بازار سهام دستورپذیر نیست

بررسی ماموریت تازه رئیس‌جمهوری به وزیر اقتصاد برای بازار سهام

مقاومت تاریخی بازار بورس چندروزی است که شکسته است و همچنان شاخص در حال ثبت سقف جدید است. گرچه انتظار می‌رفت شاهد اصلاح شاخص باشیم، اما روند صعودی آن همچنان ادامه دارد. حال در این وضعیت رئیس دولت در دستوری به وزیر اقتصاد خواستار هماهنگی بیشتر در این بازار است. اگرچه دولت بزرگترین سهامدار بازار سهام است، اما به باور کارشناسان بازار سرمایه، این بازار بیش از دستور تنها به نظارت از سوی نهادهای نظارتی نیاز دارد و باید عرضه و تقاضا تعیین‌کننده اصلی باشد.

سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت سیزدهم در جدیدترین اظهارات خود با اشاره به تاثیر بازار بورس بر سایر بازارها، بر مدیریت وزیر اقتصاد در هماهنگ کردن همه بخش‌های مرتبط برای عملکرد صحیح این بازار تاکید کرده است. همچنین محسنی‌اژه‌ای، رئیس قوه قضائیه نیز با بیان اینکه مسئله بورس از آن قبیل مسائلی است که تعداد کثیری از مردم درگیر آن شده‌اند؛ ما نیز در همین راستا اقدامات و پیگیری‌هایی به عمل آوردیم که مؤثر، اما ناکافی بودند؛ تاکید کرد: «باید به موضوع بورس توجه شود؛ تعداد قابل‌توجهی از مردم، سرمایه خود را به بورس آوردند و متضرر شدند و ضرر آنها نیز جبران نشده است؛ علی‌ایحال، دادستان کل کشور و مسئولان ذیربط که در شورای عالی بورس عضویت دارند، باید پیگیری‌های مقتضی را انجام دهند؛ نباید در قضیه بورس غفلت کرد، به‌گونه‌ای که ۲ یا ۶ ماه یا یک‌سال دیگر با مشکلاتی از این ناحیه مواجه شویم؛ تاکید دارم که مسئله بورس رها نشود و اقدامات و پیگیری‌ها و نظارت‌های لازم در این حوزه صورت گیرد.» حال که بازار سهام مورد نظر سران قوه قرار گرفته است، این بیم وجود دارد که با دخالت‌های بی‌مورد مجددا این بازار از ریل طبیعی خود خارج شود و باز شاهد ریزش شدید باشیم. البته تجربه تاریخی دخالت دولت بر بازار سهام در سال 1399، به زمین‌گیر شدن بسیاری از مردمی که با رویای سودهای کلان به بازار سرمایه‌ آمده بودند، منجر شد. االبته باید منتظر ماند و دید که وزیر اقتصاد با چه رویکرد و دستوری قصد ورود به بازار سهام را دارد. با توجه به اهمیت موضوع نظر دو کارشناس را در این باره جویا شدیم:

دولت عامل به‌هم‌ریختگی نظم بازار

فردین آقابزرگی، کارشناس بازار سرمایه در‌باره دستور جدید رئیس دولت سیزدهم در مورد بازار سرمایه به هم‌میهن گفت: «اتفاقا در رابطه با این مسئله توئیت کوتاهی نوشتم، مبنی بر اینکه دولتی با هدف دستوری نگاه کردن به بدیهیات اقتصاد، مناسب نیست. مگر بازار خودرو و ارز را توانسته‌ایم با این شیوه ساماندهی کنیم که حالا سراغ بازار بورس رفته‌ایم؟ مسئله دیگر آن است که سازمان بورس به‌عنوان یک موسسه غیردولتی نقشی در افزایش یا کاهش یا ورود به کنترل در مواقع صعود و نزول ندارد. چگونه به وزیری که نقشی در شورای عالی بورس برعهده دارد، چنین دستوری می‌دهید. به نظر من این بزرگترین انتقادی است که تمام کارشناسان در این خصوص به دولت وارد می‌کنند. تنها یکی از بازیگران در عرصه بازار سرمایه دولت است که بازیگری بزرگ است، اما دولت نمی‌تواند هر شکلی را که صلاح دانست به بازار القا کند. جریان بازار سرمایه به دلیل اشباع در بازار مسکن و خودرو و گسیل نقدینگی به بازار سرمایه، در حال شکل گرفتن است.»

