دیوارنویسی و ویرانی

گرافیتی‌‌ها در شهر قدیمی موصل وحشی‌گری داعش، مقاومت مردم و رهایی تلخ و شیرین را روایت می‌کند.

علی البرودی، مجله نیولاینز

ترجمه مجتبی پارسا

خبرنگار گروه بین‌الملل

نوشتن روی دیوار به اندازه خودِ نوشتن، متعارف است و قدمت دارد. دیوارها، حامل اسامی و کلمات عاشقانه عشاق‌اند؛ شماره تماس و حرفه کارگرانی که در جست‌وجوی کارند و گاهی اوقات هم دستوراتی مثل: «آشغال نریزید». در موصل که سرنوشت غمباری را در تاریخ معاصر خود از سر گذرانده، این دست‌نوشته‌ها روی دیوارها، داستان‌های دیگری را روایت می‌کنند.

«نبرد موصل» در اکتبر 2016 آغاز شد. ارتش عراق، سرویس ضدتروریسم، نیروهای بسیج مردمی و پلیس فدرال با حمایت بین‌المللی در نبرد موصل برای بازپس‌گیری شهر شرکت داشتند. این نبرد شهری، نزدیک به 9 ماه طول کشید و موصل در جولای 2017 از دست داعش آزاد شد. در طول این نبرد و پس از آن، نیروهای شرکت‌کننده در این جنگ، چیزهایی را روی دیوارها نوشتند. یکی از اولین چیزهایی که نظرم را به خود جلب کرد، جمله «لعنت به داعش» روی گنبد، مناره و طاقچه مسجد نوری بود. در جولای 2014 خلیفه خودخوانده ابوبکر البغدادی بر سر منبر این مسجد، حکومت خود را بر بخش‌های وسیعی از عراق و سوریه اعلام کرد.

نبرد موصل، دومین نبرد طولانی شهری در جنگ‌های مدرن است. این شهر، هزاران بمب، ترکش، جلیقه انتحاری و اشیای خطرناک را پشت سر گذاشته است. سرویس مبارزه با مین سازمان ملل متحد، شروع کرد به پاکسازی شهر قدیمی. در این میان متوجه گرافیتی‌هایی شدم که به مردمی که به خانه‌هایشان بازمی‌گشتند، هشدار می‌دادند. روی برخی از دیوارها عبارت «ایمن» و روی برخی دیگر، عبارت «خطرناک» نوشته شده بود که نشان می‌دهد کار پاکسازی شهر قدیمی از اشیای خطرناک هنوز ادامه دارد.

جنگ در جولای 2017 به پایان رسید، اما گرافیتی‌ها ادامه یافتند. افراد جدید، سازمان‌های غیردولتی، نهادهای دولتی و حتی آژانس‌های بین‌المللی از دیوارهای موصل برای ارسال پیام استفاده می‌کردند. شهر قدیمی موصل به علت نبرد وحشیانه، کشتار جمعی و کوچه‌های خطرناک تخلیه شد. این منطقه پرجمعیت به شهر ارواح تبدیل شد. تصاویر هوایی از ویرانی‌ها شما را به یاد جنگ جهانی دوم

می‌اندازد. از سوی دیگر، جمعیت در شرق موصل حتی متراکم‌تر شد و همین منجر به افزایش شدید اجاره‌ها شد. برخی از خانواده‌ها که توانایی پرداخت اجاره‌ها را نداشتند، تصمیم گرفتند که با وجود خطرات، به شهر قدیمی بازگردند.

گرافیتی‌ای که آن زمان رایج شده بود، این بود که روی دیوارها بنویسند: «اینجا خانواده است». در جایی که هیچ نهاد دولتی یا سازمان غیردولتی هنوز به آن منطقه آسیب‌دیده بازنگشته بود، این نوشته‌ها روی دیوار، درخواستی ناامیدانه برای کمک به‌شمار می‌آمد.

در همان بافت شهر قدیم، مردم می‌خواهند این اتهام را که داعش نماینده اسلام است، محکوم کنند. یک گرافیتی پیدا کردم که می‌گوید: «داعش هیچ دینی ندارد».

پیام‌های روی دیوارها در سراسر شهر قدیمی دیده می‌شود. برخی از گرافیتی‌ها به زادگاه سربازان مانند تلعفر، بصره، میسان و شهرهای دیگر اشاره شده است. روی دیواری، سربازی خطاب به مردم محله نوشته است که هر وقت سالم به خانه‌هایشان برگشتند آنها را یاد کنند: «مردم موصل!‌ یادتان باشد که با خون نیروهای ما به اینجا برگشتید.»

