ناگهان ستاره‌ای خاموش شد/اسکایپ پس از دورهای پرفرازونشیب با اعلام مایکروسافت پس از ۲۲ سال برای همیشه بازنشسته شد
فناوری واقعاً دنیای ظهور و سقوط قدرت‌هاست. آنهایی که روزی تاریخ را می‌نویسند و روزی دیگر به تاریخ می‌پیوندند. اسکایپ یکی از همین نام‌هاست که از دیروز به خاطره‌ها پیوست. پلتفرمی که قلب تپنده دنیای ارتباطات مجازی بود، با سرعتی معجزه‌آسا بر صدر نشست، راه را نشان بقیه داد، به قعر سقوط کرد و عاقبت هم مایکروسافت کلید خاموشی‌اش را زد.
فناوری واقعاً دنیای ظهور و سقوط قدرت‌هاست. آنهایی که روزی تاریخ را می‌نویسند و روزی دیگر به تاریخ می‌پیوندند. اسکایپ یکی از همین نام‌هاست که از دیروز به خاطره‌ها پیوست. پلتفرمی که قلب تپنده دنیای ارتباطات مجازی بود، با سرعتی معجزه‌آسا بر صدر نشست، راه را نشان بقیه داد، به قعر سقوط کرد و عاقبت هم مایکروسافت کلید خاموشی‌اش را زد.
هنگامه‌ای که جهان به اسکایپ گوش سپرد
اسکایپ سال ۲۰۰۳ به دنیا آمد. نیکلاس زنستروم سوئدی و یانوس فریس دانمارکی با گروهی از مهندسان استونیایی در لوکزامبورگ دور هم نشستند و فناوری‌ای را توسعه دادند که زمانی رویایی دست‌نیافتنی به‌نظر می‌رسید؛ فناوری همتا به همتا (P2P) که شروعی برای شبکه ارتباطی جدید بود. در اسکایپ تماس‌های صوتی و تصویری با کیفیت خوب بدون اینکه نیاز به سرورهای متمرکز باشد، جایگزین تماس‌های تلفنی گران‌قیمت شد و این حرفی نو در جهان بود. اولین نسخه بتای عمومی اسکایپ، 29 آگوست 2003 راهی بازار شد و بسیار زودتر از آنچه پیش‌بینی می‌شد، نام خود را به‌عنوان نوآورانه‌ترین ابزار بر پیشانی جهان ارتباطات ثبت کرد.
کاربرانی که تا آن زمان با هزار مشقت تماس‌هایی گران می‌گرفتند، حالا این امکان را داشتند که با یک اتصال ارزان اینترنتی، با همکاران، دوستان و خانواده‌شان در سراسر دنیا صحبت کنند. تا سال ۲۰۰۵، اسکایپ ۵۰ میلیون کاربر ثبت‌شده داشت و تا ۲۰۱۰ این عدد به بیش از ۶۰۰ میلیون نفر رسید. تاج پادشاهی بر جهان ارتباطات، سال‌ها بر سر اسکایپ بود. این سرویس در حدود سال‌های ۲۰۱۱ تا ۲۰۱۳، به اوج محبوبیت خود رسید؛ با ۳۰۰ میلیون کاربر فعال ماهانه. مقرون‌به‌صرفه بودن، همراه با قابلیت اطمینان، جایگاه اسکایپ را به‌عنوان رهبر بازار تثبیت کرد.
اما این روزهای خوب مقطعی بود و وقتی پای سرمایه‌گذاران بزرگ به آن باز و تغییرات مالکیتی شروع شد، به مسیر دیگری رفت. میلیاردرها صف کشیده بودند و می‌خواستند از فرصت به‌دست‌آمده استفاده کنند. سال ۲۰۰۵، eBay اسکایپ را به مبلغ 2/6 میلیارد دلار خرید تا در اکوسیستم تجارت الکترونیک خود ادغام کند و سه سال بعد هم سهام اکثریت آن را به یک گروه سرمایه‌گذاری سپرد. نقطه عطف واقعی سال ۲۰۱۱ بود که مایکروسافت با پرداخت 8/5 میلیارد دلار صاحب اسکایپ شد.
