دستور داده تا نیروهای دفاعی را در مرز با کره‌جنوبی تقویت کنند که طبق گزارشی جدید که در یکی از رسانه‌های کره جنوبی به‌نام Daily NK منتشر شده، شامل تسریع عملیات مین‌گذاری است؛ گزارشی که با استناد به منبعی بدون‌نام در داخل مرز شرقی استان گانگوون نوشته شده است. طبق این گزارش پیونگ‌یانگ قصد دارد در مجموع ۱۲هزار سرباز را برای کمک به متحد روس خود در جنگ علیه روسیه اعزام کند و سئول هفته گذشته ادعا کرد که ۱۵۰۰ نفر هم‌اکنون به روسیه اعزام شده‌اند. 

به گفته این منبع ناشناس وزارت دفاع کره شمالی به دو شاخه نظامی از ارتش خلق کره که در مرز شرقی مستقرند دستوری را صادر کرده مبنی بر اینکه «بیایید از مرز جنوبی کشورمان قاطعانه دفاع کنیم.» این دستور یک روز پس از آن بود که پارلمان کره شمالی ماده‌ای را به قانون اساسی اضافه کرد که در آن سئول براساس آنچه کیم جونگ اون خطاب کرده بود «دولت متخاصم» معرفی شد. پیام پیونگ‌یانگ، در کنار حمایت عمومی از تاسیسات غنی‌سازی اورانیوم در ماه سپتامبر صریح به‌نظر می‌رسد: کره شمالی به تمرکز بر توسعه برنامه هسته‌ای خود ادامه می‌دهد و دولت بعدی ایالات متحده نیز نباید انتظار دیگری داشته باشد. 

از آسمان کاغذ و زباله می‌بارد

در این میان، ماجرای نفوذ پهپاد ادامه داستان بالن‌های زباله بین دو کره‌ست که اوایل امسال آغاز شد. در تلافی برگه‌های تبلیغاتی ضدرژیم کره شمالی، پیونگ‌یانک بالن‌هایی پر از زباله را به کره جنوبی فرستاد و اعلام کرد در صورتی ارسال بالن‌های زباله را متوقف می‌کند که کره جنوبی، ارسال برگه‌های تبلیغاتی را متوقف کند. 

هم پیونگ‌یانگ و هم سئول دلایل خود را برای موضع‌گیری قاطعانه بر سر این موضوع دارند. برای هر دو، عقب‌نشینی اثرات منفی در مشروعیت سیاسی داخلی‌شان خواهد داشت. هیچ‌کدام از طرفین نمی‌خواهند ضعیف به‌نظر برسند یا وجهه خود را در مقابل مردم از دست بدهند. 

پیونگ‌یانگ نسبت به بالن‌های کره جنوبی حساس است چون حامل اعلامیه‌هایی است که برای تمسخر رهبری کره شمالی طراحی شده‌اند و اظهاراتی ضددولت کره شمالی را در بر دارند. از نگاه پیونگ‌یانگ، بالن‌های کره جنوبی چالشی در برابر مشروعیت رژیم است که نیازمند به واکنشی قوی دارد. 

از زمانی که دادگاه قانون اساسی کره جنوبی در سال گذشته قانون موجود مبنی بر پخش اعلامیه را جرم‌انگاری کرد، کار سئول از نظر سیاسی پیچیده‌تر شده تا مانع فعالیت کنشگران شود. مسدود کردن پخش اعلامیه می‌تواند برای یون سوک یول، رئیس‌جمهور کره جنوبی غیرجذاب باشد، به‌ویژه زمانی که محبوبیت پایینی دارد. یول حامی ایده ترویج آزادی و حقوق بشر در کره شمالی و از نظر سیاسی بر روی رای‌دهندگان محافظه‌کار با دیدگاه‌های خصمانه نسبت به کره شمالی حساب می‌کند. 

تقابل بالن‌ها از سوی برخی در کره جنوبی به‌عنوان جنگ روانی تلقی شده که تهدید امنیتی جدی از نوع فیزیکی ایجاد نمی‌کند. با این حال، بر اساس آخرین رخدادی که اولتیماتوم‌های خشونت‌آمیز و خودنمایی نظامی از سوی پیونگ‌یانگ و سئول را در پی داشت، به‌نظر واضح است که رویارویی بالن‌ها چیزی بیش از «گزافه‌گویی» است.  شین ون سیک، مشاور امنیت ملی سئول درباره تهدید کره شمالی، با اشاره به بلوف‌های پیونگ‌یانگ می‌گوید که این کشور «جرأت آغاز یک جنگ انتحاری را ندارد.»

جیمز پارک، مشاور تحقیقات در برنامه شرق آسیا در اندیشکده ریسپانسیبل استیت‌کرافت می‌نویسد، شین درست می‌گوید، در رویارویی با ائتلاف نظامی بسیار قدرتمند آمریکا و کره‌جنوبی، خطر تشدید درگیری برای کره‌شمالی بسیار بالاست. با این حال، سئول باید بداند که پیونگ‌یانگ می‌تواند بر تشدید درگیری‌ها دامن بزند تا دقیقاً از وقوع بحرانی پرهزینه جلوگیری کند. این اقدام چه‌معنایی می‌دهد؟ 

به گفته پارک شکاف نظامی بزرگ بین کره‌شمالی و ائتلاف آمریکا-کره‌جنوبی پیونگ‌یانگ را ملزم می‌کند از جنگ‌افروزی اجتناب کند. اما همچنین به این منظور است که آسیب‌پذیر به‌نظر نیاید، چون می‌تواند خطر تلاش‌های جاه‌طلبانه‌تر ائتلاف برای به‌چالش کشیدن و تضعیف رژیم را در پی داشته باشد. 

یک نمونه از آن آزمایش هسته‌ای کره شمالی در سپتامبر ۲۰۱۷ است. با‌توجه به تهدید دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور وقت آمریکا مبنی بر «آتش و خشم» علیه کره شمالی و بحث جدی درباره جنگ قابل پیش‌گیری در کاخ سفید، پیونگ‌یانگ با انجام بزرگترین و انفجاری‌ترین آزمایش هسته‌ای خود بر تنش‌ها دامن زد. پیونگ‌یانگ به‌نظر می‌رسید تهدید شدیدتر واشنگتن را جدی‌تر و ظاهراً خطر افزایش درگیری را درک کرده بود اما همچنان به‌جای عقب‌نشینی به‌دنبال رویارویی بود. 

پیونگ‌یانگ همانگونه که در حملات خود علیه کشتی دریایی کره جنوبی و جزایر یون پیونگ در سال ۲۰۱۰ نشان داد، ثابت کرده تمایل دارد با استفاده از خشونت محدود اما آشکار تنش‌ها را افزایش دهد. پیونگ‌یانگ در آن زمان ممکن است تشخیص داده باشد که نمایشی از قاطعیت را با توجه به چندین جریان و روند منفی همزمان به‌رخ بکشد؛ روندهایی که شامل شکست در درگیری دریایی در نوامبر ۲۰۰۹، وخامت سلامتی کیم جونگ ایل، رهبر پیشین که شک و تردیدهایی را درباره گذار رهبری و ظاهراً باوری فزاینده را در سئول و واشنگتن نسبت به سقوط احتمالی رژیم در کره شمالی ایجاد کرد. 

دکترین نظامی دولت یون برای تلافی شامل اقدامات «فوری، متوسل به زور و تا پایان درگیری» است که برای عدم تشویق تشدید از سوی کره شمالی طراحی شده است. با این حال پیونگ‌یانگ متقاعد شده که سئول بیشتر از آنچه که هست از تلفات بیزار است و کره شمالی می‌تواند قمار خطرناکی را بازی کند که در بحران نظامی محدود، سئول ممکن است برای عقب‌نشینی پیش‌دستی کند.

اگر حتی سئول تمایلی برای تشدید بیشتر تنش‌ها داشته باشد، احتمال واقعی این است که واشنگتن، همانگونه که قبلاً هم انجام داده، دخالت خواهد کرد و جلوی سئول را می‌گیرد تا از وقوع جنگی تمام‌عیار پرهیز شود و پیونگ‌یانگ را به‌این سمت ببرد که فکر کنند «تشدید تنش برای تنش‌زدایی» قمار باارزشی است.  سئول نیاز دارد بداند که داستان‌های عجیب و غریب بالن‌های زباله کره شمالی می‌تواند به‌جای جلب توجه، تهدید واقعی تشدید تنش‌ها باشد.