او ادامه داد:«به‌طور کلی شرایط فعلی با شرایط سال 1399 متفاوت است. بنابراین ورود دولت به بازار سهام حرکت بسیار اشتباهی است و به‌جز تحریک کوتاه‌مدت بازار، فایده‌ای ندارد. مانند ورود دولت به بازار ارز که باعث ایجاد شوکی کوتاه‌مدت شد، اما این موضوع ممکن است برخی را متضرر کند و برخی دیگر را از رانت برخوردار کند. در واقع این حرکت نوعی شوک منفی است.» آقابزرگی بیان کرد:«روند طبیعی بازار سرمایه و بورس به دلیل مزیت‌هایی همچون کاهش ارزش پول، هدایت نقدینگی متمایل به بازار سرمایه به‌دلیل اشباع شدن بازار مسکن، خودرو یا سایر بازارهای موازی و به‌ویژه ارز و طلا _ که مورد توجه دولت نیست و اراده‌ای برای سرکوب آنها وجود ندارد _ است. بنابراین اینکه دستور مستقیم می‌آید مانند این است که شرکت سهامی عام را به صورت بخش خصوصی نگاه کنیم، ولی به مدیران آن دولت دستور دهد مانند فولاد مبارکه یا ایران خودرو. این نگاه بسیار اشتباه است.»

آقابزرگی تاکید کرد: «متاسفانه زیرساخت‌های قانونی ما مشکل داشته است. مثلا در قانون بازار اوراق بهادار به نهادها و تشکل‌های خودانتظام وکانون‌ها اجازه نداده‌ایم که پا به عرصه وجود بگذارند، اما مجوزهای لازم را سازمان بورس صادر نکرده است و به همین دلیل دولت به خود اجازه می‌دهد که در هر امری از جمله منافع 50 میلیون سهام‌دار ورود کند که این مسئله اشتباه است.» این کارشناس بازار سرمایه گفت:«روند طبیعی حرکت هر بازاری در جهان نمی‌تواند موکول به یک اراده دستوری باشد، چه توسط دولت و چه توسط یک شخصیت بزرگ و فعال قابل‌توجه مانند دولت خودمان. بازار سرمایه در کشور ما نسبت به 10 تا 15 سال گذشته به‌طور کل متفاوت است. تعداد سهامداران‌ در عمق معاملات به این معنا که پیش‌تر 4 میلیون کد بورسی داشتیم، اما امروز این تعداد به 45 میلیون کد بورسی فعال رسیده است. این حجم وسیع از معاملات اجازه نمی‌دهد که به صورت دستوری و برخلاف واقعیت‌های موجود و روند طبیعی جریان، تصمیمی اتخاذ شود. این رویکرد با همان میزان موفقیتی مواجه می‌شود که دولت در کنترل بازار خودرو، ‌مسکن و سایر بازارهایی مانند لوازم خانگی به دست آورد؛ یعنی دولت اراده‌اش بر کنترل این بازارها بود، اما موفق به انجام آن نشد.»

او تاکید کرد:«این رویکرد به‌رغم ظاهر موضوع که گویا دولت می‌خواهد مانند یک ترمز عمل کند و بگوید من بازار را کنترل می‌کنم، درست نیست. واقعیت این است که دولت نه در شکل‌گیری شادابی و طراوت کنونی نقشی داشت و نه در زمانی که حالت رکود در آن حاکم بود. دولت همه را تهییج می‌کرد که پول گذاشته و جلوی ریزش بازار را بگیرید. بالغ بر 65 هزار میلیارد تومان پول صندوق‌های سرمایه‌گذاری با درآمد ثابت در شش ماه دوم سال 1399 و سال 1400 به صورت دستوری تزریق شد تا مانع اصلاح و ریزش سهام شوند، اما موفق نشدند. امروز نیز به‌صورت دستوری نمی‌توانند بازار را به سمت‌وسویی که خودشان میل دارند ببرند.»

