قناری در معدن زغال‌سنگ
اگر میزان پوسیدگی دندانی کودکان شش‌ساله این سرزمین در طول یکی، دو دهه آینده رو به کاهش تدریجی بگذارد، با احتمال بالایی می‌توان آن را نشانه بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و حکمرانی کارآمد دانست.
بیماری‌های دهان و دندان که اغلب در بحث‌های مربوط به سلامت عمومی نادیده گرفته می‌شود، بار زیادی بر افراد، خانوارها و نظام سلامت تحمیل می‌کند. شیوع بسیار بالای پوسیدگی‌های دندانی، بیماری‌های لثه و سایر بیماری‌های دهان از کیفیت زندگی عموم خانواده‌های کشورمان می‌کاهد، اما هزینه سنگین درمان‌های دندانپزشکی نیز اهمیت توجه به ارتقای سلامت دهان و دندان جامعه را دوچندان می‌کند.
پوسیدگی دندانی – به‌عنوان یکی از شایع‌ترین بیماری‌ها و به تعبیری شایع‌ترین بیماری در سطح جهان- تا حد بسیار زیادی قابل پیشگیری است و با بسیاری از بیماری‌های دیگر که جنبه‌های ژنتیکی و مادرزادی در آنها پررنگ است، تفاوت اساسی دارد. دو نکته کلیدی کاهش مصرف مواد قندی و مسواک زدن با خمیردندان‌های حاوی فلوراید، شناخته‌شده‌ترین و تاییدشده‌ترین راهکارهای کاهش بروز پوسیدگی دندانی هستند. وضعیت سلامت دهان و دندان مردم یک جامعه می‌تواند همچون آینه شفافی وضع رفاه کلی شهروندان، به‌ویژه کودکان یک جامعه را منعکس کند.
پژوهش‌های فراوانی در جوامع مختلف، همبستگی بالای سلامت دهان و دندان با سطح اجتماعی-اقتصادی افراد و جوامع را تایید کرده‌اند. مثلاً نشان داده شده، بهبود وضع دندانی کودکان در کشورهای اروپایی، بیش و پیش از هرچیز با بهبود سطح اجتماعی-اقتصادی این جوامع در دهه‌های پایانی قرن بیستم قابل تبیین است. در این چارچوب به‌عنوان مثال، بهبود سطح تغذیه و دسترسی به غذای سالم یکی از مهمترین مسیر‌هایی است که از طریق آن بهبود سطح رفاه مردم به ارتقای سلامت دهان آنها منجر خواهد شد.
از این‌روست که برای وضع سلامت دهان مردم از استعاره «قناری در معدن زغال‌سنگ» استفاده می‌شود. معدن‌کاران برای اینکه وجود منوکسیدکربن را در اعماق معدن زغال‌سنگ ارزیابی کنند یک قناری را به داخل معدن می‌فرستادند. اینکه قناری در اعماق معدن جان سالم به‌در ببرد یا نه، نشان‌دهنده سطح منوکسیدکربن معدن است.
در ادبیات سلامت دهان، استعاره قناری در معدن زغال‌سنگ برای اشاره به این واقعیت استفاده می‌شود که وضع بیماری‌های دهان و دندان مردم می‌تواند خبر از نابسامانی‌های جدی اقتصادی-اجتماعی یک سرزمین بدهد. پژوهش‌های معتبر در کشورمان اخیراً نشان داده‌اند که سطح پوسیدگی‌های دندانی و بیماری‌های لثه‌ی مردم ایران در دهه‌های اخیر نه‌تنها کاهش نیافته، بلکه رو به افزایش بوده است.
این روند را می‌توان دماسنجی از تغییرات شرایط اقتصادی-اجتماعی مردم ایران و البته ناکارآمدی سیاست‌گذاری‌های معطوف به سلامت دهان در کشورمان دانست. علاوه بر این نابرابری در وضعیت سلامت دهان مردم بین گروه‌های مختلف اجتماعی شاخص مهمی برای میزان موفقیت دولت در توجه به نابرابری‌های اجتماعی است.
اگر درصد قابل‌توجهی از مردم یک جامعه از دسترسی به خدمات اولیه دندانپزشکی بی‌بهره باشند، درحالی‌که خدمات لوکس و چه‌بسا غیرضروری زیادی به گروه‌های معدودی از مردم عرضه می‌شود، می‌توان دریافت که سیاست‌گذاران جامعه به وجوه مهمی از شکاف عمیق اجتماعی بی‌توجهی می‌کنند. سیاست‌گذار باید دل‌مشغول این باشد که مبادا در این سرزمین حتی یک‌نفر شب از درد دندان به خود بپیچد، اما به‌خاطر هزینه درمان دندانپزشکی نتواند علت درد خود را برطرف کند.
سخن پایانی: هانس روزلینگ، متخصص سلامت جهانی، در «واقع‌نگری» خاطره‌ای از موکامبی، نخست‌وزیر موزامبیک، تعریف می‌کند. می‌گوید، وقتی موکامبی به من گفت کشورش در حال دستیابی به رشد اقتصادی عظیمی است، از او پرسیدم این را از کجا می‌داند؛ آیا درآمد سرانه ناخالص ملی، گواه چنین پیشرفتی است؟ او پاسخ داد: «البته که به آن ارقام نگاه می‌کنم. اما گاهی آنها چندان دقیق نیستند. به همین خاطر، من برای خودم این را به عادت بدل کرده‌ام که راهپیمایی اول مارس را که سنتی پرطرفدار در کشور ماست، هر سال تماشا کنم. من به پای مردم و اینکه چطور کفشی به پا دارند، نگاه می‌کنم. می‌دانم آن روز مردم همه‌ی تلاش‌شان را می‌کنند تا آراسته به نظر برسند. می‌دانم نمی‌توانند کفش دوست‌شان را قرض بگیرند چراکه دوست‌شان هم در حال راهپیمایی است. پس نگاه می‌کنم که آیا با پای برهنه راه می‌روند، یا با کفشی نامناسب، یا اینکه کفش خوبی به پا دارند. می‌توانم آنچه را می‌بینم با آنچه سال گذشته دیده بودم مقایسه کنم.»
سخن را اینگونه به پایان می‌برم که، اگر میزان پوسیدگی دندانی کودکان شش‌ساله این سرزمین در طول یکی، دو دهه آینده رو به کاهش تدریجی بگذارد، با احتمال بالایی می‌توان آن را نشانه بهبود شرایط اجتماعی-اقتصادی و حکمرانی کارآمد دانست.
چنین باد.
