معضل موی تراشیده زن/ وزیر فرهنگ از عملکرد یکساله وزارتخانه و علت تداوم توقیف «قاتل و وحشی» گفت
«ایران ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ با ایران دهه ۱۳۶۰ تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. این تغییرات را اگر نبینیم راه‌حل‌های‌مان متناسب با موقعیت نخواهد بود.»
نشست خبری صبح روز دوشنبه، چهارم شهریورماه 1404 سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مکان مجتمع فرهنگی باغ زیبا در محله حسینیه ارشاد، گرم بود و محافظه‌کارانه. گرم بود چون با قطع برق در ساعت نخست نشست و دقایقی پیش از شروع پرسش‌های خبرنگاران، زور ژنراتورهای مجتمع باغ زیبا فقط به روشن‌نگاه‌داشتن چراغ‌های سالن و چرخیدن پره‌های چهار پنکه کوچکی می‌رسید که بیشتر از آنکه تب و تاب اهالی رسانه در سالن نشست را تسلی دهد، همدیگر را خنثی می‌کردند.
محافظه‌کارانه نیز بود اما چون دقیقاً لحظاتی پیش از آنکه برق قطع شود، مقام وزارت در فراز پایانی سخنانش، با ارجاع جمع به سخنرانی اخیر رهبر انقلاب و تعبیر «سپر پولادین اتحاد مقدس» ایشان، خواستار آن شد که ضمن طرح «سوال‌های خوب»، از طرح پرسش‌های با ادبیات مناقشه‌برانگیز و اختلاف‌برانگیز پرهیز شود: «نمی‌گویم سوال نکنید. سوال حق است ولی اگر می‌خواهیم درباره افراد و موضوعات سوال کنیم، از داخل جلسه ما بوی تضعیف این اتحاد مقدس نیاید.»
ایران ۱۴۰۴، ایران ۱۳۶۰ نیست
در آغاز نشست و پیش از «تشریح عملکرد و فعالیت‌های وزارت متبوع در یک‌سال فعالیت دولت وفاق ملی»، وزیر از دو تغییر عمده اجتماعی و فناورانه رخ‌داده در ایران سخن گفت: «ایران ۱۴۰۳ و ۱۴۰۴ با ایران دهه ۱۳۶۰ تفاوت‌های قابل‌توجهی دارد. این تغییرات را اگر نبینیم راه‌حل‌های‌مان متناسب با موقعیت نخواهد بود.» با این مقدمه، صالحی نتیجه گرفت که به علل مختلف، سرمایه اجتماعی نظام در گروه‌های مرجع ازجمله اصحاب فرهنگ ، هنر و رسانه افول پیدا کرده و این به هردلیلی رخ داده باشد، امری آسیب‌زاست.
او در این‌میان البته از اشاره به نقش اعتراضات ۱۴۰۱ در گسترش این شکاف غافل نشد اما با گذر از «مقصریابی»، از لزوم «تجدیدنظر» در وضعیت فعلی سخن گفت و از عملکرد وزارتخانه متبوع خود در تعامل بهتر با هنرمندان و نقش این ارتباطات در بهبود نسبی شرایط دفاع کرد. شاهد مثال صالحی در این‌زمینه نیز اقبال بیشتر هنرمندان به جشنواره‌های فجر ۱۴۰۳ بود: «قبل از این شاهد بودیم بخش وسیعی از هنرمندان اگر نگوییم قهر، دست‌کم حتی ارتباطی حداقلی برقرار نمی‌کردند. این‌ها هم‌اکنون در جشنواره‌های فرهنگی‌وهنری حضور فعال‌تری پیدا کرده‌اند.
حضوری قوی‌تر و وسیع‌تر. این بالطبع به مسیر تعاملی پیموده‌شده در وزارت فرهنگ‌وارشاد اسلامی و معاونت‌های ذی‌ربط برمی‌گردد.» جز این، صالحی سهم چشمگیر هنرمندان در «حماسه 12روزه» را شاهد دوم تحلیل خود دانست و از انتشار قریب‌الوقوع جزوه‌ای به‌نام «تا ابد ایران» خبر داد که در آن از صدها هنرمند که در دفاع از ایران در فضای مجازی حضور پیدا کردند و همبستگی خود را نشان دادند، یاد شده است: «این نشان‌دهنده آن است که این رویکرد جواب می‌دهد و فاصله‌ها آن‌قدر هم که گمان می‌کنیم، غیرقابل ترمیم نیست.»
ایران فقط تهران نیست
در کنار این گزاره تحلیلی که البته صالحی آن را با اذعان بدین نکته که نمی‌شود همه این کارها را نتیجه فعالیت‌های وزارتخانه دانست، ایراد کرد، او از نگاه ویژه‌اش به سایر استانها و شهرستان‌ها در کنار تهران پرده برداشت و از تشکیل شورای‌عالی سینما با سرپرستی استانداران تا مهر‌ماه سال جاری، تشکیل کتابخانه‌های سیار در نهاد کتابخانه‌های عمومی، برگزاری مجدد نمایشگاه‌های کتاب استانی و تاسیس ۲۴ کتابخانه، سه مجتمع فرهنگی و پنج هنرستان هنرهای زیبا در استانها خبر داد.
صالحی عملکرد صندوق اعتباری هنر را نیز شرح داد، از نبود برخی هنرمندان در این صندوق و حجم خدمات نیز اظهار شرمندگی کرد و پیگیری تلاش‌های پیشین‌اش در دولت دوازدهم در دولت فعلی برای تثبیت بیمه فرهنگ و هنر را گوشزد شد. او همچنین برگزاری فلوشیپ کودک‌ونوجوان در نمایشگاه کتاب، نمایشگاه‌های برگزارشده در موزه‌های هنر معاصر و نمایشگاه در حال برگزاری «به گزارش زنان» را از رویدادهای مهم سال ۱۴۰۴ دانست، دعوت از بیش از 100نفر از بلاگرهای مشهور جهانی به ایران در طرح «از ایران بگو» را ستود و انجام زودهنگام طرح‌هایی چون «فرهنگ کارت»، «صندوق همیار فرهنگ‌وهنر»، «ارائه شناسه آثار هنری»، «همایش ملی مسئولیت اجتماعی در حوزه فرهنگ و هنر» و «رویداد بازی‌های مقاومتی» را از فعالیت‌های قابل‌دفاع وزارتخانه دانست.
شفاف می‌شویم، نقد کنید
بخش دیگری از صحبت‌های صالحی نیز به موضوع «شفافیت» اختصاص یافت و از این گفت که اینک پس از وقفه‌ای، بار دیگر همه اسناد اداری و قراردادهای وزارتخانه در سامانه شفاف‌سازی بارگذاری می‌‌شود و به جشنواره‌ها هم تکلیف شده است که ریزِ هزینه‌های خود را اعلام کنند. او این اقدامات را باعث در معرض نقد قرار گرفتن همکارانش و عاملی مهم در پیشگیری از فساد دانست.
این درحالی‌است که در ماه‌های اخیر برخی رسانه‌ها پرسش‌هایی جدی درباره هزینه‌کردهای برخی جشن‌ها و جشنواره‌ها در این وزارتخانه طرح کرده بودند و در نشست دیروز نیز یکی از خبرنگاران این ایراد را به وزارتخانه گرفت که به‌جای پاسخگویی به گزارش‌های تحلیلی انتقادی، نقدها را نادیده می‌گیرد یا محدود می‌کند و این به‌خصوص برای صالحی که خود از اهالی مطبوعات است، مایه تأسف است که در مجموعه‌اش، نقدها مورد بی‌اعتنایی قرار می‌گیرند.
پاسخ‌های قدیمی به پرسش‌های جدید
بخش جذاب نشست‌های خبری معمولاً زمانی است که خبرنگاران سوالاتی چالشی و صریح طرح می‌کنند. کمیت نشست دیروز اما در این زمینه می‌لنگید. جدا از آنکه وقت طرح‌پرسش به برخی از رسانه‌ها نرسید، بیشتر سوالات طرح‌شده نیز گاه حتی در شکلی تکراری به مسائلی جزئی و مرتبط با تحولات نه‌چندان بنیادی درون‌سازمانی وزارتخانه گذشت و حتی بحث به روابط فرهنگی ایران با کشورهای همسایه چون ترکیه و افغانستان نیز رسید، اما درباره برخی از موضوعات فرهنگی مهم مبتلابه جامعه هنری، کمتر بحثی شکل گرفت.
در عین حال حتی در این فرصت محدود نیز پاسخ‌های وزیر به برخی ایرادها درباره تداوم مشکلات حوزه صدور مجوز و سانسور کتاب و فیلم، بیشتر از آنکه نشانگر عزمی جدی در وزارتخانه برای حل این مشکلات باشد، بیانگر این واقعیت بود که هیچ اتفاق بزرگی را در این حوزه‌ها نباید انتظار کشید و درِ فرهنگ و هنر در سال‌های آتی نیز بر همان پاشنه پیشین خواهد چرخید.
چنین امری البته در تناقض است با سخنان آغازین وزیر مبنی بر تغییر اوضاع جامعه و لزوم ارائه پاسخ‌های نو به مسائل و بحران های موجود. برای نمونه وضعیت امروز را می‌توان با یک‌دهه پیش مقایسه کرد که در زمینه سانسور کتاب، وزارتخانه از ایده سپردن این امر به ناشران دفاع می‌کرد یا در حوزه موسیقی زنان، تلاش‌هایی در جریان بود.
اینک اما نشست خبری وزیر حکایت از این دارد که چندان چشم‌انداز راهگشایی، ذهن و ضمیر سیاست‌گذاران فرهنگی کشور را مشغول نداشته است. این درحالی‌است که امروزه توجه به چنین مسائلی و تلاش برای یافتن راهی معقول برای آنها یکی از اولویت‌های وزارتخانه می‌تواند باشد. همین چندماه پیش بود که مسدودشدن صفحات مجازی برخی هنرمندان زن، خبرساز شده بود و اینک در روزگاری که وزیر به‌درستی از لزوم پاسداشت اتحاد سخن می‌گوید و خوشبختانه شخصیتی مورد وثوق نظام است، شاید یکی از وظایف عاجل و درخورِ جایگاه او، ج‌وجوی مسیری برای حل این مسائل باشد، نه گرفتاری در برخی مباحث خرد.
در انتظار آرایش ملی جدید فرهنگی
محدودیت‌ها و فشارها بر وزارتخانه البته کتمان‌ناپذیر است، کمااینکه وزیر در همین نشست درباره اکران فیلمی چون «پیر پسر» مورد انتقاد یکی از رسانه‌های اصولگرا قرار گرفت. بااین‌همه نباید فراموش کرد که انفعال وزارتخانه در قبال فیلمی چون «قاتل و وحشی» حمید نعمت‌الله که نزدیک به یک‌دهه است نجیبانه منتظر اکران قانونی فیلم‌اش در ایران است، آنهم به خاطر آنکه به قول وزیر ارشاد «روحانی ناظر در شورای پروانه نمایش» موهای سر تراشیده لیلا حاتمی را از نظر «شرعی» مشکل‌ساز می‌داند.
تناقضی را در ذهن تحلیلگران ایجاد می‌کند؛ تناقضی که ازقضا یکی از خبرنگاران با طرح این پرسش بدان پرداخت: بهتر نیست به‌جای دعوت از رسانه‌های خارجی، به ایرانیانی که در ایران و خارج از ایران، پای وطن ایستادند، اعتماد بیشتری کنیم و فضای مناسب‌تری برای آنها مهیا کنیم؟ وزیر البته در جواب این سوال از این گفت که «در سران قوا و رأس حاکمیت» این نگرش وجود دارد که وطن‌دوستان بتوانند در کشور فعالیت کنند، اما به‌هرروی به عمل کار برآید و باید دید از پس جنگ 12روزه، «آرایش ملی» تغییر خواهد کرد یا نه؟ کاش نشست بعدی وزیر، گزارشی درباره همین تغییر آرایش باشد.