آقابزرگی عنوان کرد:«ناظران معاملات در بورس و فرابورس به تأسی از دستوراتی که از بالا برایشان می‌آید، در نظام بازار دخالت می‌کنند و از طریق فشار آوردن به بازارگردانان مبنی بر اینکه فلان سهمی که در صف خریدید را در بازار عرضه کنیم. این برخورد نظام بازار را به هم می‌زند. سهمی که به دلیل ارزندگی صف خرید داشته و در حال قیمت پیدا کردن است را به چه علت ناظر معاملات ورود کرده و به‌صورت دستوری به همان ترتیبی که از بالا به او دستور داده‌اند،‌ دستور می‌دهد که این سهم را کنترل یا خفه کنید، یا اینکه کل سهامی که در صف خرید است را عرضه کنید. اینگونه اقدامات با توجه به تجربه دو دهه بورس در کشور ما جواب نداده است و به‌ویژه در دو‌سه سال اخیر به‌هیچ‌عنوان جواب نخواهد داد.»

روند صعودی و نزولی بورس در مدیریت دولت نیست

محمدامین خانلرخانی، استاد دانشگاه و کارشناس بازار سرمایه در پاسخ به این پرسش که نقش‌آفرینی و دخالت‌های دولت تا چه اندازه بر روند صعودی و نزولی بازار می‌تواند اثرگذار باشد؟ با بیان اینکه بخش عمده‌ای از شرکت‌های بورسی به‌صورت مستقیم و غیرمستقیم تحت مالکیت دولت هستند، به هم‌میهن گفت: «بنابراین فارغ از نقش حاکمیت، دولت به‌عنوان بزرگترین سهامدار در میان بازیگران بازار سهام نقش‌آفرینی می‌کند، لذا تصمیم‌گیری‌های دولت به‌طور قطع در جریان بازار سرمایه تاثیرگذار خواهد بود. نکته‌ای دیگر که باید توجه داشت این موضوع است که دولت علاوه بر اینکه نقش سهامدار در بازار سرمایه را ایفا می‌کند در کنارش در جریان‌سازی‌های کلان اقتصادی، مقررات اجرایی و بحث بودجه بر عملکرد شرکت‌های بورسی تاثیرگذار است. این نقش دولت همواره به‌عنوان یک فرصت یا تهدید بالقوه بر بازار محسوب می‌شود.» او ادامه داد: «در نتیجه نقش دولت در قالب سهامدار به نظرم آنچنان تاثیر نخواهد داشت و بیشتر جریان‌سازی‌های اقتصادی، متغیرهای پولی، نرخ بهره، نرخ ارز و... بر روند بازار تاثیرگذار است. باید توجه داشت که نه روند صعودی بازار و نه روند نزولی به‌طور کامل تحت مدیریت دولت نیست و نخواهد بود و متغیرهای اقتصادی بر این روند‌ها تسلط دارند.» این کارشناس بازار سرمایه درباره آینده بازار بورس معتقد است: «دولت را به‌عنوان یک شخص در نظر بگیرید که دارای منافع خصوصی و عمومی است. یعنی در قالب بودجه باید اقداماتی انجام دهند و در کنار آن باید منافع عمومی و مردمی را هم در نظر داشته باشند، لیکن با عنایت به کسری بودجه و برنامه‌های تعیین جهت مولدسازی دارایی‌های دولت و حمایت از تولید و ایجاد سرمایه در گردش، قطعا دولت موظف به عرضه سهام‌های خود به مردم در قالب بورس است و به‌طور منطقی، نبود سازوکار مشخص و عرضه‌های سنگین می‌تواند بر روند بازار تاثیرگذار باشد. بنابراین باید توجه داشت که بازار بورس با توجه به میزان عقب‌افتادگی که در این چند سال مواجه بوده و حتی به نظرم عرضه‌های دولت، نمی‌تواند به‌راحتی مسیر رشد آن را متوقف کند.» خانلری با تاکید بر اینکه در مجموع دولت در نقش سهامدار به‌طور بالقوه نقش عرضه‌کننده را بازی خواهد کرد چراکه این موضوع در قالب برنامه‌های بلندمدت و بودجه به دولت ابلاغ شده است،‌ در پاسخ به اینکه آیا شما موافق دخالت‌های دولت در بازار سهام هستید، تصریح کرد: «اگر از چشم‌انداز حاکمیت به دولت نگاه کنیم، دولت وظیفه صیانت و مراقبت از بازار سرمایه را خواهد داشت و باید در این حوزه انجام وظیفه کند. از این رو در قسمت‌های تاثیرگذار بر متغیرهای کلان و سیاست‌های پولی باید حتی‌المقدور حمایت از بازار بورس را مورد توجه قرار دهد چراکه موتور محرک اقتصاد و تولید کشور، بازار سرمایه است.»

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید