امتیازات برجام برای ایران پابرجاست
با وجود حفظ تحریم‌های موشک‌های بالستیک علیه ایران توسط اتحادیه اروپا
با وجود حفظ تحریم‌های موشک‌های بالستیک علیه ایران توسط اتحادیه اروپا
هرچند مهم‌ترین و معروف‌ترین خواسته و هدف از قرارداد برجام، رفع تحریم‌های اقتصادی ایران بود که با خروج یکجانبه ترامپ از این قرارداد و عدم همراهی طرف‌های اروپایی در عمل نتوانست محقق شود و آمریکا با اعمال تحریم‌های یکجانبه توانست جهان را وادار به تبعیت از خود کند اما ایران ضمن کاهش تعهدات و محدودیت‌های هسته‌ای خود توانسته است از مزایای حقوقی، سیاسی، نظامی و امنیتی قرارداد برجام بهره‌مند شود و مهم‌ترین آن یعنی عادی شدن پرونده فعالیت‌های هسته‌ای ایران ظرف دو سال دیگر و با پایان مهلت پانزده‌ساله پیش‌بینی شده در این قرارداد محقق خواهد شد. بنابراین ایران بدون درگیری و پرداخت هزینه زیادی از شرایط خطیر قرار گرفتن ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد خارج خواهد شد؛ شرایطی که در دوره محمود احمدی‌نژاد و سیاست خارجی ماجراجویانه و بی‌مسئولیت او رقم خورد و ایران را با صدور شش قطعنامه شورای امنیت ذیل فصل هفتم منشور ملل متحد به‌عنوان خطری برای صلح و امنیت جهانی قرار داد.
26 مهرماه امسال نیز پس از گذشت هشت سال از اجرایی شدن قرارداد برجام میان ایران و پنج عضو دائم شورای امنیت و آلمان که با عنوان 1+5 شناخته می‌شود، تحریم‌های خرید و فروش تسلیحات غیرمتعارف ایران که براساس قطعنامه ۱۹۲۹ شورای امنیت سازمان ملل وضع شده بود، لغو خواهد شد. در واقع این لغو بخشی از توافق ایران با اعضای 1+5 بود که شورای امنیت با تصویب قطعنامه‌ای کلیه قطعنامه‌های پیشین تحریم علیه ایران را لغو کند و بر همین اساس قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت پس از ۱۲ سال گفت‌وگو در مورد فعالیت‌های هسته‌ای ایران در تاریخ ۲۹ تیرماه ۱۳۹۴ در شورای امنیت تصویب شد و همراه با تصویب آن هر شش قطعنامه پیشین تحریمی که علیه ایران صادر شده و منجر به تحریم‌های وسیع در رابطه با موضوع هسته‌ای شده بود، لغو کرد. براساس قطعنامه 2231 شورای امنیت پیش‌بینی شد که تحریم‌های ناشی از قطعنامه ۱۷۴۷ پنج سال پس از اجرایی شدن برجام یعنی در مهرماه 1399 ملغی شود. قطعنامه ۱۷۴۷ که ۴ فروردین ۱۳۸۶ در شورای امنیت سازمان ملل متحد تصویب شده بود، ایران را از تجهیز، فروش یا انتقال مستقیم و غیرمستقیم هرگونه سلاح و تسلیحات متعارف ثبت‌شده در سازمان ملل یا کالای مرتبط با
آن توسط کشور خود یا اتباع، هواپیماها و کشتی‌های ایرانی منع کرد و بقیه کشورها نیز حق خرید این اقلام را از ایران نداشتند. همچنین، طبق این قطعنامه هیچ کشوری حق آموزش، سرمایه‌گذاری، کمک مالی یا سایر خدمات مرتبط با این موارد را به ایران نداشت اما رفع تحریم سلاح‌های غیرمتعارف یا به عبارت دیگر سلاح‌هایی که امکان حمل سلاح هسته‌ای را دارند به هشت سال پس از اجرایی شدن برجام موکول شد. براساس تعاریف صورت‌گرفته، موشک‌های بالستیک و پهپادهای با برد متوسط و قابلیت حمل سلاح در فهرست سلاح‌های غیرمتعارف قرار گرفتند و بر همین اساس بود که غربی‌ها با ادعای فروش پهپاد توسط ایران به روسیه طی جنگ اوکراین، تهران و مسکو را به نقض قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت متهم کردند. هرچند لغو تحریم‌های خرید و فروش سلاح‌های متعارف ایران در سال 1399 بدون واکنش چندانی از سوی اروپایی‌ها اجرا شد و تلاش‌های کنگره آمریکا نیز به جایی نرسید اما طی ماه‌های گذشته و با نزدیک شدن زمان لغو تحریم خرید و فروش سلاح‌های غیرمتعارف که به لغو تحریم‌های موشکی موسوم است، هم آمریکایی‌ها و هم اروپایی‌ها از تلاش خود برای عدم لغو این تحریم‌ها سخن گفته‌اند.
جوزپ بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا و هماهنگ‌کننده مذاکرات وین روز پنج‌شنبه در بیانیه‌ای اعلام کرد که انگلیس، آلمان و فرانسه به اطلاع اتحادیه اروپا رسانده‌اند که خواستار حفظ تحریم‌های موشک‌های بالستیک علیه ایران هستند. بهانه کشورهای اروپایی برای عدم لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران این است که ایران و روسیه قطعنامه ۲۲۳۱ را در خرید و فروش پهپادهای ایران و احتمالا موشک‌های بالستیک در رابطه با جنگ اوکراین نقض کرده‌اند. این ادعای کشورهای اروپایی که به‌شدت در جنگ میان روسیه و اوکراین به نفع کی‌یف فعالیت می‌کنند، هنوز بعد از گذشت نزدیک به ۶۰۰ روز از جنگ اوکراین به لحاظ فنی و حقوقی اثبات نشده و صرفاً در حد یک موضع‌گیری سیاسی باقی مانده است؛ با این حال این کشورها با سوءاستفاده از قدرت و نفوذ خود در سازمان‌های بین‌المللی سعی دارند از این طریق به روسیه و ایران فشار آورند. همچنین محروم کردن ایران از منافع «توافق هسته‌ای» دلیل دیگر اروپا برای حفظ تحریم‌های موشک‌های بالستیک علیه ایران است. مقامات ایران و روسیه تلاش‌ها برای متهم کردن ایران به نقض پارگراف‌های ۳ و ۴ ضمیمه به قطعنامه ۲۲۳۱ را مصداق انتشار «اطلاعات جعلی»
بیان کردند. مقامات ایران در رابطه با فروش پهپاد به روسیه و استفاده احتمالی روسیه از آنها در جنگ با اوکراین بارها اعلام کرده‌اند که هیچ سلاحی را برای هیچ‌کدام از طرفین جنگ صادر نکرده‌اند. ایران بارها اعلام کرده سیاست خارجی‌اش مبتنی بر مخالفت با جنگ است و در خصوص جنگ در اوکراین نیز مخالف جنگ بوده و متناسب با ظرفیت‌های خود تلاش کرده و می‌کند که رویکرد نظامی در این زمینه خاتمه پیدا کند. ماه گذشته نیز یک مقام اروپایی در گفت‌وگو با رویترز بار دیگر مدعی شده بود اتحادیه اروپا احتمالاً مشکلی برای قانع کردن کشورهای عضو جهت حفظ تحریم‌های موشکی علیه ایران، به‌‌رغم منقضی شدن این تحریم‌ها در ماه اکتبر نخواهد داشت. مهرماه سه سال پیش کنگره آمریکا با تحریک و تشویق متحدان منطقه‌ای، تلاش گسترده‌ای را برای ممانعت از پایان محدودیت‌های تسلیحاتی پنج‌ساله مندرج در قطعنامه ۲۲۳۱ به کار بست. ۱۹ اردیبهشت‌ماه امسال نیز گروهی از قانون‌گذاران آمریکایی با مطرح کردن ادعاهایی علیه عملکرد نظامی ایران، طرحی با نام «قانون مبارزه با جرم و جنایت» را به مجلس نمایندگان این کشور ارائه کردند که شامل اعمال تحریم‌ها علیه «طیفی گسترده از فعالیت‌های»
حامی برنامه موشکی و پهپادی ایران می‌شد. این اقدام آمریکا و سه کشور اروپایی براساس قوانین داخلی صورت خواهد گرفت، هرچند به لحاظ حقوقی توان اجرایی قطعنامه‌های شورای امنیت سازمان ملل را ندارد اما در عمل می‌تواند همه کشورهای جهان را هدف قرار دهد و آنان را وادار به احتیاط برای معامله و ارتباط تسلیحاتی با ایران کند. در عین حال روابط تسلیحاتی ایران با روسیه و چین و سایر کشورهای مغضوب غرب تسهیل خواهد شد اما به لحاظ حقوق بین‌الملل و قطعنامه‌های شورای امنیت، تحریم‌های تسلیحاتی ایران کمتر از یک ماه دیگر لغو خواهد شد.
پیروزی سیاسی برای ایران
مجتبی مکی، کارشناس مسائل اروپا در گفت‌وگو با روزنامه هم‌میهن در رابطه با بیانیه اخیر جوزپ بورل، هماهنگ‌کننده خارجی اتحادیه اروپا گفت: «یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران در اکتبر سال ۲۰۲۳ است. پرونده هسته‌ای ایران و توافق برجام در یک سال گذشته تحت تاثیر تحولات داخلی ایران در پائیز سال گذشته و موضع و همکاری‌های نظامی ایران و روسیه در جنگ اوکراین قرار گرفته است و موجب شده تا اصل توافقنامه برجام به حاشیه برود و طرف آمریکایی و اروپایی اعلام کرد که بازگشت به توافقنامه برجام اگر غیرممکن نباشد، بسیار سخت شده است اما با این حال تحریم‌های موشکی ایران در پاییز ۲۰۲۳ یعنی کمتر از یک ماه آینده لغو خواهد شد و از آن مهم‌تر تحریم‌های سیاسی است زیرا در سال ۲۰۲۵ موعد برجام تمام می‌شود و عملاً پرونده هسته‌ای ایران به پرونده عادی تبدیل می‌شود.» او با اشاره به اعلام مخالفت سه کشور اروپایی با لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران افزود: «اروپا اگر بخواهد در قبال رفع تحریم‌های تسلیحاتی ایران بی‌تفاوت باشد، نوعی امتیاز به ایران محسوب می‌شود. از طرف دیگر اگر بخواهند اقدامی انجام دهند تا لغو تحریم‌های تسلیحاتی ایران انجام نشود، باید به مکانیزم ماشه روی بیاورند که موجب افزایش تنش در منطقه خواهد شد و موضوع برنامه هسته‌ای میان ایران و غرب به حالت غیرقابل پیش‌بینی تبدیل خواهد شد. به همین دلیل این سه کشور راه میانه‌ای را انتخاب کرده و اعلام کرده‌اند که به لغو تحریم‌های موشکی ایران رضایت نخواهند داد و این یک تصمیم سیاسی است. در واقع ایران در ۴۳ سال گذشته تحریم تسلیحاتی بوده و اگر برجام احیا می‌شد هم غربی‌ها امتیاز خاصی به ایران نمی‌دادند اما معاملات ایران مشروعیت بین‌المللی پیدا می‌کرد و می‌توانست در شرایط عادی همکاری تسلیحاتی داشته باشد. سه کشور نمی‌خواهند دراین شرایط به توقف تحریم‌های تسلیحاتی ایران مشروعیت بدهند به همین دلیل در یک تصمیم سیاسی اعلام کرده‌اند که این تحریم‌ها لغو نخواهند شد ولی توافقنامه برجام همچنان پابرجا است.» مکی با اشاره به دستاوردهای حقوقی و سیاسی برجام تاکید کرد: «بسیاری از تحریم‌ها از جمله تحریم‌های شورای امنیت حل شده است و با یک گام دیگر تا دو سال آینده به پایان امنیت‌سازی پرونده ایران خواهد رسید و روند برنامه هسته‌ای ایران عادی‌سازی می‌شود. این مهم از دستاوردهای توافقنامه برجام است که با وجود بدعهدی کشورهای غربی و با وجود اینکه ایران یک‌سال بعد به تعهدات خود عمل کرد، نتوانست از مزایای اقتصادی آن بهره‌مند شود و هنوز هم مذاکرات احیای برجام انجام می‌شود. با این حال دستاوردهای سیاسی برجام پابرجاست و نمی‌توان امتیازات جدی برجام را نادیده گرفت و این مواضع دولت‌های غربی که نه حاضرند مرگ برجام را اعلام کنند و نه حاضرند توافقنامه برای لغو تحریم‌های تسلیحاتی را اعلام کنند، نوعی پیروزی سیاسی برای ایران محسوب می‌شود.»
