آینه‌گردانی و سنگ‌اندازی/هجدهمین جشنواره سینماحقیقت با استقبال ۱۴هزار نفری تمام شد
هجدهمین جشنواره سینما حقیقت در حالی به کار خود پایان داد که نسبت به دو، سه سال اخیر با استقبال بیشتری از سوی مخاطبان و منتقدان همراه شد.
مراسم اختتامیه هجدهمین جشنواره بین‌المللی فیلم مستند ایران، «سینماحقیقت» یکشنبه شب 25 آذرماه با حضور سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی، رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی، محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره، حبیب ایل‌بیگی، مدیرعامل مؤسسه سینماشهر، علی دهکردی، مدیرعامل خانه سینما، زینب سلیمانی و جمعی از فیلمسازان و داوران در تالار وحدت برگزار شد.
سیدعباس صالحی، وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی ضمن ابراز خوشحالی از حضور در هجدهمین جشنواره سینماحقیقت گفت: «خوشحالم که در ایران عزیز ما سینمای مستند گام‌به‌گام پیش آمده و باری را بر دوش می‌کشد که صراحت روایت دارد. این سینما مختص نسل جوان جسور و خلاق است که به اتکای تاریخ، هنر و پیشینه ابدی و جغرافیایی داستان‌های کامیابی و ناکامیابی می‌سازند.»
صالحی ادامه داد: «سینمای مستند ما پیشینه و چشم‌اندازی پرافتخار دارد. ۶۰ درصد ورودی فیلم‌ها از شهرستان‌ها هستند و این نشانگر این است که از جای‌جای ایران هنرمندان برای مستندسازی اهتمام می‌ورزند. سینمای مستند ایران بیش از آنچه هست ظرفیت دارد و برعهده ماست که این ظرفیت را شناخته و به آن بها دهیم. این سینما با انباشت ظرفیت‌ها و استفاده از مضمون‌های بکر و تکنیک‌های تازه، مخاطب را به سینمای مستند متصل کرد.
هدف دیگر ما بازارهای بین‌المللی و حضور مستندهای ایرانی در عرصه بین‌المللی است زیرا این سینما حرف‌های بسیاری برای منطقه و جهان دارد.» او در پایان گفت: «باید تحمل‌پذیری را نسبت به سینمای مستند که پنجره‌ای است نسبت به جهان، بیشتر کرد. سینمای مستند ایران ترکیبی از روایت، خلاقیت، جسارت و مسئولیت است که ترکیبی متجانس از سینمایی موثر به‌حساب می‌آید. منِ مسئول باید خودنظام‌پنداری را کنار بگذارم و سعه‌صدر را بالا ببرم.»
سینمایی که باید جسور باشد
رائد فریدزاده، رئیس سازمان سینمایی هم در این مراسم با اشاره به برگزاری هجدهمین دوره جشنواره و اینکه این رویداد به بلوغ و بالندگی رسیده، گفت: «سینمای مستند ذاتاً آینه‌گردانی می‌کند. این کارِ سینماست. سینمای مستند هم آینه تمام‌نمای جامعه است هرچند اگر چیزی را نشان دهد که به مذاق ما خوش نیاید.». به گفته او: «سینمای مستند جسور است و سینماگر مستند با جسارت به طرح مسائل می‌پردازد، با نادیده گرفتن مسئله مشکل حل نمی‌شود. سینماگر مستند دغدغه‌مند است پس اگر سنگی از پیش پای آنها برنمی‌داریم لااقل سنگ‌اندازی نکنیم.»
هجدهمین جشنواره سینما حقیقت در حالی به کار خود پایان داد که نسبت به دو، سه سال اخیر با استقبال بیشتری از سوی مخاطبان و منتقدان همراه شد. به گفته محمد حمیدی‌مقدم، دبیر جشنواره، در این دوره ۱۴ هزار نفر به تماشای فیلم‌های جشنواره سینماحقیقت نشستند و از کارگاه‌های برگزارشده استقبال خوبی شد. به سانس فوق‌العاده رسیدن برخی از فیلم‌ها، گواه بر این مدعاست.
واقعیت این است که هرچقدر جهان در وضعیت بحرانی‌تری پیش می‌رود، نیاز به مستندسازی که شکلی تصویری از حقیقت‌جویی است بیشتر می‌شود. به قول خود حمیدی‌فر در افتتاحیه جشنواره امسال: «امروز، جهان درگیر آشوب و بی‌نظمی است؛ نقش مستندسازان جشنواره سینماحقیقت همواره به‌عنوان ناظری دقیق، ثبت‌کننده رویدادها و واقعیت‌های این روزگار بیش از هر دوره دیگری اهمیت پیدا کرده است.»
با این حال و باتوجه به اینکه جشنواره سینماحقیقت در دوره‌های اخیر به نمایش آثار اجتماعی، مطالبه‌گر، منتقدانه و جسورانه شناخته‌شده بود اما آثاری از این دست در جشنواره امسال سهم کمتری داشت. نه اینکه با مستندهای خنثی مواجه باشیم اما با مستندهای جسورانه‌ای که به پدیده ویژه جشنواره تبدیل شوند هم مواجه نبودیم. او خطاب به وزیر از مشکلات مالی این حوزه گله کرد و گفت که این بخش نیازمند حمایت مادی و معنوی است.
تنوع سوژه، تحول کم‌سو
گرچه در جشنواره هجدهم سینماحقیقت، مستندهایی ویژه و جریان‌ساز کم بود اما تنوع آثار از حیث سوژه و ژانر قابل قبول بود. تولید تعداد زیادی مستندهای اجتماعی درباره بحران‌ها، مشکلات محیط‌زیستی، شکاف نسلی، جدایی‌ها، اعتیاد و مسائلی از این دست همراه بود. مستندهای اجتماعی همواره پرمخاطب بوده و به‌دلیل التهابی که در آن وجود دارد و البته ملموس و تجربه‌پذیر بودن آن برای تماشاگر پرطرفدار است اما واقعیت این است که سینمای مستند ما در بازنمایی مسائل اجتماعی هم عقب‌تر از جامعه قرار گرفته و هم به روایتگری و شیوه و فرم بیانی تازه‌ای نیاز دارد؛ الگوهای بیانگرانه‌ای که از خلاقیت و نوآوری در روایت مستندگونه برخوردار باشد. البته پویایی سینمای مستند به‌جز به‌روز بودن و مماس شدن با مسائل اجتماعی جامعه، به پشتوانه و حمایت مالی و بودجه کافی نیاز دارد.
دبیر جشنواره امسال در این باره گفت: «متأسفانه، سینمای مستند همچنان با مشکلاتی چون کمبود بودجه، دشواری در توزیع و نمایش روبه‌روست. تلاش‌های بسیاری برای بهبود این وضعیت انجام شده، اما هنوز شرایط ایده‌آلی فراهم نشده است. یکی از اهداف سینماحقیقت، توجه دادن مدیران و سیاست‌گذاران به اهمیت سینمای مستند و مسائل آن است.»
واقعیت این است که سینمای مستند نه فقط نیازمند سیاست‌گذاری‌های راهگشاه و پیش‌برنده است که به شفافیت و آزادی بیشتری نسبت به سیاست نیاز دارد تا با موانع و عوامل بازدارنده در روایتگری و به تصویر کشیدن واقعیت‌های جامعه مواجه نشود. آنچه بیش از هر چیز دیگری در سینمای مستند ما مهم است، امنیت اقتصادی و سیاسی مستندسازان در روایت واقعیت جامعه امروز و مسائل و نیازهای آنهاست. در دو سال اخیر جامعه ما با اتفاقات و رویدادهای ملتهبی مواجه بوده که کمتر به جهان سینمای مستند وارد و به آن پرداخته شده است.
نقدهای برگزیدگان
مراسم اختتامیه جشنواره‌ها همواره یکی از مهمترین تریبون‌ها و فرصت‌هایی است تا سینماگران گله و شکایت‌های خود را مطرح کرده و به گوش مسئولان برسانند. به‌ویژه در جشنواره سینمای مستند که نقدها با رویکرد جسورانه‌تری همراه می‌شود. سام کلانتری که جایزه بهترین کارگردانی فیلم مستند بلند را برای فیلم «رخ» دریافت کرد، ازجمله این مستندسازان منتقد بود که پس از دریافت جایزه‌اش گفت: «چطور دیده‌بان‌های ما چشمان خود را می‌بندند و اجازه فیلمبرداری در سطح شهر نمی‌دهند؟ تا کی کسانی که بچه این خاک هستند و اینجا مانده‌اند، منع می‌شوند؟ اجازه دهید دوربین‌ها به خیابان برود و ثبت کند30-20 سال دیگر به این داشته‌ها می‌بالیم.»
محمد کارت که نشان فیروزه سینماحقیقت را برای تهیه‌کنندگی مستندهای «تورگی» و «آسانسور» دریافت کرد، در سخنانی انتقادی گفت: «برای من این جشنواره عزیز است چون ۱۱ سال پیش وقتی برای مستند خونمردگی جایزه فیلم اجتماعی را اینجا گرفتم، مسیر زندگی هنری‌ام تغییر کرد. اما می‌دانم برای رسیدن به حقیقت باید نگاه‌مان مدام به واقعیت باشد.»
به گفته کارت: «پژوهش‌هایم در سال‌های گذشته می‌گفت هر خانواده ایرانی به‌طور مستقیم یا غیرمستقیم درگیر اعتیاد و موادمخدر است اما در سه سال اخیر که پژوهش جدی برای یک فیلم داشتم متوجه شدم متاسفانه اغلب خانواده‌ها و جوانان ایرانی به مقوله مهاجرت فکر می‌کنند که این یک علامت سوال بزرگ است که چرا؟ حالا در این تورم مشکلات جهان امروز، آقایان نماینده مجلس که فکر می‌کنم باید اکثریت مردم را نمایندگی کنند، دنبال وضع قانونی هستند که هیچ‌گونه پیمان و باور جمعی را با خود ندارد. ما دنبال آرامش هستیم. شما دنبال چه هستید؟ من به‌عنوان هنرجوی سینما و یک پژوهشگر کوچک ضمن تشکر از هیئت محترم داوران این جایزه را از طرف گروهم تقدیم می‌کنم به زنان سرزمینم که پاکی و حیا در قلب‌شان است.»
واقعیت این است که سینمای مستند مهمترین حوزه سینمایی است که در آن باید آستانه تحمل و نقدپذیری بالا باشد تا بتوان راهی به حقیقت و روایت آن جست. صالحی امیری در همین مراسم تاکید کرد: «باید تحمل‌پذیری در برابر سینما بیشتر شود. خودنظام‌پنداری را ما مسئولان باید کنار بگذاریم و اگر هر بخشی از این سینمای مستند را برنتابیم، از آن فاصله می‌گیریم.» التزام به همین سخن برای تداوم حقیقت سینمای مستند کافی است.
