پایان سرمایه‌گذاری ۲۰ ساله / تحلیلگران روابط سیاسی را مهمترین محرک خروج شرکت عربستانی صافولا از ایران می‌دانند
هلدینگ صافولای عربستان در بیانیه خود اعلام کرد که خروج از ایران با استراتژی گروه برای خروج به موقع از تمام بازارهای غیراصلی انجام می‌شود، زیرا این تصمیم نشان‌دهنده تعهد مستمر شرکت به حداکثر رساندن ارزش برای سهامداران و تخصیص مجدد منابع به سمت بازارهایی با پتانسیل بالا است. سرمایه‌گذاری‌هایی که فرصت‌های کافی برای رشد آتی در بخش مواد غذایی دارند.
هلدینگ صافولا عربستان سعودی که سهم بیش از 50درصدی در بازار خوراکی ایران داشت به‌طور ناگهانی سرمایه خود را از ایران خارج کرد. این خروج یکباره سرمایه درحالی است که این شرکت در زمان اتفاقات دی‌ماه 1394 و حمله به اماکن دیپلماتیک عربستان سعودی در تهران و مشهد، بازار ایران را ترک نکرده بود و اکنون با بیانیه‌ای مبنی بر «خروج به موقع از تمام بازارهای غیراصلی» از بازار ایران خارج شد و سهم خود را به یک شرکت دیگر واگذار کرد.
با خروج صافولا از ایران، شرکت‌های این هلدینگ که ارزشی 200 میلیون دلاری دارد، به گروه مدلل واگذار شد. به این ترتیب بازار روغن بیش از گذشته ممکن است در انحصار قرار گیرد.
هرچند صافولا در اتفاقات 1394 از ایران خارج نشد اما از همان زمان تصمیم به کاهش حضور خود در بازارهای ایران گرفت. بر این اساس، دلیل خروج این سرمایه‌گذار عربستانی تا حد زیادی سیاسی تعبیر می‌شود. البته در بیانیه‌ای که صافولا منتشر کرده به دلایل سیاسی اشاره نشده و ورود به بازارهای با پتانسیل بالاتر مورد تاکید قرار گرفته است اما به نظر می‌رسد این تصمیم تنها منوط به توسعه بازارها نیست.
در واقع ورود ترامپ به کاخ سفید، از سوی برخی تحلیلگران اصلی‌ترین دلیل واگذاری صافولا اعلام می‌شود. حذف ایران در فهرست سرمایه‌گذاری‌ها سبب می‌شود روابط اقتصادی با آمریکا راحت‌تر و در سطح گسترده‌تری برقرار شود و این انگیزه می‌تواند عامل محرک برای تصمیم خروج باشد.
براساس آمار، این شرکت سهم 35 تا 60 درصدی از بازار روغن خوراکی ایران را در دست داشت و نقش مهمی در تامین مواد اولیه کارخانجات کشور نیز ایفا می‌کرد. با توجه به سهم بالای عربستان در بازار خوراکی ایران، خروج سرمایه یکباره و بدون پیش‌بینی می‌تواند بازار خوراکی کشور را با چالش روبه‌رو کند و باعث رکوردشکنی قیمت‌ها در بازار روغن خوراکی شود.
غول غذایی عربستان
گروه صافولا یکی از بزرگترین شرکت‌های صنایع غذایی در جهان به شمار می‌آید که این شرکت متعلق به عربستان سعودی است. در سال 1979 با سرمایه 40 میلیون ریال عربستان تأسیس شد و در ادامه از ادغام با شرکت پاندا - العزیزیه به شکل فعلی رسید و بخش عمده فعالیت خود را در صنایع غذایی پیش می‌برد؛ اما دارای شعب فعال در خرده‌فروشی، بسته‌بندی، املاک و تجارت پوشاک است.
این شرکت در سال 1994 وارد بازار شکر و سرمایه‌گذاری در اولین کارخانه تصفیه شکر در جده شد. صافولا 62 درصد از بازار روغن‌های خوراکی و 92 درصد از بازار شکر را در عربستان سعودی به خود اختصاص داده است که در چند کشور دیگر نیز حضور دارد که مهمترین آنها مصر، اردن و مراکش هستند. این گروه دارای 26 درصد از شرکت آلماری، 70 درصد از سرمایه شرکت خدمات غذایی هرفی و 5 درصد از شرکت تامیر اردن است. شرکت هلدینگ پادشاهی 17/9 درصد از سرمایه خود را در اختیار دارد.
صافولا فعالیت اصلی خود را از طریق دو بخش اصلی خود انجام می‌دهد که عبارتند از: (بخش مواد غذایی: شامل روغن‌های خوراکی، شکر، ماکارونی، غذاهای منجمد، غذاهای دریایی، محصولات پخته‌شده، آجیل، ادویه‌جات، ترشی‌جات، حبوبات، خرما، دانه‌ها، میوه‌های خشک، شیرینی‌ها و تنقلات). و بخش خرده‌فروشی - بازارهای پاندا از طریق این دو بخش، بازارهای پادشاهی عربستان سعودی، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس، کشورهای خاورمیانه و تعدادی از کشورهای شمال آفریقا را با محصولات باکیفیت خود تامین می‌کند. روغن‌های خوراکی، روغن گیاهی، شکر، ماکارونی و غذاهای منجمد، علاوه بر غذاهای دریایی و محصولات پخته‌شده از محصولات عرضه‌شده در آفریقاست.
ورود صافولا به ایران
هلدینگ عربی صافولا عربستان سعودی برای اولین بار سال 1383 با برنامه توسعه وارد بازار ایران شد. در آن زمان 49 درصد از یک گروه صنعتی ایرانی را که در زمینه روغن‌های خوراکی فعالیت دارد با هزینه‌ای حدود 290 میلیون ریال عربستان خریداری کرد. در آن زمان عربستان حدود 37 درصد از بازار خوراکی ایران را در دست داشت. سهم این گروه که دارای سه کارخانه روغن خوراکی در ایران است در سال 1388 از طریق شرکت‌های تابعه، به 80 درصد رسید.
این شرکت در ایران بیشتر با برندهایی شناخته می‌شد که سهم قابل‌توجهی از بازار روغن خوراکی ایران را در اختیار داشتند. صافولا همچنین در تولید شکر فعالیت گسترده‌ای داشت و توانست نیاز بسیاری از صنایع و مصرف‌کنندگان خانگی را تأمین کند.
دلیل سهم بالای صافولا در بازار ایران را می‌توان خطوط تولید پیشرفته و بهینه‌سازی فرآیندها برای تولید محصولات با کیفیت مطلوب و قیمت مناسب دانست که دسترسی بسیار قابل توجهی برای مصرف‌کنندگان ایجاد کرده بود.
سرمایه صافولا در ایران
گروه صافولا عربستان اعلام کرد در قراردادی تمامی دارایی خود را در ایران به ارزش 705 میلیون ریال عربستان معادل 188 میلیون دلار فروخته است. این گروه در بیانیه‌ای با اشاره به اینکه این معامله شامل فروش کل شرکت صافولا در ایران می‌شود، افزود که این قرارداد با سرمایه‌گذار خارجی به‌عنوان خریدار انجام شده است. سرمایه‌گذار جدید در زمینه تولید و توزیع روغن‌های خوراکی، غذاهای دریایی، پخت و پز و شیرینی فعالیت می‌کند.
خالص ارزش دفتری (حسابرسی‌نشده) تجارت و سرمایه‌گذاری این شرکت در ایران تا 9 آبان 1393 بالغ بر 656.5 میلیون ریال(عربستان) است. مابه‌التفاوت ارزش معامله و ارزش دفتری عملیات در ایران پس از کسر هزینه‌های این معامله منجر به سود کل حدود 2.8 میلیون SAR می‌شود. قرار است درآمد حاصل از این معامله برای تقویت موقعیت مالی گروه استفاده شود.
این گروه در بیانیه خود آورده که مطابق با استانداردهای حسابداری گزارشگری مالی بین‌المللی، این معامله همچنین منجر به طبقه‌بندی مجدد ذخیره تبدیل ارز (CTR) و تأثیر معاملات با سهام غیرکنترلی بدون تغییر، مربوط به سرمایه‌گذاری‌ها می‌شود.
چرا صافولا از ایران خارج شد؟
صافولا در بیانیه خود اعلام کرد که خروج از ایران با استراتژی گروه برای خروج به موقع از تمام بازارهای غیراصلی انجام می‌شود، زیرا این تصمیم نشان‌دهنده تعهد مستمر شرکت به حداکثر رساندن ارزش برای سهامداران و تخصیص مجدد منابع به سمت بازارهایی با پتانسیل بالا است. سرمایه‌گذاری‌هایی که فرصت‌های کافی برای رشد آتی در بخش مواد غذایی دارند.
همچنین یک مقام ارشد در شرکت صافولا اعلام کرد که از همان ابتدا با «خطرات احتمالی کار در ایران» آشنا بوده‌ایم اما می‌دانیم که در طولانی‌مدت و با رفع تحریم‌های اقتصادی از ایران شرکت صافولا دست برتری در بازار مواد غذایی ایران خواهد داشت. این گروه پیش‌تر از سرمایه‌گذاری‌های خود در مراکش و عراق در سال 2023 خارج شده بود.
براساس داده‌های بانک جهانی تا پایان سال 2023 تورم ایران به 45 درصد رسید و به هشتمین کشور اول جهان از نظر تورم تبدیل شد که همین موضوع ریسک نرخ را برای کشورهای خارجی افزایش می‌دهد و در نتیجه با شرایط ایجادشده ترجیح می‌دهند که سرمایه خود را از ایران خارج کنند.
تاثیر خروج صافولا بر اقتصاد
خروج صافولا به‌عنوان یک شرکت فعال در حوزه مواد غذایی می‌تواند تاثیر بسزایی روی اقتصاد داشته باشد؛ از جمله از دست دادن سرمایه‌های خارجی، کاهش نرخ اشتغال، نوسان در تأمین مواد اولیه و حتی خروج مابقی سرمایه‌گذاران شود. صافولا یکی از بزرگترین سرمایه‌گذاران خارجی در صنایع غذایی ایران بود، خروج آن به معنای کاهش ورود سرمایه خارجی به کشور است. این خروج باعث کاهش ارز در کشور می‌شود و در نهایت در میان‌مدت فشار بیشتری به تراز تجاری وارد می‌شود.
البته برخی این خروج را «فرار سرمایه» می‌دانند؛ چراکه عقیده دارند شرایط تورمی ایران تشدید یافته و سرمایه‌گذاری خارجی در این شرایط و نبود امنیت معنایی ندارد. مسئله دوم کاهش نرخ اشتغال است. همانطور که گفته شد این شرکت سهم بالایی در صنعت غذایی ایران دارد و خروج آن می‌تواند به صورت مستقیم و غیرمستقیم فرصت‌های شغلی در صنعت غذایی و حاشیه‌ی آن را از بین ببرد.
سومین تاثیر را می‌توان تامین مواد اولیه دانست. براساس آمار شرکت صافولا معمولاً مواد اولیه خود را از کانال خارجی با کیفیت مطلوب و بسیار ارزان تامین می‌کرد و به واسطه همین موضوع، قیمت پایانی محصولات نیز باتوجه به شرایط کشور اقتصادی بود. اما خروج صافولا می‌تواند منابع تامین مواد اولیه را محدود کند و در نهایت شرکت‌ها با هزینه بسیار بالاتر مواد اولیه را تامین کنند.
چهارمین مولفه تکنولوژی است. صافولا یکی از مهمترین شرکت‌ها بود که در زمان تحریم‌ها تکنولوژی پیشرفته وارد بازار ایران کرده بود که با خروج آن دسترسی به تکنولوژی‌های جدید نیز تا حدود زیادی کاهش پیدا می‌کند. خروج سرمایه‌گذاران خارجی نیز مسئله بسیار مهمی است. خروج صافولا علامتی منفی برای سرمایه‌گذاران جدید محسوب می‌شود؛ به این معنی که فضای کسب و کار نیز چالش‌برانگیز است.
معیشت مردم نیز مسئله بسیار مهمی است. در میان‌مدت و بلندمدت تولیدکنندگان به علت اینکه نمی‌توانند خلأ نبود صافولا را جبران کنند احتمالاً با افزایش قیمت مواد غذایی از جمله فرآورده‌های روغنی روبه‌رو می‌شویم که به‌طور مستقیم با معیشت مردم در ارتباط است. نکته قابل توجه اینجاست که میزان رقابت در بازارهای داخلی به صورت جدی کاهش پیدا می‌کند و به نوعی بازار روغن نیز همانند خودرو انحصاری می‌شود که این موضوع باعث کاهش نوآوری و افزایش قیمت محصولات می‌شود.
به‌طور کلی می‌توان گفت که خروج صافولا از بازار ایران یک چالش و معضل است که می‌تواند کاهش ورود سرمایه را در پی داشته باشد که در نهایت اشتغال، قیمت محصولات، کیفیت تولید و معیشت مردم به طور جدی تحت تاثیر قرار خواهد گرفت.
خروج سرمایه مشکلات اقتصاد را بیشتر می‌کند
برزو حق‌شناس، کارشناس اقتصادی در گفت‌وگو با «هم‌میهن» اظهار کرد: «خروج صافولا از ایران در شرایط کنونی تاثیر مثبتی روی اقتصاد نمی‌گذارد. در حال حاضر یکی از مسائل مهم این است که باید سرمایه‌گذار خارجی وارد کشور شود و در بخش‌های مختلف اقتصادی فعالیت کند. برای مثال، در بخش انرژی و صنایع مختلف نیاز به سرمایه‌گذاری داریم. اما در حال حاضر، به جای اینکه شاهد ورود سرمایه‌گذار خارجی باشیم، این سرمایه‌ها در حال خروج از کشور هستند.»
او توضیح داد: «درست است که سرمایه‌گذاران خارجی به دلایل مختلف ممکن است از ایران خارج شوند، اما در حقیقت این خروج سرمایه به معنای کاهش ارز از کشور است. حتی اگر این سرمایه‌گذاران مستقیماً از کشور خارج نشوند، به هر حال آنها ارز از کشور خارج می‌کنند و این می‌تواند تأثیرات منفی زیادی بر اقتصاد بگذارد. این یک نوع خروج سرمایه است که خود باعث تشدید مشکلات اقتصادی می‌شود.»
این کارشناس اقتصادی اظهار کرد: «یکی از مسائل مهم در حال حاضر در صنایع غذایی، به‌ویژه صنایع روغن، این است که ما باید برای جلوگیری از تشدید ناترازی‌ها و بحران‌ها، برنامه‌ریزی بهتری داشته باشیم. البته در کوتاه‌مدت، خروج سرمایه‌گذار خارجی تأثیری بر قیمت روغن و مواد غذایی ندارد، ولی در بلندمدت، این مسئله می‌تواند روی قیمت‌ها تأثیرگذار باشد. در حال حاضر، در حوزه انرژی نیاز به سرمایه‌گذاری زیادی داریم؛ حدود ۱۵۰ تا ۲۰۰ میلیارد دلار برای تأمین نیازهای مختلف کشور در این بخش‌ها مورد نیاز است.»
حق‌شناس تاکید کرد: «این موضوع به شدت تأثیر منفی بر معیشت مردم خواهد داشت. هرچند که این اتفاقات در کوتاه‌مدت ممکن است به‌طور مستقیم بر قیمت‌های مواد غذایی مثل روغن تأثیر نگذارد، اما در بلندمدت تبعات آن قطعاً مشهود خواهد بود. ما باید به سمت جذب سرمایه‌گذاری داخلی برویم، نه اینکه سرمایه‌گذاران خارجی که سال‌ها در ایران فعالیت داشته‌اند، تصمیم به خروج بگیرند.
این نه‌تنها برای اقتصاد کشور ضرر دارد، بلکه باعث مشکلات اقتصادی برای مردم نیز خواهد شد.» حق‌شناس در نهایت گفت: «ما باید تلاش کنیم که سرمایه‌گذاران داخلی و خارجی در کشور بمانند و در راستای توسعه اقتصادی فعالیت کنند. اگر این روند ادامه پیدا کند، در میان‌مدت و بلندمدت تأثیرات منفی زیادی بر معیشت مردم خواهیم دید. این وضعیت برای اقتصاد کشور خبر خوبی نیست و باید تدابیری برای جلوگیری از این مشکلات اندیشیده شود.»
تصمیم به خروج از دی 1394
پیام الیاس‌کردی، کارشناس اقتصادی نیز در گفت‌و گو با «هم‌میهن» اظهار کرد: «صافولا، شرکت بزرگ عربستانی، به‌طور تخصصی در زمینه روغن‌های خوراکی فعالیت می‌کند. البته فعالیت‌های این شرکت فراتر از روغن خوراکی است و شامل شکر، مواد غذایی دریایی، انواع نان، آجیل، ادویه، حبوبات و خرما نیز می‌شود.»
او گفت:«این شرکت در سال ۱۳۸۳ وارد بازار ایران شد و با توجه به روابط خوب آن زمان بین ایران و عربستان، قصد داشت در بازار ایران به‌طور گسترده فعالیت کند. در واقع، صافولا قصد داشت در سراسر خاورمیانه، اعم از هایپرمارکت و سوپرمارکت، حضور پررنگی داشته باشد. اما در دی‌ماه ۱۳۹۴، با وخیم شدن روابط ایران و عربستان، این شرکت تصمیم به کاهش حضور خود در بازار ایران گرفت. این در حالی بود که صافولا سود قابل توجهی از فعالیت در ایران کسب می‌کرد.»
الیاس کردی در پاسخ به سوالی مبنی بر علت خروج عربستان از بازار گفت: «به نظر می‌رسد چند عامل در این تصمیم دخیل بوده‌اند. تحریم‌ها و نوسانات شدید نرخ ارز در ایران، یکی از عوامل اصلی بود. کاهش ارزش پول ملی ایران، برای شرکت‌های خارجی مانند صافولا توجیه اقتصادی حضور در بازار ایران را دشوار می‌کرد. از طرف دیگر، روابط سیاسی پرتنش بین ایران و عربستان نیز بی‌تأثیر نبوده است.»
این کارشناس اقتصادی ادامه داد: «همچنین، رعایت استانداردهای بین‌المللی گزارشگری مالی و تمایل صافولا به حفظ روابط تجاری با کشورهای غربی نیز از دیگر عوامل مهم بوده است. به طور کلی، می‌توان گفت ترکیب این عوامل باعث شد که صافولا به تدریج از بازار ایران خارج شود. البته برخی بر این باورند که خروج صافولا ارتباط مستقیمی با تحریم‌های آمریکا در زمان دولت ترامپ داشته است.»
الیاس کردی اظهار کرد: «قطعاً خروج صافولا از بازار ایران، تاثیرات منفی بر اقتصاد ایران داشته است. حجم سرمایه‌گذاری و اشتغال‌زایی این شرکت در ایران قابل توجه بود. در خصوص جلوگیری از خروج صافولا، باید گفت که در شرایط تحریم و روابط تیره با عربستان، نگه‌داشتن این شرکت در ایران کار آسانی نبوده است اما به نظر می‌رسد، می‌توانستیم با بهبود روابط سیاسی و اقتصادی با کشورهای منطقه و جهان، و رفع تحریم‌ها، شرایط را برای حضور شرکت‌های خارجی در ایران مساعدتر کنیم. همچنین، بهبود زیرساخت‌های اقتصادی و ایجاد ثبات در نرخ ارز نیز از جمله اقدامات ضروری است.»
او توضیح داد: «فروش سهام صافولا به گروه مدلل که در زمینه‌های مشابه نیز فعالیت دارد، می‌تواند تا حدودی جایگزینی برای صافولا در بازار ایران باشد. این معامله حدود ۲۰۰ میلیون دلار ارزش‌گذاری شده است. با این حال، جایگزینی کامل صافولا با گروه‌های داخلی کار آسانی نیست.»
الیاس کردی گفت: «حل اساسی این مشکل، رفع تحریم‌ها و بهبود روابط با جامعه جهانی است. با ایجاد ثبات اقتصادی، شفافیت در قوانین و مقررات و ارائه تسهیلات به سرمایه‌گذاران خارجی، می‌توانیم شرکت‌های بزرگ و معتبر بین‌المللی را به سرمایه‌گذاری در ایران ترغیب کنیم. همچنین، باید از فرصت‌های ایجادشده در روابط بین‌الملل بهره ببریم و به دنبال جذب سرمایه و فناوری از کشورهای مختلف باشیم.»
کاهش ارزش پول ملی مساوی با خروج سرمایه‌ها
به عقیده بسیاری از کارشناسان کاهش ارزش پول ملی عاملی برای خروج سرمایه‌های خارجی از کشور است. ارزش پول ملی نه‌تنها شرایط اقتصادی کشور و معیشت مردم را تحت تاثیر قرار می‌دهد بلکه باعث می‌شود که سرمایه‌گذاران خارجی نیز کشور را ترک کنند. از سوی دیگر افزایش ارزش پول ملی نیز کشور را به یک ثبات نسبی می‌رساند و بر همین اساس شاهد کاهش تورم در کشور خواهیم بود.
محمود جامساز، کارشناس اقتصادی درخصوص ارزش پول ملی گفته بود: «تورم علت اصلی کاهش ارزش پول است اما بروز تورم در اقتصاد معیوب سیاسی، رانتی و ایدئولوژیک جمهوری اسلامی را باید در ناترازی‌های بودجه سالیانه جست‌وجو کرد. علاوه بر ناترازی‌های بودجه، منافذ ورود تورم به اقتصاد کشور را می‌توان در پس کشش تقاضا، فشار عرضه، تورم وارداتی متاثر از بروز تورم در کشورهای طرف تجارت، افزایش بهای ارز و در نتیجه افزایش کالاهای وارداتی و تورم ساختاری دانست.»
نکته قابل توجه اینجاست که ارزش پولی ایران در مقابل سایر کشورهاست که این کارشناس اقتصادی درخصوص توضیح داد: «در سال 1356 که هنوز شرایط اقتصادی به سبب اعتراضات مردمی رو به وخامت نرفته بود، هر دلار آمریکا معادل هفت تومان معامله می‌شد؛ اما اینک ارزش ریال بیش از 10 هزار برابر نسبت به دلار کاهش یافته و ارزش پول ملی ایران را در ارزش‌گذاری‌های موسسات معتبر اعتبارسنجی در رتبه آخر قرار داده است؛ یعنی پایین‌تر از ویتنام، سیرالئون و لائوس. به بیان دیگر ریال ایران در برابر ارز کشورهای دیگر جهان بسیار بی‌اهمیت تلقی می‌شود.»
با توجه به شرایط اقتصادی و براساس اعلام مرکز آمار نرخ تورم سالانه کشور در آبان‌ماه سال جاری برابر 33/1 درصد است و بر همین اساس با افزایش نرخ تورم ارزش پول ملی نیز تا حدودی کاهشی می‌شود و درنتیجه به وخامت اوضاع افزوده می‌شود. در اصل منشأ کاهش ارزش پول ملی تورم است و تورم عمدتاً در اقتصاد معیوب سیاسی ایران، ناشی از شیوه تامین کسری‌های بودجه سالانه و افزایش پایه پولی و نقدینگی است.
