کم آبی و کاهش کشت/غلامرضا نوری‌قزلجه وزیر جهاد کشاورزی: کمبود آب باعث کاهش تولید شده ولی با واردات جبران می‌کنیم
قیمت نان در نانوایی‌های آزادپز دو برابر شده و در نانوایی‌های دولتی تا ۵۲ درصد رشد قیمت داشته، قیمت برنج هم به ۲/۵ برابر سال گذشته رسیده است.
قیمت نان در نانوایی‌های آزادپز دو برابر شده و در نانوایی‌های دولتی تا 52 درصد رشد قیمت داشته، قیمت برنج هم به 2/5 برابر سال گذشته رسیده است. علت این رشد به عقیده آقای وزیر، شرایط وخیم آبی و کاهش تولید است. افزایش رسمی نرخ قیمت نان در تهران، نقطه عطف تازه‌ای در روند صعودی قیمت کالاهای اساسی محسوب می‌شود. بر اساس مصوبه جدید، قیمت نان بربری به ۴۶۰۰ تومان، لواش به ۱۲۵۰ تومان و تافتون به ۲۰۰۰ تومان رسیده است؛ یعنی به ترتیب ۳۱، ۳۹ و ۵۲ درصد افزایش نسبت به نرخ‌های پیشین داشته‌اند.
بی‌آبی باعث افت تولید و در نتیجه رشد قیمت شده ولی مقام اول بخش کشاورزی می‌گوید با توجه به تعیین قیمت نامتعارف برای برخی اقلام برنج ایرانی شرکت‌های دولتی برای شکستن انحصار وارد تنظیم بازار برنج می‌شوند. او گفته برای جبران کمبود تولید، واردات انجام می‌دهیم.
وزیر جهاد کشاورزی شامگاه شنبه هفته جاری در گفت‌وگوی ویژه خبری از کمبود آب سخن گفت و اعلام کرد «بیشترین مصرف آب در بخش کشاورزی است و این موضوع برای ما ایراد نیست و طبیعی است.» درست است که در تمامی دنیا کشاورزی بیشترین مصرف آب را دارد، اما تمامی کشورها با یک الگوی مصرف خاص و عدم صادرات محصولات آب‌بر، این موضوع را کنترل می‌کنند.
عمده‌ترین مشکل کشور را می‌توان مدیریت نادرست در حوزه کشاورزی دانست که نتیجه این موضوع گرانی محصولات کشاورزی و استراتژیک است. نبود آب مشکل یکی دو روز اقتصاد کشور نیست بلکه سالیان سال است که ایران با نبود آب و عدم مدیریت درست آن دست و پنجه نرم می‌کند، اما امسال این موضوع به شدت افزایش یافته و حتی مصارف خانگی نیز به صورت قابل توجهی کاهش یافته و در برخی از روزهای هفته شاهد قطعی آب هستیم.
درست است که کشاورزی آب بسیار زیادی مصرف می‌کند، اما عدم مدیریت این آب و همچنین صادرات محصولات آب‌بر باعث شده که کشور معضلات عمده‌ای را تجربه کند. الگوی کشاورزی مشخصی در کشور وجود دارد و همین موضوع باعث شده که کشاورزان بدون توجه به مسئله آب برخی از محصولاتی که نیاز به آب بسیار زیاد دارند در مناطق نیمه‌خشک کشت کنند که این موضوع در میان‌مدت باعث می‌شود که آب موجود در آن منطقه به صورت قابل توجهی کاهش یابد. از سوی دیگر در همین شرایط شاهد آن هستیم که محصولات آب‌بری چون هندوانه به راحتی صادر می‌شود، در معنای دیگر می‌توان گفت که کشور با کمترین هزینه آب را صادر می‌کند.
به طور کلی نبود آب و الگوی نامناسب کشاورزی باعث شده که بسیاری از محصولات از جمله برنج، آرد و محصولاتی از این قبیل با افزایش قیمت مواجه شوند. افزایش قیمت این کالاهای اساسی می‌تواند به صورت مستقیم بر روی معیشت مردم و در بلندمدت در افزایش تورم اثرگذار باشد. در اصل ادامه‌دار شدن یک الگوی اشتباه در حوزه کشاورزی باعث آسیب به کل اقتصاد کشور می‌شود.
همچنین وزیر جهاد کشاورزی در صحبت‌های خود اعلام کرده «کاهش تولید با واردات جبران می‌شود» اما واردات نیز هزینه‌های بسیار زیادی برای کشور خواهد داشت و ممکن است در بلندمدت بتواند افزایش تورم را در پی داشته باشد.
ساده‌ترین راهکار برای کاهش مصرف آب در حوزه کشاورزی و افزایش تولید محصولات بدون آسیب را نخست می‌توان تغییر الگوی صادرات محصولات و دوم تغییر الگوی کشت دانست. اگر این مولفه به صورت کامل در کشور اجرایی شود در میان‌مدت تولید محصولات کشاورزی با کیفیت مطلوب افزایش می‌یابد و در نهایت نیازی به واردات محصولات کشاورزی و استراتژیک نیست.
کشت نادرست در حوزه کشاورزی
بر اساس آخرین آمارهای منتشرشده بخش کشاورزی بین ۷۰ تا ۹۰ درصد کل آب مصرفی کشور را به خود اختصاص داده است؛ این رقم نسبت به شاخص‌های جهانی بسیار بالاست. درحالی‌که سهم بخش شرب (مصارف خانگی) حدود ۶ درصد و بخش صنعت تنها ۴ درصد است و در نهایت کشاورزی پرچمدار مصرف آب کشور شناخته می‌شود.
این معادله ناعادلانه آب زمانی بحرانی می‌شود که بخش قابل توجهی از محصولات کشاورزی کشور نه‌تنها پاسخگوی نیاز داخلی است، بلکه بخشی از کالاهای اساسی مورد نیاز نیز از طریق واردات تامین می‌شود. در اصل وضعیت کشاورزی در یک چرخه نامعیوب قرار است که باعث افزایش هزینه‌های ارزی، فشار بر اقتصاد و در نهایت تهدید امنیت غذایی شود.
کشور طی 5 سال گذشته با معضل خشکسالی مواجه بوده است. به عقیده کارشناسان آنچه امروز بحران آب را جدی‌تر ساخته، مصرف بی‌برنامه آب در بخش کشاورزی است. در معنای دیگر، اصلی‌ترین ریشه بحران در کشور کمبود آب و کاهش بارندگی و سوءمدیریت است. نمونه بارز این موضوع را می‌توان کاشت محصولات آب‌بر در مناطق خشک دانست که در نهایت موجب تهدید منطقه آبی کشور می‌شود.
در چنین شرایطی وجود یک الگوی کشت مشخص و متناسب با شرایط اقلیمی، خاک و آب مورد نیاز می‌تواند نجات‌دهنده شرایط باشد. در اصل سیاست‌های اشتباه باعث هدر رفتن آب در کشور شده و امنیت غذایی کشور را به خطر انداخته است.
مشکل اساسی کشاورزی در حوزه آب، نبود برنامه‌ریزی علمی و سیاست‌گذاری بلندمدتی است که بتواند منابع محدود را به‌طور بهینه و عادلانه بین بخش‌های مختلف تخصیص دهد. سیاست‌گذاران باید بپذیرند که تداوم مسیر سنتی فعلی، آینده‌ای پایدار برای کشور رقم نخواهد زد و عبور از این بحران تنها با اجماع، شجاعت تصمیم‌سازی و عملگرایی نظام‌مند ممکن خواهد بود.
کاهش تولید گندم به علت نبود آب
غلامرضا نوری‌قزلجه، وزیر جهاد کشاورزی در گفت‌وگوی ویژه خبری، از تلاش دولت برای تسریع در پرداخت مطالبات کشاورزان و تأمین امنیت غذایی کشور خبر داد و اظهار داشت: 50 درصد از مطالبات گندم‌های تحویلی تیرماه پرداخت شده و انتظار می‌رود 50 درصد باقیمانده به صورت درصدی پرداخت شود تا بخشی از پول به دست کشاورزان برسد.
نوری همچنین از کاهش حدود ۳۰ درصدی تولید گندم در سال جاری به دلیل خشکسالی خبر داد و خاطرنشان کرد: امسال بارندگی‌ها نسبت به سال گذشته ۴۰ درصد کاهش یافته و تولید گندم به حدود ۱۱ میلیون تن خواهد رسید، درحالی‌که نیاز کل کشور حدود ۱۴ میلیون تن است. بنابراین، برای جبران این کسری، واردات گندم در دستور کار قرار گرفته و بخش قابل‌توجهی نیز وارد کشور شده است.
وزیر جهاد کشاورزی خاطرنشان کرد: بخش کشاورزی در سال گذشته بیشترین رشد اقتصادی را در میان بخش‌های مختلف تجربه کرد. ما از رشد منفی 2/4 درصد در پایان سال ۱۴۰۲ به رشد مثبت 3/2 درصدی در پایان سال ۱۴۰۳ رسیدیم که عمدتاً ناشی از بهبود بهره‌وری بود. سهم کشاورزی در اقتصاد کشور نیز از ۶ به ۷ درصد افزایش یافته است.
وی خاطرنشان کرد: تراز تجاری بخش کشاورزی نیز بهبود یافته و در سال گذشته، با صرفه‌جویی در واردات و رشد صادرات، تراز این بخش حدود سه میلیارد دلار بهتر شد. این نشان می‌دهد که می‌توان حتی در شرایط محدودیت منابع هم با برنامه‌ریزی و کارآمدی، به موفقیت رسید.
نوری با اشاره به بهبود تراز تجاری بخش کشاورزی گفت: در پایان سال ۱۴۰۲، تراز تجاری کشاورزی کشور حدود منفی ۱۱ میلیارد دلار بود که این عدد در سال جاری به منفی ۸ میلیارد دلار رسیده و نشان‌دهنده بهبود سه میلیارد دلاری است. این روند، در کنار افزایش سهم بخش کشاورزی در اقتصاد ملی از ۶ به ۷ درصد و رشد مثبت 3/2درصدی، همگی مؤید ظرفیت بالای این بخش و توانایی آن در شرایط محدودیت منابع است.
وی خاطرنشان ساخت: ما در وزارت جهاد کشاورزی این واقعیت را می‌پذیریم که بخش کشاورزی مصرف‌کننده اصلی آب در کشور است، اما این موضوع تنها مختص ایران نبود و ایراد از ما نیست. در اکثر کشورهای جهان، عمده منابع آب در خدمت کشاورزی هستند. بنابراین، راه‌حل نه در سرزنش این واقعیت، بلکه در افزایش بهره‌وری و مدیریت علمی منابع است.
نوری با اشاره به نقش کلیدی بهره‌وری در عبور از چالش‌های منابع اظهار داشت: در حال حاضر از هر مترمکعب آب، حدود 1/3 تا 1/4 کیلوگرم محصول کشاورزی تولید می‌کنیم. این عدد با اصلاح روش‌ها و افزایش بهره‌وری می‌تواند به 1/8 تا ۲ کیلوگرم افزایش یابد، مشابه آنچه کشورهای پیشرفته انجام داده‌اند.
عضو کابینه دولت چهاردهم با اشاره به تکرار حرف و نبود عمل در زمینه صرفه‌جویی آب تصریح کرد: سال‌هاست که درباره لزوم عبور از شیوه‌های سنتی مثل آبیاری غرقابی صحبت می‌شود، اما تغییر جدی در این زمینه اتفاق نیفتاده است. در حالی که اصلاح نژاد، به‌نژادی و نوآوری در کشاورزی، مسیرهای اثبات‌شده‌ای هستند که می‌توانند با مصرف کمتر آب، محصول بیشتری تولید کنند.
وزیر جهاد کشاورزی همچنین به اصلاح الگوی کشت و تأثیر آن بر کاهش تولید برنج اشاره و تصریح کرد: بخشی از کاهش تولید برنج مربوط به اصلاح آمار و اطلاعات است که دولت در آغاز کار خود قول داده آن را اصلاح کند. این دولت تلاش کرده آمار کشاورزی را دقیق‌تر کند. در نهایت، حدود ۳۰۰ هزار تن کاهش واقعی تولید برنج داریم که ناشی از رعایت الگوی کشت و محدودیت منابع آبی است.
وی ادامه داد: در حدود ۱۶ استان که برنج کشت می‌شود، به جز سه استان پرآب، به سایر استان‌ها توصیه شده که با رعایت الگوی کشت، سطح زیر کشت برنج را کاهش دهند. این اقدام‌ها با هدف حفظ منابع آبی و مدیریت بهتر کشاورزی انجام شده و برخی استان‌ها نیز این توصیه‌ها را پذیرفته‌اند.
وزیر جهاد کشاورزی در توضیح وضعیت برنج در بازار داخلی اظهار داشت: برنج وارداتی با قیمت‌های مصوب ترجیحی در سراسر کشور در فروشگاه‌های زنجیره‌ای و تعاونی‌ها عرضه می‌شود که قیمت‌ها بین ۵۶ هزار تا ۷۰ هزار تومان متغیر است اما کاهش تولید برنج داخلی به دلایل مختلف، موجب افزایش قیمت برخی اقلام شده است.
وی تصریح کرد: برخی اقلام برنج ایرانی قیمت غیرمتعارف داشتند که با ورود محصول جدید بازار در حال تعدیل است و پیش‌بینی می‌کنیم این روند کاهش قیمت ادامه داشته باشد. امسال همچنین شرکت‌های دولتی در خرید و تنظیم بازار حضور دارند تا فرآیندهای قبلی که منجر به سوءاستفاده شده بود، اصلاح شود و انحصار شکسته شود.
نوری به اهمیت رعایت الگوی کشت اشاره کرد و گفت: حدود ۷۰ درصد زراعت کشور بر اساس الگوی کشت انجام می‌شود اما چالش‌های جدیدی مانند کاهش منابع آب در برخی مناطق مثل خوزستان، فارس و اصفهان باعث شده که اصلاح الگو ضروری باشد. ما به کشاورزان استان‌های گرمسیری توصیه کرده‌ایم سطح کشت برنج را کاهش دهند.
در همین راستا و در گفت‌وگو با سیدمصطفی موسوی‌نژاد کارشناس اقتصادی و احمد جانجان کارشناس اقتصادی به بررسی بیشتر این موضوع پرداختیم.