وقتی که داعش در ژوئن سال 2014 موصل را تصرف کرد، تمام نهادها و تأسیسات دولتی را به دست گرفت. آنها همچنین اموال و دارایی‌های مسیحیان، ایزدی‌ها (یزیدی‌ها) و مسلمانانی را که از خلافت خودخوانده گریخته بودند، مصادره کردند. روی دیوارهای خانه‌ها، داعش، اموال مصادره‌شده را با یک حرف نشان می‌داد. حرف عربی «ن» برای مشخص کردن خانه‌هایی بود که متعلق به «نصارا» یا مسیحیان بود. «ر» مخفف «رافضی»، اشاره‌ای به مسلمانان شیعه و «م» هم ابتدای کلمه عربی بدعت‌گذار برای توصیف مسلمانان سنی که «خلافت» را ترک کرده بودند.

جمله بسیار عجیبی را از سربازان داعش روی دری دیدم که نوشته بود: «ورود زنان مجاز نیست، غذا برای دادن نداریم، کلا غذا نداریم». این عبارت مرا گیج کرده بود تا اینکه برای یافتن پاسخ وارد حیاط شدم. آن قسمت از شهر قدیم تا زمان آزادی ماه‌ها در محاصره بود و آب و غذای مردم تمام شده بود. مردم کمک می‌خواستند و به هر دری می‌زدند. در آن زمان داعش برای نیروها و خانواده‌هایشان غذا ذخیره می‌کرد. در حیاط کلیسا صدها گیرنده ماهواره‌ای بود.

در زمان حکومت داعش بر شهر، آنها با تصرف و خرابکاری هیچ صلیب یا مجسمه‌ای را دست‌نخورده باقی نگذاشتند. برخی از کلیساها به عنوان محل تمرین مورد استفاده قرار می‌گرفتند، درحالی‌که برخی دیگر به دفتری برای «حسبه» (پلیس اخلاقی) تبدیل شدند تا تنبیهاتِ اغلب فیزیکی و تحقیر مردم محلی را انجام دهند. وقتی داعش حکم به ممنوعیت فعالیت رسانه‌ها داد، گیرنده‌های ماهواره‌ای مصادره شدند. من، مانند همه موصلی‌ها، شاهد بودم که داعشی‌ها در تک‌تک محله‌ها، کوچه‌ها و خانه‌ها پرسه می‌زدند تا به دنبال چیزی بگردند که بیشتر از همه از آن متنفر بودند: آزادی. آنها با علامت تیک و کلمه «انجام شد» نشان می‌دادند که کوچه، خالی از گیرنده‌های ماهواره‌ای است.

بخش شهر قدیمی در کنار رودخانه آخرین نقطه‌ای بود که در جولای 2017 از داعش پاکسازی شد، بنابراین، این بخش طبیعتاً بار سنگینی را از نبرد متحمل شد. شبه‌نظامیان داعش در آنجا محاصره شده بودند و از غیرنظامیان به عنوان سپرانسانی استفاده می‌کردند. بیشتر محوطه زیبا با خاک یکسان شد. معدود خانه‌های سالم با سرنوشت وحشیانه دیگری روبه‌رو شدند. اداره محلی که با آشفتگی اداره می‌شد، می‌خواست برنامه‌های خاصی را برای درست کردن آنجا پیش ببرد. سپس، نوفل‌العقوب، فرماندار بدنام آنجا که اکنون به اتهام فساد مالی به پنج سال محکوم شده است، در کنار سایر مسائل، کارزار ویرانگری را برای ویران کردن کل منطقه رهبری کرد. صاحبان املاک گرد هم آمدند تا جلوی مقامات را بگیرند. آن‌ها روی خانه‌هایشان می‌نوشتند: «خانه‌ام را خراب نکنید».

افراد دیگری که خانه‌هایشان ویران شده بود نیز به دلیل کاملا متفاوتی به آنجا آمدند. سخنان آنها از یک عمر خاطرات بود. برخی از آنها روی دیوار نوشته بودند: «اینجا من خاطراتی داشتم، هیچ‌جا خانه خودِ آدم نمی‌شود، زمان با تو چه کرده است؟»

دیگری با دلی شکسته پرسیده بود: «این همه ویرانی برای چیست؟»

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید