آتش بر زخم کهنه قراباغ

جمهوری آذربایجان به قراباغ کوهستانی حمله نظامی کرد

زخم کهنه قراباغ بار دیگر دهان باز کرد و آتش جنگ در جنوب قفقاز روشن شد. وزارت دفاع جمهوری آذربایجان ظهر دیروز با اعلام اینکه به منظور از بین بردن مواضع نظامی ارتش جمهوری ارمنستان به قراباغ حمله کرده است، تهاجم نظامی خود را به قراباغ کوهستانی یا جمهوری ارمنی‌نشین و خودخوانده آرتساخ آغاز کرد؛ موضوعی که از سوی جمهوری ارمنستان تکذیب شده و اعلام شد ارمنستان مواضع نظامی در قراباغ کوهستانی ندارد. این جمهوری که در دوران اتحاد جماهیر شوروی یک بخش خودمختار درون جمهوری شوروی سوسیالیستی آذربایجان بود، با فروپاشی اتحاد جماهیر شوروی اعلام استقلال کرده و خود را جدا از جمهوری تازه‌استقلال‌یافته آذربایجان دانست و با حمایت ارتش جمهوری ارمنستان در جنگ با باکو توانست بخش‌هایی از خاک جمهوری آذربایجان را نیز که این جمهوری خودخوانده را احاطه کرده بود، به تصرف خود دربیاورد و به مدت نزدیک به سه دهه این تسلط را حفظ کند.

ارمنستان پس از آن بدون تثبیت موقعیت و تعیین‌تکلیف حقوقی و سیاسی جمهوری خودخوانده آرتساخ تعلل کرد و با وجود فشارهای مسکو برای تعیین‌تکلیف و مذاکره با باکو، با تصور امکان حفظ وضعیت از طریق دفاع نظامی به این موضوع تن نداد که به‌تازگی مورد اشاره ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه قرار گرفت. اما با روی کارآمدن نیکول پاشینیان در ارمنستان که به حل مناقشه با ترکیه بر سر نسل‌کشی ارامنه طی جنگ جهانی اول توسط عثمانی و همچنین بحران قراباغ با جمهوری آذربایجان تمایل نشان داده و از لزوم رفع انسداد ارتباطی کشور در محاصره دو کشور دشمن سخن گفت، تزلزل در درون ارمنستان، باکو را به تصرف یک‌پنجم از خاک خود امیدوار کرد. در واقع هیچ‌یک از کشورهای دنیا از جمله خود ارمنستان استقلال آرتساخ را از ابتدا تاکنون به رسمیت نشناختند و همه شهروندان جمهوری آرتساخ از شهروندی ارمنستان برخوردار بودند و اساساً عمده سیاستمداران و رؤسای جمهوری ارمنستان پیش از پاشینیان از جمهوری آرتساخ بودند. ضعف اقتصادی ناشی از قرارگرفتن مرزهای ارمنستان در محاصره آذربایجان و ترکیه منجر به ضعف سیاسی و مهاجرت گسترده به خارج از کشور و تضعیف جریان ملی‌گرای ارمنی حامی حفظ آرتساخ شد و در عمل نیز ارمنستان بدون ارتقای توان نظامی خود در مقابل باکو که با تکیه بر پول نفت و حمایت ترکیه و اسرائیل توانسته نیروی نظامی خود را ارتقا دهد، بی‌دفاع ماند. روی کارآمدن پاشینیان غربگرا نیز منجر به این شد که ارمنستان حامی و متحد سنتی خود روسیه را نیز از دست بدهد و از سوی دیگر نیز ایران به صورت سنتی قراباغ را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان دانسته و حاضر نبوده برای حفظ آن به ارمنستان یاری برساند؛ هرچند که این نگاه سنتی به ایران آسیب زده و بخش‌های تصرف‌شده توسط باکو هم‌اکنون به پایگاه‌های جاسوسی و رصد رژیم صهیونیستی علیه ایران بدل شده است. در جریان جنگ سال ۲۰۲۰ باکو با تهاجم موفق شد همه شهرهای اطراف قراباغ کوهستانی را تصرف کند و قراباغ کوهستانی یا جمهوری خودخوانده آرتساخ را به محاصره خود دربیاورد و عملاً آرتساخ در وضعیت دشوار و غیرمطمئنی قرار گرفت که از طریق یک دالان به خاک اصلی جمهوری ارمنستان متصل باشد و براساس موافقتنامه آتش‌بس که با وساطت مسکو میان طرفین امضا شد، نیروهای حافظ صلح روسیه امنیت دالان لاچین را برعهده گرفتند که باکو با ادعای استفاده نظامی از این دالان برای انتقال تسلیحات نظامی از حدود یک سال پیش محدودیت‌های جدی بر این دالان اعمال و محاصره آرتساخ را کامل کرد. این شرایط موجب وخامت اوضاع انسانی در قراباغ شده و اعتراض اتحادیه اروپا و مجامع حقوق بشری را برانگیخت؛ ایران نیز که همواره قراباغ را بخشی از خاک جمهوری آذربایجان می‌داند تنها نسبت به حفظ حقوق انسانی ارامنه ساکن در این منطقه حساسیت داشته و از باکو خواسته است شرایط انسانی مطلوب را برای آنان فراهم کند. طی هفته‌های گذشته باکو با افزایش تحرکات نظامی و دریافت تسلیحات نظامی از اسرائیل و ترکیه نشان داد که درصدد است برخلاف توصیه‌ کشورهای اروپایی و آمریکا و روسیه و ایران نه از طریق گفت‌وگو و سیاسی که از طریق تهاجم نظامی موضوع قراباغ را حل‌وفصل کند. در واقع باکو با آگاهی از برتری نظامی که به واسطه وابستگی به اسرائیل و ترکیه به دست آورده و ضعف سیاسی در ایروان، می‌تواند در این برهه بحران قراباغ را به نفع خود به پایان برساند و قصد ندارد از این فرصت دست بکشد. اما آنچه که نگرانی ناظران به خصوص ایران را برانگیخته است ادعای باکو و آنکارا برای ایجاد دالان سرزمینی در جنوب ارمنستان از طریق اشغال نظامی است که خاک اصلی جمهوری آذربایجان را به نخجوان و از آنجا به ترکیه متصل خواهد کرد. این مدعا و خواسته باکو و آنکارا تحول ژئوپلیتیکی مهمی است و علاوه بر اشغال بخشی از خاک ارمنستان ارتباط مرز ایران و ارمنستان را از بین خواهد برد و اتصال زمینی ترکیه را با آذربایجان و دریای خزر و کشورهای آسیای مرکزی فراهم کرده و در واقع دسترسی ناتو و اسرائیل را به قفقاز و آسیای مرکزی تسهیل خواهد کرد. از سوی دیگر تحقق رویای تاریخی پان‌تورانیست‌ها برای تشکیل توران بزرگ است که هم‌اکنون در سازمان کشورهای ترک به رهبری ترکیه متجلی شده است. باکو در هفته‌های گذشته با تجمع نیروهای نظامی خود در جنوب ارمنستان اذهان را به‌سوی خطر ایجاد این دالان معطوف کرد و سپس با اطمینان دادن به ایران و مسکو که در حال حاضر قصد حمله به جنوب ارمنستان را ندارد عملیات نظامی علیه قراباغ کوهستانی را آغاز کرد اما به نظر می‌رسد با توجه به ادعاها و سخنان پیشین الهام علی‌اف و مقامات ترکیه از جمله رجب‌طیب‌اردوغان موضوع ایجاد دالان تورانی ناتو در جنوب ارمنستان هرگز منتفی نشده و باکو و آنکارا و تل‌آویو با تثبیت موقعیت خود در قراباغ کوهستانی برای ایجاد این دالان نیز اقدام خواهند کرد. این پروژه با وجود تهدیدات جدی ایران همچنان به صورت جدی پیگیری خواهد شد.

