اروپایی‌ها چه راهی را رفتند؟

رئیس‌جمهور چند روز پیش در شورای عالی مناطق آزاد، خواستار بازنگری در روند واردات سرسام‌آور مناطق آزاد شد؛ اما چرا مناطق آزاد همواره، مورد انتقاد دولتمردان و کارشناسان بوده است؟ مناطق آزاد ایران قرار بود پیشانی اقتصاد ملی در تجارت بین‌المللی، صادرات، جذب سرمایه‌گذاری خارجی و تولید صادرات‌محور باشند. اما آنچه در عمل رخ داده، فاصله‌ای جدی با اهداف اولیه دارد. در اغلب موارد، این مناطق به دروازه واردات کالاهای مصرفی بدل شدند؛ محلی برای ورود انبوه کالاهایی که نه تولید داخل را تقویت کردند، نه اشتغال ایجاد کردند و نه ارزآوری داشتند، بلکه با تضعیف تولید داخلی و خروج ارز، عملاً بر پیکر اقتصاد ملی فشار وارد کردند.

علت این انحراف را می‌توان در چند محور خلاصه کرد:

  نبود استراتژی دقیق برای نوع کالاهای مجاز به واردات؛

  ضعف نظارت بر عملکرد مناطق آزاد؛

  تمایل ذاتی برخی مدیران محلی به ایجاد درآمدهای آسان از محل واردات؛

  نبود یک نقشه راه (Roadmap) منسجم برای دیپلماسی اقتصادی و فشار تقاضای بازار برای کالاهای ارزان و خارجی.

اما راه نجات چیست؟

نخست، بازتعریف کارکرد مناطق آزاد بر اساس مزیت‌های نسبی منطقه‌ای و نیاز فوری اقتصاد ایران است. هر منطقه باید بر اساس ظرفیت‌های تولیدی، صنعتی و صادراتی خودش، ماموریت مشخص داشته باشد.

دوم، لازم است واردات کالاهای مصرفی در این مناطق ممنوع یا به‌شدت محدود شود.

سوم، باید سیاست‌های تشویقی واقعی برای سرمایه‌گذاری در تولید، معافیت‌های هدفمند، تسهیل صادرات، و حمایت از شرکت‌های دانش‌بنیان در این مناطق به‌کار گرفته شود.

مناطق آزاد می‌توانند موتور محرک اقتصاد ایران باشند-اما به شرط آنکه دروازه ورود توسعه باشند، نه صرفاً کالا.

با این حال، در نظر بگیریم کل سرمایه‌گذاری محقق شده در مناطق آزاد ایران و در بهار ۱۴۰۴، حدود پنجاه میلیون دلار بوده است! بسیاری از مناطق، عدد صفر را به ثبت رسانده‌اند!

این نشان می‌دهد که دیپلماسی اقتصادی، جدی گرفته نشده است.

در اروپا، مناطق آزاد چه ویژگی‌هایی دارند؟

1.هدف اصلی: صادرات و پردازش مجدد

کالاهایی که وارد مناطق آزاد اروپا می‌شوند، اغلب پردازش، بسته‌بندی، مونتاژ یا اصلاح می‌شوند و سپس صادرات صورت می‌گیرد.

این یعنی واردات در این مناطق فقط یک مرحله از زنجیره تولید است، نه هدف نهایی.

2.نظارت دقیق گمرک و شفافیت قانونی: تمام عملیات در مناطق آزاد اروپا تحت کنترل گمرک اتحادیه اروپا هست و هیچ کالایی بدون مجوز و ثبت، امکان ورود به بازار داخلی نداره.

فرار مالیاتی، قاچاق یا انباشت کالای مصرفی وارداتی در این مناطق تقریباً غیرممکن است.

3.تمرکز بر ترانزیت و ارزش افزوده: مناطق آزاد مثل فرانکفورت، هامبورگ، روتردام، آنتورپ یا بارسلونا، بیشتر به عنوان هاب لجستیک و ترانزیت جهانی عمل می‌کنند.

هدف این مناطق، افزایش ارزش افزوده قبل از صادرات مجدد است، نه مصرف داخلی.

تفاوت با ایران: در بسیاری از مناطق آزاد ایران، تمرکز به‌جای تولید یا صادرات، روی واردات کالاهای مصرفی و فروش به بازار داخلی بوده؛ درحالی‌که این مدل در اروپا عملاً وجود نداره و حتی ممنوعه.

مناطق آزاد در اروپا نه‌تنها واردکننده صرف نیستند، بلکه ابزارهای تخصصی برای رقابت اقتصادی جهانی است. مدل آن‌ها می‌تواند الگویی ارزشمند برای بازطراحی مناطق آزاد ایران باشد — با تمرکز بر تولید، صادرات، فناوری و ترانزیت، نه واردات.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید