صنعت ۱/۸ تریلیون دلاری فضا/فعالیتهای تجاری جدید مانند تولید و گردشگری فضایی تا سال ۲۰۳۵ امکانپذیر میشود
از جمله تحولاتی که صنعت فضایی در حوزه حمل ونقل و زنجیره تامین ایجاد خواهد کرد توسعه باربری های با سرعت بالا، تاخیر کم و هزینه کم است و اتصالات ماهواره ای این پتانسیل را دارد که در این بخش حمل ونقل هوایی بدون سرنشین بار و خودران را فراهم آورد. چنین روندی در صنایع غذایی و تحویل غذا نیز مشاهده می شود به طوریکه تا سال ۲۰۳۵ ایجاد درآمد ۳۳۰ میلیارد دلاری در این صنعت دور از انتظار نیست.
در دهه 1920 اولین پخش رادیویی تجاری توسط شرکت وستینگهاوس الکتریک برای پوشش زنده انتخابات ریاستجمهوری بین هاردینگ و کاکس به راه افتاد. در سال 1930 زمزمههای ساخت رادیویی که بتوان بهراحتی همه جا برد به گوش میرسید. در سال 1984 که نشانههای پایان جنگ سرد دیده میشد و نهادهای بینالمللی به دنبال کاهش تنشها بودند خبرهایی از ماشین تحریر دیجیتالی جدیدی شنیده شد که امکان ارسال پیام را هم داشت. جهان با سرعتی بسیار بالا در حال تغییر است و طولی نکشید که تلفنهای همراه و اینترنت به چهار گوشه کره زمین رسید.
حالا دنیا منتظر اتصال تلفنهای همراه به صورت مستقیم به ماهوارهها و سفرهای بینسیارهای و دسترسی به منابع دادههای فضایی است. چقدر زمان خواهد برد؟ تحولات سریع قرن بیستم و آغاز قرن بیستویکم نشان داده، انتظار برای دسترسی به این امکانات چندان طول نخواهد کشید.
از زمان اولین فرود نیل آرمسترانگ و باز آلدرین روی ماه در بیش از 50 سال پیش، صنعت فضایی سرمایه بسیاری را به سوی خود جلب کرده است و بازار صنعت فضایی به واسطه این جذب سرمایه که در ابتدا تقاضایی بود ناشی از منافع دولتها و نه فرصتهای تجاری، با توسعه بیشتر در دهه گذشته، شاهد رشد و فعالیت شتابانی بوده؛ رشدی که نشان میدهد برنامههای فضایی به نقطه عطفی بیسابقه در تاریخ بشر رسیدهاند؛ و شتابی یافته که در سرمایهگذاریهای بخش دولتی و خصوصی در صنایع فضایی کاملاً قابل مشاهده است.
در بین کشورها هم بازیگران بینالمللی رقابتی تنگاتنگ را باهم آغاز کردهاند، نمونه چنین رقابتی را در هند میبینیم؛ هند به اولین کشوری تبدیل شد که فضاپیمایی را در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود آورد؛ این کشور در این موفقیت از همکاری ژاپن و ایالات متحده هم سود جست تا دقت و قابلیت اطمینان فناوریهای موقعیتیابی، ناوبری و زمانبندی را افزایش دهد. از سویی پرو، عربستان سعودی و تایلند را هم داریم که سرمایهگذاریهای گستردهای در ابتکارات فضایی داشتهاند. با این توصیفات براساس گزارش مجمع جهانی اقتصاد، اقتصاد جهانی فضا از 630 میلیارد دلار در سال 2023 به 1/8 تریلیون دلار تا سال 2035 خواهد رسید.
اقتصاد فضایی چیست؟
شاید در ذهن بسیاری پاسخ به سوال اقتصاد فضایی چیست در پرتاب و استفاده از ماهوارهها، پرتابگرها و خدماتی مانند پخش تلویزیونی یا سیستم موقعیتیاب جهانی(GPS) خلاصه شود، اما در واقع این تنها نیمی از آن چیزی است که به اقتصاد فضا تعبیر میشود. به بیانی موارد فوق «ستون فقرات» اقتصاد فضایی هستند که کمی بیشتر از 50 درصد اقتصاد جهانی فضایی در سال 2023 را شامل شدند، یعنی چیزی در حدود 330 میلیارد دلار.
فضا نقش کلیدی در توانمندسازی شرکتها برای ایجاد درآمد ایفا میکند. بازارها و صنایعی که به اقتصاد فضایی متکی هستند بسیار متنوع و شگفتآورند. بهعنوان مثال، بدون ترکیب سیگنالهای ماهوارهای و تراشههای داخل گوشی هوشمند، اوبر هرگز نمیتوانست توانایی منحصربهفرد خود در اتصال رانندگان و مشتریان و خدمات مسیرهای شهری را در چنین مقیاس جهانی توسعه دهد.
از خدمات مربوط به اقلیم تا تحویل مواد غذایی به خانهها همگی زیر نظر اقتصاد فضایی است که محققان پیشبینی میکنند با نرخ رشد سالانه 9 درصد، تا سال 2035 به 1/8 تریلیون دلار خواهد رسید. این رقم 9 درصدی رشد تقریباً دو برابر نرخ رشد تولید ناخالص داخلی پیشبینی شده در دهه آینده، یعنی حدود 5 درصد است.
حال این رقم را با صنایع مختلف مقایسه کنیم: پیشبینی میشود صنعت نیمههادیها رشد سالانه 6 تا 8 درصدی داشته باشد و رقم رشد صنعت فضایی تقریباً به اندازه نصف رقم رشد پیشبینیشده صنعت پرداخت جهانی است که تخمین زده میشود تا سال 2027 به 3/2 تریلیون دلار درآمد برسد.
این رشد پیشبینی شده صنعت فضایی با این شرایط امکانپذیر میشود که اولاً ارتباطات در جهان گستردهتر شود، یعنی دسترسی مناطق دورافتاده دنیا به خدمات ماهوارهای بیشتر شود؛ جهان هر روز متحرکتر شود، یعنی تقاضا برای خدمات موقعیتیابی و ناوبری بیشتر شود؛ و جهان هر روز هوشمندتر شود، یعنی مبتنی بر هوش مصنوعی و یادگیری ماشین باشد.
گزارش مجمع جهانی اقتصاد، اقتصاد فضایی را به دو بخش تقسیم میکند: ستون فقرات و دسترسی. «ستون فقرات» همان ماهوارهها، پرتابگرها و تمام تجهیزات زمینی است که باعث میشود این ماهوارهها کار کنند و «دسترسی» همان برنامههایی است که از این ستون فقرات برای ارائه کالاها و خدمات به مردم در روی زمین استفاده میکنند.
براساس همین گزارش تا سال 2035، بخش دسترسی با رشد 11 درصدی در سال، 1/5 برابر سریعتر از رشد ستون فقرات خواهد بود و به محرک اصلی اقتصاد فضایی بدل میشود. این گزارش تخمین میزند که این بخش تقریباً 60 درصد از کل اقتصاد فضایی در سال 2035 را تشکیل میدهد، به این معنی که بر طیف گستردهای از صنایع تأثیر میگذارد. به موازات آن، بخش ستون فقرات بهطور مداوم رشد خواهد کرد تا زیرساختهای اساسی و برنامههای کاربردی تجاری را فراهم کند.
اثر حمایتهای دولتی
سرمایهگذاریهای غیرنظامی و دفاعی با حمایت دولتی، سنگبنای بخش ستون فقرات فضایی هستند و خواهند بود. تحلیلگران بر این باورند در دهه آینده، سرعت پیشرفتها در حوزههای زیر بیشتر خواهد شد:
1-کشورهایی که پیشتر جزو سرآمدان باشگاه فضاییها هستند هزینههای خود را در بخش امنیت ملی و خودکفایی فضایی افزایش خواهند داد. بهعنوان مثال ایالات متحده و چین در حال سرمایهگذاری گسترده در قابلیتهای اطلاعاتی خود هستند.
2-سازمانهای اجتماعی و مدنی استفاده بیشتری از برنامههای فضایی خواهند داشت برای تحقیق، پیشبینی خطر و واکنش به بلایای طبیعی. مثلاً پیشبینی میشود بودجه برنامه آرتمیس 7 اداره ملی هوانوردی و فضایی ایالات متحده (ناسا) برای دوره 2021 تا 2025 به 50 میلیارد دلار برسد.
3-کشورهای بیشتر و بیشتری قابلیتهای فضایی خود را بهبود خواهند بخشید، بهطوریکه تعداد آژانسهای فضایی امروزه از 40 آژانس فضایی در سال 2000 به بیش از 75 مورد رسیده است. به عنوان مثال امارات متحده عربی یک آژانس فضایی ایجاد کرده، یک فضانورد را به ایستگاه فضایی بینالمللی و یک کاوشگر به مریخ فرستاده است، همه این اقدامات در کمتر از یک دهه انجام شده است.
تجاریسازی
پیشبینیها میگویند بخش ارتباطات فضایی یکی از بزرگترین منابع درآمد کشورها و آژانسهای فضایی خواهد بود. برخی تحلیلها اعداد و ارقام رو به رشد از 196 میلیارد دلار سال 2023 به 218 میلیارد دلار سال 2035 را مطرح کردهاند؛ بدین منوال ارتباطات تجاری بزرگترین منبع درآمد برای بازیگران اصلی این حوزه اقتصادی خواهد بود. از آنجایی که بازیگرانی چون استارلینک اسپیس ایکس، پروژه کویپر آمازون و یوتلست وان وب به تدریج به گستردگی کامل میرسند، بازار اقتصاد فضایی آینده درخشانی را در چشمانداز خود دارد.
البته انتظار میرود در میان تمامی روندهای رو به رشد صنعت فضایی، بخش تلویزیونهای ماهوارهای رو به افول باشند. از یک طرف، انتظار میرود که تعداد مشترکان تلویزیونهای ماهوارهای پس از دههها رونق کاهش یابد. با تغییر جهت مصرفکنندگان از تلویزیون به جریان آنلاین، تقاضا به تدریج به نفع ارائهدهندگان اینترنت، هم در زمین و هم در فضا کاهش مییابد.
سرعت جایگزینی بسته به منطقه جغرافیایی متفاوت خواهد بود، اما شدیدترین کاهش احتمالی در مناطقی با شبکههای زمینی گسترده مانند آمریکای شمالی، اروپای غربی و آسیای جنوب شرقی خواهد بود. کارشناسان میگویند کاهش درآمد متعاقب آن به اندازه 3 درصد در هر سال به دلار فعلی تنها با اثر بلندمدت تورم جبران میشود.
از سوی دیگر، انتظار میرود که ارتباطات پهن باند به محرک اصلی رشد ارتباطات ماهوارهای تبدیل شود. این امر تا حد زیادی ناشی میشود از استقرار منظومههای بزرگ ماهوارهای جدید و سیستمهای چندمداری کنونی از جمله ویاست-اینمارست یا O3B SES که ارتباطاتی با تأخیر کمتر و پوشش بیشتری را فراهم میکنند. همین امر خود دو اثر متعادلکننده ایجاد میکند:
اول: قیمت دادهها به تدریج بین سالهای 2023 و 2035 تا 10 درصد کاهش مییابد زیرا منظومههای ماهوارهای در مقیاسهای بسیار بزرگ عملیاتهای ارتباطی و تامین داده خود را بهینه میکنند.
دوم: بین سالهای 2023 تا 2035 به موازات مورد اول، تقاضا برای داده (60 درصد بر حسب گیگابیت در ثانیه Gbps ) افزایش مییابد زیرا مصرفکنندگان و کسبوکارها به طور فزایندهای این ارتباطات ماهوارهای را در مناطق دورافتاده به کار خواهند گرفت.
انتظار میرود تا سال 2035، تقاضا برای برقراری ارتباط مستقیم ماهواره با دستگاه گیرنده برای پیامهای متنی و تماسهای تلفنی در مناطق دورافتاده و محروم سالانه به 2 میلیارد دلار برسد.
محقق شدن تمام این اعداد و ارقام نیازمند این است که تراشهها و گیرندهها در تجهیزاتی چون دستگاههای تلفن همراه تا هواپیماها و کشتیها، همهجا وجود داشته باشند. پیشبینیهای جهانی از افزایش رقم اقتصاد سالانه 2 میلیارد دلاری امروز به سالانه 8 میلیارد دلار سال 2035 حکایت دارد، این در حالی است که گیرندههای پیشرفته در گوشیهای هوشمند گنجانده میشوند تا به تقاضای مصرفکنندگان برای اتصال به شبکه دادهها در مناطق دوردست پاسخ دهند.
گیرندههای ارتباطات ماهوارهای از ماشینآلات سنگین تا گوشیها و ساعتهای هوشمند به لطف تولید انبوه از رقم دو میلیارد دستگاه امروزی به 3 میلیارد دستگاه در سال 2035 خواهد رسید. از این رو در همین بازه زمانی انتظار میرود درآمدهای مرتبط با این بخش از سالانه 40 میلیارد دلار کنونی به 95 میلیارد دلار برسد.
دیگر موضوع مرتبط با این بخش اقتصادی، تولید نرمافزارهای خاص ارتباطی، از نقشههای ساده گرفته تا الگوریتمهای پیچیده است. پیشبینی شده است که کسب درآمد از طریق تبلیغات مبتنی بر مکان یا کارمزد براساس هر کار بر فعال، از 7 میلیارد دلار در سال 2023 به 25 میلیارد دلار در سال 2023 برسد.
ایجاد زیرساختها
تا سال 2030 تعداد پرتابهای مکرر ماهوارهها از میانگین 210 پرتاب سالانه بین سالهای 2023 و 2030 به 160 پرتاب بین سالهای 2031 و 2035 کاهش مییابد. این کاهش تا حدی به دلیل در دسترس بودن و استفاده بیشتر از ماهوارهبرهای با قابلیت استفاده مجدد است. انتظار میرود بین سالهای 2031 تا 2035 نسبت به سالهای 2023 تا 2030 پرتابهای کمتری داشته باشیم، زیرا استفاده از پرتابگرهای فوقسنگین با ظرفیت بیشتر به میزان قابل توجهی افزایش و استفاده از پرتابگرهای سنگین، متوسط و کوچک کاهش خواهد یافت.
درحالیکه حجم بازار صنعت فضایی رشد خواهد کرد، اثر آن بر درآمد تولیدکنندگان این صنعت مانند ایرباس، آسترانیس و لاکهید مارتین و ارائهدهندگان خدمات پرتاب مانند ULA تا حدی با کاهش قیمت واحد جبران میشود چون:
1-ماهوارهها ارزانتر میشوند زیرا منظومههای بزرگ ماهوارهای به واحدهای کوچکتر وابستهتر میشوند.
2-پرتابگرها به ازای هر کیلوگرم محموله ارزانتر میشوند، بین سالهای 2023 و 2035رقم 40 درصد کاهش پیشبینیشده زیرا پرتابگرها قابل استفادهتر و سنگینتر میشوند و انتظار میرود پرتابکنندههای فوقسنگین 70 درصد از درآمد بازار را در سال 2035 به دست آورند.
با در نظر گرفتن این عوامل بازار ماهوارههای تجاری سه برابر شده از 4 میلیارد دلار سال 2023 به 12 میلیارد دلار در سال 2035 میرسد. ذینفعان مستقیم این میزان رشد هم سازندگان ماهوارهها هستند و هم شرکتهایی که مدلهای تجاری آنها به دریافت داده از منظومههای بزرگ ماهوارهای وابسته است. از جمله این شرکتها که ذینفع خواهند بود به دلیل توسعه بازار ماهوارههای تجاری، تامینکنندگان محموله ارتباطات لیزری هستند. انتظار میرود برای استقرار این حجم و جرم رو به افزایش ماهوارهها، تجهیزات پرتاب و عملیات سایت پرتاب، درآمد شرکتهای دخیل در این عملیات تا سال 2035 از 13 میلیارد دلار امروز به 32 میلیارد دلار افزایش دهد.
چه در بازار مربوط به بخش ستون فقرات و چه در بازار مربوط به دسترسی، نقش بیمهها غیرقابل انکار است. در کنار فاکتورهای بیمه سنتی دو تهدید بازار بیمه صنعت فضایی را تحت تاثیر قرار میدهد: امنیت سایبری و حملات فیزیکی دشمن. علاوه بر این، بیمه زبالههای فضایی هم احتمالاً به زودی باید راهاندازی شود. این عوامل بازار جمعی حق بیمه را تا سال 2035 از کمتر 1 میلیارد دلار در سال 2023 به 12 میلیارد دلار خواهد رساند.
گردشگری و تولید
تا سال 2035، فعالیتهای تجاری جدید مانند تولید و گردشگری فضایی احتمالاً امکانپذیر میشود. گردشگری فضایی چندسالی است که با چند پرواز محدود زیرمداری کار خود را آغاز کرده است. این اما تنها نوک کوه یخ خواهد بود. رشد صنعت گردشگری فضایی به عوامل متعددی از جمله ظرفیت پذیرش افراد در مدار زمین، مقررات و قوانین و علاقه کاربران بستگی دارد. کارشناسان معتقدند تا سال 2035 هنوز هم ظرفیت اسکان گردشگران فضایی به صورت یک محدودیت باقی خواهد ماند.
تا سال 2035، اندازه بازار گردشگری فضایی در حدود 4 تا 6 میلیارد دلار در سال خواهد بود و بیشتر درآمدهای گردشگری فضایی از اقامت در ایستگاههای فضایی در مدار زمین به دست میآید. پیشبینی میشود پروازهای زیرمدار کره زمین ادامه پیدا کنند و از نظر مالی در دسترستر شوند، اما تنها سهم کوچکی از بازار را تشکیل خواهند داد و تا سال 2035 بیش از 1 تا 2 میلیارد دلار در سال نخواهد بود. حتی اگر پرتابگر فوقسنگینی مانند استارشیپ برای پروازهای سرنشیندار گروههای بزرگتری از مردم برای اقامتهای کوتاهمدت استفاده شود، بازهم پتانسیل رشد محدود باقی خواهد ماند؛ بهطوریکه بیشتر افراد سفر به فضا را بهعنوان یک تجربه یک بار در زندگی میبینند، بنابراین پتانسیل تکرار بازدید تا سال 2035 محدود میشود.
حمل و نقل و زنجیره تامین
پیشبینیها میگویند استفاده از صنعت فضایی و ماهوارهها در حوزه حملونقل و زنجیره تامین تا سال 2035 حدود 410 میلیارد دلار درآمد برای این بخش به ارمغان خواهد آورد و صنعت حمل و نقل تا انتهای این چشمانداز نقش بسیار قابل توجهی در اقتصاد 1/8 تریلیون دلاری فضایی ایفا خواهد کرد. بر این اساس انتظار میرود صنعت حمل و نقل و زنجیره تامین با بهرهگیری از صنعت فضایی، شاهد رشد 14 درصدی باشد که بسیار پیشتر از رشد صنعت فضایی است.
از جمله تحولاتی که صنعت فضایی در حوزه حمل ونقل و زنجیره تامین ایجاد خواهد کرد توسعه باربریهای با سرعت بالا، تاخیر کم و هزینه کم است و اتصالات ماهوارهای این پتانسیل را دارد که در این بخش حمل ونقل هوایی بدون سرنشین بار و خودران را فراهم آورد.
چنین روندی در صنایع غذایی و تحویل غذا نیز مشاهده میشود؛ بهطوری که تا سال 2035 ایجاد درآمد 330 میلیارد دلاری در این صنعت دور از انتظار نیست.
در این میان پیشبینی میشود بخش تجارت الکترونیک دنیا هم تحت تاثیر صنعت فضایی به درآمدی برابر با 170 میلیارد دلار دست یابد.
صنایع دفاعی
استقرار زیرساختهای فضایی با افزایش جریان دادهها عملیاتهای زمینی در حوزه دفاعی را کارآمدتر خواهد کرد و درآمد این حوزه تا سال 2035 با افزایشی 5 برابری به 11 میلیارد دلار خواهد رسید. درحالی که آمارها حاکی از افزایش هزینههای دفاعی تمامی کشورهای دنیاست، استفاده از دادههای فضایی طبقهبندی هوشمندانه هزینهها را به همراه خواهد داشت. اطمینان از امنیت مرزها و تسلط بر پلتفرمهای ردیابی برای زیرنظر گرفتن تحرکات کشورهای متخاصم، پتانسیل آژانسهای دفاعی برای اتخاذ تصمیمات بلادرنگ را افزایش خواهد داد.
کشورهای نوظهور در اقتصاد فضایی
کشورهای فعال در حوزه صنعت فضایی برای تقویت قابلیتهای اقتصادی آن سرمایهگذاری خود را در این صنعت افزایش دادهاند. بهعنوان مثال:
*هند به سرمایهگذاری در قابلیتهای فضایی خود ادامه میدهد، برنامههای این کشور عمدتاً متمرکز بر برآوردن نیازهای اجتماعی-اقتصادی جمعیت 1/5 میلیارد نفری آن است. اقتصاد فضایی هند شاهد یک رشد انفجاری بوده، بهویژه برنامه این کشور در خصوص کره ماه، هند را به اولین کشوری تبدیل کرده است که فضاپیمایی را در نزدیکی قطب جنوب ماه فرود آورده است. هند برای تجاریسازی فناوریهای فضایی با بودجه دولت نهادهای هماهنگی و بسترهای تبادل دانش را راهاندازی کرده است. شرکتهای بخش خصوصی هند با پرتابهای مقرونبهصرفه ماهوارهها، ارتباطات مبتنی بر فضا برای جمعیت رو به رشد و دادههای تصویری برای کشاورزی و توسعه زیرساختها را به وجود میآورند.
*سرمایهگذاری فضایی ژاپن باعث پیشرفتهای تکنولوژیکی و ایجاد همکاری بینالمللی این کشور شده و نقش برجستهای برای ژاپن در اکتشافات، تحقیقات و ناوبری فضایی به همراه داشته است.
ژاپن یکی از پیشرفتهترین صنایع فضایی جهان را دارد و با سرمایهگذاری قابل توجهی در اکتشافات فضایی مأموریتهایی چون سیارک هایابوسا و ماژول ISS Kibo برای آزمایشهای ریزگرانشی را به راه انداخته است. از جمله همکاریهای ژاپن همکاری با ایالات متحده است برای افزایش دقت و قابلیت اطمینان PNT در مناطق شهری متراکم و نیز استقرار مشارکتهای بین صنعتی برای توسعه قابلیتهای این کشور مثلاً همکاری با تویوتا برای حملونقل مدرن بینسیارهای.
*عربستان سعودی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد خود و ایجاد یک صنعت فناوری محور به صنعت فضایی رو آورده است. این کشور در سالهای اخیر سرمایهگذاریهای قابل توجهی در فناوری و اکتشاف فضایی داشته و در سال 2023 اولین فضانوردان سعودی از ایستگاه فضایی بینالمللی بازدید کردند. طرح چشمانداز 2030 عربستان سعودی دربرگیرنده برنامههایی بلندپروازانه برای توسعه صنعت فضایی و گسترش قابلیتهای آن با سرمایهگذاری 2 میلیارد دلاری در دهه آینده است. هدف این سرمایهگذاریها تنوع بخشیدن به اقتصاد عربستان، ترویج تحقیقات علمی و تقویت امنیت ملی است.
*تایلند اعلام کرده است برای بهبود شرایط زندگی شهروندان خود سرمایهگذاری در صنعت فضایی را در دستور کار خود دارد. این کشور در سال 2022 یک برنامه 5 ساله راهاندازی کرد که هدف آن طراحی ماهوارهبر تایلندی با هدف تحقیق و توسعه برای رصد زمین است. تایلند قصد دارد یک صنعت فضایی بومی چندمیلیارد دلاری با بازاری در حال توسعه راهاندازی کند.
*استفادهای که پرو میخواهد از صنعت فضایی و ماهوارهها داشته باشد، پر کردن شکاف دیجیتال است بین جوامع محلی. این کشور از سال 2019 برنامه «اینترنت برای تودوس» را به اجرا گذاشته که اهرمی است برای گسترش مشارکتهای بین صنایع فضایی و اپراتورهای غیرفضایی برای توسعه ارتباطات اینترنتی در مناطق روستایی. با این برنامه وزارت آموزشِ پرو مدارس این کشور را برای دسترسی به منابع آموزشی دیجیتال به صنعت ماهوارهای متصل کرده است.
در این میان بنگلادش اولین ماهواره خود را در سال 2021 در فضا مستقر کرد و السالوادور و روآندا آژانسهای فضایی خود را در سال 2021 تاسیس کردند.