درحالی‌که یک هیئت نظامی صهیونیستی به ریاست مدیرکل وزارت جنگ این رژیم به باکو سفر کرده و با وزیر دفاع جمهوری آذربایجان دیدار کرده است و وزرای دفاع ترکیه و آذربایجان تماس تلفنی با هم داشته‌اند رئیس شورای اروپا و وزارت خارجه فرانسه از جمهوری آذربایجان خواسته‌اند حمله به قراباغ کوهستانی را فوراً متوقف کند. وزارت امورخارجه جمهوری آذربایجان اعلام کرده است تنها در صورت انحلال جمهوری و ارتش آرتساخ عملیات نظامی متوقف خواهد شد.

ماریا زاخارووا، سخنگوی وزارت امور خارجه روسیه همچنین از طرف‌های درگیر در قراباغ کوهستانی خواست که خویشتنداری کنند. او اظهار داشت: «روسیه از جمهوری آذربایجان و ارمنستان درخواست می‌کند تا خونریزی را متوقف کرده و از طریق دیپلماتیک به حل و فصل مسائل بپردازند.»

روسیه در چارچوب سازمان پیمان امنیت جمعی متعهد است در صورت تعرض به خاک اصلی جمهوری ارمنستان از این جمهوری حمایت کند اما قراباغ کوهستانی براساس موازین بین‌المللی بخشی از خاک جمهوری آذربایجان تلقی می‌شود.

اعتراضات در ایروان علیه پاشینیان

ایساک یونانسیان، پژوهشگر مسائل قفقاز و ترکیه در گفت‌وگو با روزنامه هم‌میهن ضمن تشریح شرایط منطقه قراباغ اظهار داشت: تقریباً از ساعت یک ظهر تهاجم گسترده در تمام خطوط جبهه تماس جمهوری آرتساخ با باکو شروع شده و هدفی که آذربایجانی‌ها اعلام کردند، نابودی تجهیزات و تسلیحات ارتش تدافعی جمهوری آرتساخ بوده است. در ابتدا به وسیله پهپاد و آتش و توپخانه سعی کردند که تمام تسلیحات ارتش تدافعی آرتساخ را بمباران و نابود کنند؛ بعد هم سعی کردند که از دو طرف استان مارتونی آرتساخ، نیروهای پیاده را وارد شهر کنند که با مقاومت مردم و ارتش تدافعی روبه‌رو شدند که پس از آن رو به حملات هوایی به مناطق مسکونی و غیرنظامی آوردند. چیزی که حدوداً مشخص است تاکنون نیروهای ارمنی ۳۸ مجروح دارند که عموماً غیرنظامی‌اند. یعنی تا این لحظه گزارش شده حدود ۶ کودک مجروح شده‌اند و در بیمارستان بستری‌اند و مابقی افراد مسن هستند. خبری هنوز در خصوص تلفات نظامی ارتش آرتساخ وجود ندارد و فعلاً تلفات در حوزه غیرنظامی گزارش شده است. وی ادامه داد: ارتش ارمنستان در جبهه خط تماس آرتساخ با باکو حضور ندارد. دولت ارمنستان بسیار دیر به این موضوع واکنش نشان داد آن هم بعد از اینکه اعتراضاتی از طرف کارشناسان ارمنی و احزاب مختلف صورت گرفت. جلسه شورای امنیت تشکیل شد و سپس نیکول پاشینیان یک اعلامیه‌ای را منتشر کرد که دشمن سعی دارد ارمنستان را وارد یک جنگ بزرگ کند که پس از این اظهارات بود که حدود دو ساعت است که مردم در ایروان خروشیدند و جلوی ساختمان دولت تجمع کردند و با نیروهای پلیس درگیر شدند و خواستند وارد ساختمان دولت شوند. فعلاً این جنگ و گریز و مقاومت جلوی ساختمان دولت در ارمنستان در جریان است.

این اقدامات در حد و اندازه باکو نیست

منصور حقیقت ‌ پور، نایب رئیس اسبق کمیسیون امنیت ملی و رایزن اسبق نظامی ایران در باکو در گفت‌وگو با هم‌میهن اظهار داشت: من احساس می‌کنم که اقداماتی که امروز رژیم حاکم بر بادکوبه در پیش گرفته و حرکت می‌کند در قواره سیاسی افرادی که می‌شناسیم نیست. یعنی این اقدامات یک تظاهر دارای اصالت نیست. ما در گذشته خودمان هم بی‌طرفی ایران در موضوع قرا‌باغ را رسماً‌ اعلام کردیم اما هیچ موقع قائل به بر‌هم‌خوردن مرزهای سیاسی موجود منطقه نبوده و نیستیم و نخواهیم بود.

این سردار سابق سپاه در ادامه افزود: امروز آذربایجان براساس سیاست رژیم اشغالگر قدس و جریانات زیاده‌طلب نوعثمانی اقداماتی را در سطح منطقه می‌کند و قدر مسلم هم این اقدامات منافع ملی ما را در سطح منطقه به خطر خواهد انداخت و اگر امروز اینها اقدام جدی در خصوص دالان زنگزور نکردند علت آن تهدید مقام معظم رهبری بوده و اگر ملاحظه این تهدید را نداشتند تا الان تعرض کرده بودند که آن تعرض و ایجاد آن دالان یک تهدید منطقه‌ای است. یعنی توسعه کالبدی یک اندیشه باطلی به نام پان‌ترکیسم که می‌خواهد از طریق دالان زنگزور آذربایجان را به دریای خزر و آسیای میانه برساند که در گذشته روس‌ها مخالف این قضیه بودند و امروز هم روس‌ها مقصر واقعی اقداماتی هستند که در منطقه دارد رخ می‌دهد. باید روس‌ها بابت این اقدامات در سطح منطقه هزینه بدهند چون در تولید این اندیشه فاسد در سطح منطقه بی‌نقش نبودند و روس‌ها هم مقصر هستند. به نظر می‌رسد ما هم در سیاست خارجی دچار یک سادگی سیاسی شده‌ایم که هفته قبل از نیروهای ستاد مسلح رفتند با وزیر دفاع آذربایجان مذاکره کردند و حرف زدند بعد هم اعلام کردند که این اتفاقات نخواهد افتاد. ادامه این روند برای جمهوری اسلامی ایران قابل تحمل نخواهد بود و جمهوری اسلامی ایران باید خیلی شفاف از مانور قدرت به سمت اعمال قدرت حرکت کند. مانور قدرت تا به امروز صورت گرفته است ولی از امروز نیازمند نمایش قدرت هستیم. امیدوارم که مقامات ما تصمیم عاقلانه و درستی بگیرند و برای یک‌بار این فتنه را در منطقه خاموش کنند و اجازه توسعه این فتنه را به سایر مناطق مرزهای شمالی خودمان ندهند.

حقیقت‌پور با اشاره به گستردگی عملیات نظامی باکو و تسلیحات خریداری‌شده توسط این دولت و همچنین ادعاها در مورد ایجاد دالان تورانی ناتو اظهار داشت: قواره رفتار، قواره رفتار مردان حاکم بر بادکوبه نیست. این لباس به تن اینها گشاد است. پشت قضیه بحث توسعه ناتو و اندیشه غلط صهیونیستی در سطح منطقه و اندیشه سوء ‌پان‌ترکیسم مطرح است و پان‌ترکیسم عامل محرک این قضیه هستند والا این آدم‌های حاکم بر بادکوبه توانایی این نوع مانورها را ندارند. لذا ما باید مراقب توطئه اسرائیل و ترکیه و ناتو در سطح منطقه باشیم.