عقب‌ماندگی از قافله نوآوری
در دنیای فناوری هیچ‌چیز ابدی نیست و این شامل حال اسکایپ هم می‌شود. روزهای بدبیاری این پلتفرم خیلی زود از راه رسیدند. باوجود تسلط نسبی بر بازار رفته‌رفته در سراشیبی سقوط افتاد. تعداد کاربران اسکایپ تا سال ۲۰۲۵ به ۳۶ میلیون نفر رسید؛ بیشترین افت از دوران اوج آن در سال ۲۰۱۳. عوامل متعددی به این افول کمک کردند که شاید مهم‌ترین آن، ظهور رقبای قدرتمند بود.
واتساپ، فیس‌تایم، زوم و گوگل‌میت سهم بازار اسکایپ را از او گرفتند. مدیران سابق سیسکو در سال ۲۰۱۱ پلتفرم زوم را تاسیس کردند و تمرکزشان را بر رابط کاربری، ثبات عملکردی و قابلیت‌هایی مانند پس‌زمینه‌های مجازی و لینک‌های آسان برای جلسات گذاشتند. به‌طور مشابه، رمزگذاری سرتاسری واتساپ و طراحی موبایل‌محور آن، کاربران جوان‌تر را جذب کرد. از آن‌سو نیز ادغام یکپارچه فیس‌تایم با دستگاه‌های اپل، کاربران iOS را به خود جلب کرد.
همه این پلتفرم‌ها دست روی نقطه‌ضعف اسکایپ گذاشته بودند:؛ کیفیت تماس و پیچیدگی رابط کاربری. جز این، اسکایپ در نوآوری نیز از رقبا عقب ماند. درحالی‌که زوم قابلیت‌هایی مانند اتاق‌های جداگانه و پس‌زمینه‌های مجازی معرفی می‌کرد و از قابلیت جلسات گروهی بزرگ و با تأخیر کم پرده برمی‌داشت، واتساپ فناوری رمزگذاری سرتاسری را توسعه می‌داد و به‌روزرسانی‌های اسکایپ تدریجی و اغلب واکنشی و ناقص بودند. اینها مانند دزدانی بودند که قلب کاربران اسکایپ را ربودند؛ کاربرانی که معتقد بودند، اسکایپ کُند است و ناقص و رقبا بی‌نقص و مطلوب نظر؛ مثل آینه‌ای که کاستی‌های اسکایپ را عیان می‌کردند.
سوءمدیریت و گمراهی
مسیر اسکایپ با تغییر مالکان، سرگردانی میان امید و ناکامی بود. در دوره مالکیت eBay بر اسکایپ، مدیران این شرکت ارزش اسکایپ را بیش از حد ارزیابی کردند و درنتیجه نتوانستند آن را در پلتفرم تجارت الکترونیک خودشان ادغام کنند. اختلافات حقوقی با مؤسسان بر سر حقوق فناوری P2P نیز پیشرفت‌‌ها را مختل کرد و گذشته از این eBay بر کسب درآمد از اسکایپ با تبلیغات و قابلیت‌های پریمیوم تمرکز کرد و همین عامل بیگانگی کاربران با این پلتفرم شد؛ کاربرانی که به مدل رایگان اسکایپ عادت داشتند اما حالا با تصمیم‌های جدید باید پول پرداخت می‌کردند.
مدیران مایکروسافت هم کم اشتباه نداشتند. آنها نیز به سبک مدیران eBay به فکر ادغام بودند و می‌خواستند اسکایپ را در اکوسیستم خود ادغام کنند. معنای این تصمیم نیز مشخص بود؛ قهر مصرف‌کنندگان عادی. تغییرات مکرر رابط و مشکلات عملکردی مانند قطعی تماس و تأخیر صوتی، کاربران را نیز ناامید کرد.
اولویت‌بندی مایکروسافت بر تیمز و توسعه قابلیت‌های پیشرفته در این سرویس، اسکایپ را گرفتار مسائل هویتی کرد و عملاً توسعه‌اش را به حاشیه برد. نگرانی‌های فنی و امنیتی نیز ریشه‌های اسکایپ را خشک کردند. انتقال اسکایپ از معماری P2P به زیرساخت متمرکز «آژور»، چالش‌های جدیدی را ایجاد کرد. نگرانی‌های حریم خصوصی، انتشار گزارش‌هایی درباره دسترسی مایکروسافت به ارتباطات اسکایپ و آسیب‌پذیری‌های امنیتی به‌ویژه عملکرد ضعیف نسخه موبایل آن نیز کاربرانی را که به دنبال تجربه‌های یکپارچه بودند، حسابی دلسرد کرد.
نوری بر تاریکی فاصله‌ها
اسکایپ، ارتباطات را به دوردست‌ها برد و بی‌هیچ اغراق و گزافه‌ای، جهانی کرد. به‌ویژه برای مناطق و کشورهای در حال توسعه، شبیه یک معجزه ارتباطی به‌نظر می‌آمد. فناوری VoIP آن، درون شبکه‌ای جهانی، سیگنال‌های صوتی آنالوگ را به داده‌های دیجیتال تبدیل می‌کرد و این یعنی ممکن‌شدن پیام‌رسانی فوری، تماس‌های ویدئویی گروهی، اشتراک صفحه، شناسایی تماس‌گیرنده، پست صوتی، کنفرانس‌های تلفنی و... اینها برای آن دوران مفاهیمی بیشتر از فناوری داشتند؛ چراکه به افراد و کسب‌وکارها امکان می‌داد از موانع محدودکننده جغرافیایی عبور کنند.
هیچ‌کس منکر نقش حیاتی این ابزار ارتباطی برای جوامع مهاجر و کارگران دورکار اغلب فقیر نیست. اسکایپ برای پلتفرم‌های ارتباطی بعد از خود نیز الگو شد و ثابت کرد، راه‌حل‌های مبتنی بر اینترنت چه جایگزین‌های خوبی برای سیستم‌های مرسوم هستند. تأثیر آن در طراحی نسل بعدی اپلیکیشن‌های ارتباطی مانند واتساپ، زوم و مایکروسافت تیمز مانند خورشید در آسمان مشهود است.
نوآور نباشید، خاموش می‌شوید
حدود دو ماه پیش مایکروسافت بازنشستگی اسکایپ را اعلام کرد و دیروز اجرایی شد. تصمیمی که برگ دیگری از تغییر در طرح‌های استراتژیک شرکت‌های فناوری است. اطلاعات کاربران به مایکروسافت تیمز منتقل شده است؛ نسخه جدیدتر و پیشرفته‌تر اسکایپ است که تماس‌های صوتی و تصویری، برنامه‌ریزی جلسات، مدیریت تقویم و اشتراک‌گذاری فایل دارد. میراث اسکایپ زیاد است. این پلتفرم، زبان ارتباطات مدرن را بازتعریف کرد. پیش از آن‌که واتساپ یا زوم به میدان آیند، نشان داد که اینترنت می‌تواند جایگزین خطوط مسی شود.
مسیر را برای نسل بعدی اپلیکیشن‌ها و پلتفرم‌های ارتباطی هموار کرد. افول و خاموشی آن اما درس‌های مهمی دارد. اینکه کاربر قلب فناوری است و اگر به تجربه کاربری توجه نشود، زمین می‌خورید، نوآوری نفس حیات است و اگر نوآور نباشید رقبا نسخه‌تان را می‌پیچند و از همه مهم‌تر، اعتماد شکننده است. اگر دست از پا خطا کنید و کاربران را نگران حریم خصوصی کنید و اعتمادشان از دست برود، فاتحه‌تان خوانده است. این ماهیت چالش‌برانگیز فناوری است. اسطوره‌ها هم خاموش و خاطره می‌شوند. اسکایپ گویی ستاره‌ای بود که در آسمان فناوری درخشید، سپس به سکوت فرو رفت. بازنشستگی‌اش در 5 مه 2025، نه‌تنها پایان یک پلتفرم که روایتی است از شکنندگی در برابر زمان.