سئول می‌تواند لفاظی‌های خود را کاهش دهد و اقدامات بیشتری برای سوءاستفاده از قانون پلیس کره جنوبی انجام دهد که عملاً نیروهای اعمال قانون محلی را توانمند می‌کند تا ارسال اعلامیه‌های فرامرزی را کنترل کنند. چنین اقداماتی از سوی کره جنوبی در راسای تنش‌زدایی می‌تواند به پیونگ‌یانگ فضا دهد تا گام‌های متقابلی را برای تنش‌زدایی بردارد. تاکنون، واشنگتن بیشتر یک ناظر باقی مانده و در عین حال پیونگ‌یانگ را برای تنش‌زایی سرزنش کرده است. 

جنگ ۲ کره در اوکراین

رامون پاچکو پادرو، استاد روابط بین‌الملل در کینگز کالج لندن می‌گوید، ۷ دهه پس از پایان درگیری سه‌ساله و تشکیل نظامی‌ترین مرز جهان، کره شمالی و جنوبی در جنگی نیابتی در اروپا با یکدیگر درگیر شده‌اند. 

رئیس‌جمهور کره جنوبی در واکنش به اعزام نیروهای کره شمالی به روسیه وعده داد برای اوکراین تسلیحات می‌فرستد. یون سوک یول پس از دیدار با آندره دودا رئیس‌جمهوری لهستان به خبرنگاران گفت، سئول در برابر تحریکات کره شمالی که امنیت جهانی را فراتر از شبه‌جزیره و کره تهدید می‌کند، پاسخ خواهد داد. روزنامه تایمز کره در سرمقاله خود نوشت، اعزام سربازان کره شمالی نشان داد که جنگ در اوکراین دیگر آن درگیری‌ای نیست که ارتباطی به کره جنوبی نداشت. 

نزدیک‌تر شدن روابط کیم با پوتین می‌تواند در محاسبات کره شمالی بسیار مهم باشد. پکن به‌طور سنتی تلاش کرده تا پیونگ‌یانگ را مهار کند چراکه یک همسایه بیش از حد تحریک‌آمیز برای اقتصاد چین مضر است و منجر به تقویت حضور نظامی آمریکا در منطقه می‌شود. از سوی دیگر با توجه به عملکرد تقابلی‌تر پوتین با غرب، مسکو ممکن است پیام‌های متفاوتی را ارسال کند. همانطور که جنگ در غزه برای کرملین موهبتی را فراهم کرد چون توجه‌ها و تجهیزات نظامی را از صحنه عملیات اروپا منحرف کرده، درگیری در شبه‌جزیره کره می‌تواند اختصاص منابع بیشتری از سوی اروپا و آمریکا را به‌همراه داشته باشد.

جان ففر می‌نویسد، در اواخر سال‌های ۱۹۴۰، استالین نسبت به پیشروی‌های کره‌شمالی در حمله به کره جنوبی تردید داشت. کیم ایل سونگ، پدربزرگ کیم جونگ اون، در نهایت استالین را متقاعد کرد اشتباه می‌کند و حمایت شوروی را برای حمله به جنوب که در ۲۵ ژوئن ۱۹۵۰ اتفاق افتاد، به‌دست آورد. در این میان ولادیمیر پوتین پس از ۲۴ سال به پیونگ‌یانگ رفت که با استقبال گرم کیم جونگ اون، جمعیتی که هورا می‌کشیدند و پرچم‌های روسیه را تکان می‌دادند، روبه‌رو شد. خبرگزاری دولتی KCNA اعلام کرد که دیدار پوتین نشان داد که روابط دو کشور روزبه‌روز قوی‌تر می‌شود. 

درحالی‌که کره جنوبی نهمین کشور بزرگ صادرکننده سلاح در جهان است که ارزش آن در سال گذشته ۱۴ میلیارد دلار بود، سئول از مدت‌ها پیش دکترین نظامی را دنبال می‌کند که به کشورهای درگیر در جنگ که شامل اوکراین هم می‌شود، سلاح نفروشد. اما اعزام سربازان کره شمالی فشار بیشتری بر دولت یون آورده تا محدودیت‌ها را کاهش دهد؛ اقدامی که اجرایی شدن آن به رد شدن از موانع سیاسی و قانونی بستگی دارد.

اما بسته به میزان فعالیت‌های نظامی کره شمالی، یون حاضر است در سیاست تامین سلاح تجدیدنظر کند. به گزارش گاردین تمایل سئول برای حمایت از اوکراین رو به افزایش است، حتی اگر این گمانه‌زنی را تشدید کند که تسلیحات کره جنوبی برای کشتار سربازان کره‌شمالی در جنگی استفاده می‌شود که هزاران کیلومتر فاصله دارد.