احیای امید به توافق؟
بررسی رایزنی‌ها و موضع‌گیرهای رافائل گروسی در تهران:
بررسی رایزنی‌ها و موضع‌گیرهای رافائل گروسی در تهران:
در آستانه برگزاری نشست فصلی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی، ایران از رافائل گروسی مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای بازدید از تاسیسات هسته‌ای و رایزنی پرونده هسته‌ای‌اش دعوت کرد. در این دعوت، گروسی علاوه بر بازدید با رئیس دولت و وزیر امور خارجه نیز نشست‌های مشترکی را برگزار کرد و صحبت‌های امیدوارکننده میان آژانس و ایران رد و بدل شد. اگرچه برخی از خبرها موید این است که دو طرف بر سر مسائل باقی‌مانده پادمانی به توافقات کلی و حل‌وفصل یک یا دو موضوع نزدیک شده‌اند، اما با توجه به تجربیات سفرهای اخیر گروسی و گزارش‌های ارائه‌شده توسط او باید به‌دور از هرگونه خوش‌باوری به خروجی این سفر نگاه واقع‌گرایانه‌ای داشت. در دو روز آینده وضعیت پرونده ایران در شورای حکام و اینکه آیا مکانیزم ماشه علیه ایران فعال می‌شود یا نه تصمیم‌گیری خواهد شد. البته شامگاه شب گذشته بیانیه مشترک سازمان انرژی اتمی ایران و آژانس بین المللی انرژی اتمی منتشر شد. در این بیانیه آمده است: «در خصوص مسائل پادمانی باقی‌مانده مربوط به سه مکان، ایران آمادگی خود را برای ادامه همکاری و ارائه اطلاعات و دسترسی بیشتر اعلام کرد/ایران به صورت
داوطلبانه به آژانس اجازه می‌دهد تا چنانچه مقتضی باشد فعالیت‌های راستی آزمایی و نظارت بیشتر را اجرا کند.»
گروسی از حضورش در تهران خوشحال است و آن را به زبان می‌آورد و صراحتا اعلام می‌کند که باید شک و تردیدها در خصوص صلح‌آمیز بودن برنامه هسته‌ای ایران را از بین ببریم. این اظهارات امیدبخش است، اما مسئله اصلی اینجاست که این بار نخست نیست که گروسی از خروجی مثبت دیدارش در ایران سخن می‌گوید، اما نکته اصلی اینجاست که بعد از حضور در وین، نظر دیگری دارد. به همین دلیل نمی‌توان به‌راحتی درباره این سفر تا زمانی که او در وین نباشد، اظهارنظر مثبتی کرد.
رافائل گروسی، مدیرکل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی در رأس هیئتی بلندپایه از آژانس، ظهر جمعه ۱۲ اسفندماه وارد فرودگاه مهرآباد تهران شد. او در این سفر دوروزه به تهران با جمعی از مقامات عالی‌رتبه از جمله سیدابراهیم رئیسی، رئیس دولت و حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه و محمد اسلامی، همتای ایرانی خود دیدار و گفت‌وگو کرد. بحث و گفت‌وگو درباره مسائل باقی‌مانده پادمانی و نیز برخی موارد از اختلاف‌نظرهای فنی و حقوقی میان ایران و آژانس در دستور کار دو طرف بود. هیئت فنی و کارشناسی آژانس به سرپرستی ماسیمو آپارو، معاون پادمانی گروسی در یکی دو هفته اخیر در تهران بوده و مذاکرات کارشناسی در مورد مباحث فوق را انجام دادند. محمد اسلامی و رافائل گروسی صبح روز گذشته در کنفرانسی خبری به تشریح آخرین تفاهمات و همکاری‌های دوجانبه پرداختند.
رئیسی در دیدار خود با گروسی با بیان اینکه ایران براساس حسن‌نیت و وفای‌به‌عهد بالاترین سطح همکاری را با آژانس داشته، تاکید کرد: «انتظار داریم نگاه آژانس انرژی اتمی هم کاملاً حرفه‌ای بوده و قدرت‌های سیاسی که به‌دنبال اهداف خاص خودشان هستند، فعالیت‌های آژانس را تحت‌الشعاع قرار ندهند. برخی کشورها و در رأس آنها آمریکا و رژیم صهیونیستی در حالی مسئله هسته‌ای را بهانه‌ای برای فشار بیشتر بر مردم ایران قرار دادهاند که رژیم صهیونیستی به عضویت آژانس هم در نیامده و بر اساس آئین‌نامه‌های آن عمل نمی‌کند.» او با تاکید بر اینکه آمریکا اولین نقض‌کننده توافق هسته‌ای بود که از برجام خارج شد، افزود: «اروپایی‌ها نیز به تعهدات خود در این توافق عمل نکردند، اگرچه ایران به تعهدات خود پایبند بود و این پایبندی بیش از ۱۵ بار در گزارش‌های آژانس مورد تایید قرار گرفته است. امیدوارم آژانس براساس رفتار حرفه‌ای و منصفانه و رعایت اصل بی‌طرفی نسبت به بیان واقعیت فعالیت‌های صلح‌آمیز هسته‌ای ایران و شفاف‌سازی پایبندی کشورمان به قوانین آژانس انرژی اتمی اقدام نماید.»
گروسی مدیرکل آژانس انرژی اتمی نیز در این دیدار گفت: «به خوبی مشخص است که چه کسی در وضعیت کنونی برجام مقصر بوده است. بدخواهان نمی‌خواهند همکاری‌های دوجانبه ایران و آژانس موفقیت‌آمیز باشد و بهترین پاسخ به آنها توسعه همکاری‌های دوجانبه است. در گفت‌وگو با مقامات ایرانی اراده آنها برای مذاکرات هسته‌ای و احیای برجام در جهت تامین منافع مردم ایران را جدی یافتم و مطمئنم اگر اراده سیاسی وجود داشته باشد، بازگشت به برجام امکان‌پذیر است.»
اختلاف نظر درباره میزان غنی‌سازی ایران
برخی از منابع خبری خارجی می‌گویند: «کشورهای اروپایی خواهان آن هستند که ایران در نشست آتی شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی رسما محکوم شود و بر این باورند که دولت آمریکا در خلاء تصمیم‌گیری قرار گرفته و نه خواهان پایان دادن به توافق هسته‌ای ۲۰۱۵ و نه احیای آن است.» این در حالی است که وال استریت ژورنال از تلاش واشنگتن برای دسترسی به گزارش شورای حکام آژانس بین‌المللی انرژی اتمی پیش از محکوم کردن اقدام ایران در غنی‌سازی نزدیک به مرز ۹۰ درصدی، خبر داده است. این روزنامه اعلام کرده است که بریتانیا، فرانسه و آلمان از یک مجازات عمومی برای تهران حمایت می‌کنند، دولت آمریکا کماکان تمایلی به انجام این کار نداشته و به‌دنبال گفت‌وگو با تهران است. اما گروسی در تهران در دیدار با همتای خود و نشست خبری مشترک اظهارات امیدوارکننده‌ای را بیان می‌کند. او معتقد است: «مذاکرات مرتبط درباره احتمال بازگشت ایران و کشورهای دیگر به برجام در جریان است و با توجه به اینکه مذاکرات ما موازی آن است، این دو روند به هم متصل و وابسته است. در صورتی که ایران و آژانس درباره این مسائل پادمانی تفاهم نداشته باشند، تصور اینکه یک توافق جامع مثل برجام محقق شود، وجود ندارد.» با توجه به اهمیت این موضوع با دو کارشناس در حوزه بین‌المللی به گفت‌وگو نشستیم.
اختلاف ایران و آژانس به سرعت حل نمی‌شود
رحمان قهرمانپور، نویسنده و پژوهشگر روابط بین‌الملل در پاسخ به این پرسش که آیا اظهارات رافائل گروسی در ایران و تأکید بر رویکرد مثبت آژانس صرفاً تعارفات دیپلماتیک بوده است یا نه، به هم‌میهن گفت: «با توجه به سفرهای قبلی رافائل گروسی به تهران باید بسیار محتاطانه با اظهارات او برخورد کنیم زیرا در سفرهای قبلی اظهاراتی داشت که در تهران به آن اشاره نکرد. شاید علت اینکه موارد حساس و مهم را در ایران مطرح نکرد به رویکرد دیپلماسی گروسی برمی‌گردد. بر این اساس نمی‌توان صحبت‌های روز گذشته گروسی را ملاک نظرخواهی دانست زیرا ممکن است که بعد از بازگشت، در جلسه شورای حکام اظهاراتی داشته باشد که با آن چیزی که در ایران عنوان کرده، متفاوت باشد و خروجی آن واکنش تند کشورهای اروپایی و صدور قطع‌نامه علیه کشورمان را شاهد باشیم. از این‌رو باید منتظر ماند و دید خروجی این سفر به صدور قطع‌نامه منجر می‌شود یا نه.»
او در پاسخ به این پرسش که با شناختی که از گروسی و آژانس دارید در صورت حاصل نشدن توافق و جلب همکاری‌های لازم، وضعیت پرونده ایران چه خواهد شد، تأکید کرد: «پرونده ایران در شورای حکام بررسی می‌شود و گروسی فقط گزارش می‌دهد که ایران به تعهدات خود عمل کرده است یا نه. اگر ایران به تعهدات خود عمل نکرده باشد، کشورهای اتحادیه اروپا احیاناً درخواست احیای مکانیزم ماشه می‌کنند و با این درخواست قطع‌نامه 2247 به‌صورت اتوماتیک بعد از گذشت چندماه فعال می‌شود. اگر هم درخواست مکانیزم ماشه صادر نشود با توجه به بیانیه نوامبر سه کشور (انگلستان، آلمان و فرانسه) در نشست مارس بیانیه و قطع‌نامه قطعاً لحن ملایم‌تری نخواهد داشت. ما هنوز نمی‌دانیم مسائل پادمانی که درخواست کشورهای اروپایی نیز بوده است در سفر تازه گروسی مرتفع شده و آیا بازدیدی از این مکان‌ها انجام شده است یا نه؟ بنابراین باید منتظر بمانیم.»
قهرمانپور اعلام کرد: «هرچند از خبرهای منتشر‌شده، برداشت می‌شود که آمریکا به‌نوعی به تفاهم تمایل دارد اما نمی‌دانیم ابعاد این تفاهم و تمایل آمریکا چه میزان است؟ در واقع این فقط حدس و گمانه‌زنی از صحبت‌های ویلیام برنز است که گفته بود «ایران قصد ساخت سلاح هسته‌ای را ندارد» اما امریکا بارها اعلام کرده است که به‌سمت احیای برجام حرکت نمی‌کند. بنابراین می‌توان گفت آن‌چیزی که در نهایت ممکن است اتفاق بیفتد، توقف در برابر توقف است زیرا صحبت‌های انریکه مورا و رابرت مالی نشان می‌دهد که آمریکا و اروپا در یک مورد اتفاق‌نظر دارند و آن این است که اجرای برجام در دستور کار نیست اما اینکه آمریکا و اروپا برای چه چیزی آماده می‌شوند محل بحث است. به‌نظر می‌رسد سناریو آمریکا پسا‌برجام است؛ به‌هرحال آمریکایی‌ها نرمش تاکتیکی انجام دادهاند تا آژانس بتواند از دامنه و گستره فعالیت هسته‌ای جدی ایران در دو سال گذشته اطلاعات به‌دست آورد.»
این پژوهشگر روابط بین‌الملل معتقد است که «باید بسیار محتاطانه به موضوع نگاه کرد. بعید می‌‌دانم فعلا گشایش خاصی ایجاد شود و باید منتظر باشیم تا ببینیم در اجلاس شورای حکام توافق احتمالی که روز گذشته انجام شد مورد استقبال طرف‌های مقابل شورای حکام است و تا چه میزان قابلیت اجرایی شدن دارد؟ اینکه انریکه مورا صراحتاً از گرفتاری ایران در طوفان سخن می‌گوید این معنا را می‌دهد که باید بااحتیاط به صحنه نگاه کنیم؛ البته منظورم این نیست که بدبین باشیم اما خوش‌بینی محتاطانه با وجود تجربه سفرهای قبلی گروسی بد نیست زیرا عمق اختلاف ایران و آژانس در حدی است که به این راحتی و سرعت حل‌وفصل نمی‌شود.»
آمریکا مخالف ارجاع پرونده ایران به شورای حکام است
جاوید قربان اوغلی، دیپلمات و سفیر سابق ایران در آفریقای جنوبی با بیان اینکه مأموریت مهم گروسی به‌عنوان مدیر کل آژانس بین‌المللی انرژی اتمی نظارت و عدم اشاعه سلاح هسته‌ای است، به هم‌میهن گفت: «گروسی باید گزارش بازدید خود از تأسیسات هسته‌ای ایران را به اجلاس فصلی شورای حکام ارائه دهد که آیا اختلافی که در مورد سه مکان، با ایران وجود داشت، برطرف شده است و اینکه آیا ایران با آژانس همکاری داشته است تا مشخص شود میزان درصد غنی‌سازی ایران راستی‌آزمایی شود؟ ما باید امیدوار باشیم سفر گروسی توأم با موفقیت باشد و زمانی که از ایران می‌رود در گزارش خود علاوه بر مشخص شدن و حل‌وفصل سه مکان محل بحث موردنظر آژانس از همکاری مثبت ایران سخن بگوید.»
قربان اوغلی با پاسخ به این پرسش که اگر گروسی با دیدگاه مثبت از ایران برود، چه اتفاقی خواهد افتاد؟ گفت: «سه کشور آلمان، فرانسه و انگلیس اصرار دارند در نشست آتی قطع‌نامه توبیخی علیه ایران صادر شود. این قطع‌نامه توبیخی می‌تواند تند و هم می‌تواند ارجاع پرنده ایران به شورای امنیت باشد. اگرچه آمریکا موافق نیست و تمایل به چانه‌زنی با آژانس دارد و مخالف قطع‌نامه تند و شورای امنیت است اما ادامه مخالفت آمریکا منوط به گزارشی است که گروسی از ایران ارائه دهد. در واقع اگر گروسی دست پر برود و گزارش مثبتی ارائه دهد سه کشور اروپایی خلع سلاح خواهند شد و بهانه‌ای برای اینکه قطع‌نامه تندتر بدهند یا پرونده به شورای حکام ارجاع شود، وجود نخواهد داشت زیرا این سه کشور فرصت یارگیری نخواهند داشت. نکته اینکه رأی شورای حکام نیاز به اکثریت آرا دارد تا اجماع آرا.»
او در واکنش به اظهارات گروسی مبنی بر احیای برجام نیز اظهار کرد: «احیای برجام برای گروسی در جایگاه حقوقی که دارد مناسب است زیرا برجام مهمترین دستاورد برای کنترل رفتار هسته‌ای ایران بود که همه‌چیز را مشخص کرده بود. من به‌دنبال این نیستم که بگویم برجام احیا می‌شود یا نه، اما وقتی گروسی به این نکته اشاره می‌کند، این دیدگاه مثبت است. به این موضوع تأکید می‌کنم که امکان احیای برجامِ سال 2015 یا برجامِ به شکل دیگر وجود ندارد، مگر اینکه ایران با آژانس به توافق برسند؛ یعنی در حقیقت شرط لازم برای توافق آمریکا و سه کشور اروپایی این است که ایران مسائل خود را با آژانس حل کند. زیرا بدون این شرط احیای برجام شدنی نیست.» او معتقد است: «اگر گروسی با دست‌خالی از تهران برود در نشست بعدی پرونده ایران به شورای امنیت خواهد رفت. البته فعلا آمریکا مخالف این مسئله است. اگر عدم همکاری ایران ادامه یابد در سه ماه بعدی آمریکا نیز همراه سایر کشورها خواهد شد و آن زمان پرونده ایران برای بررسی مکانیزم ماشه خواهد رفت. بنابراین بهتر است که ایران با آژانس همکاری داشته باشد و در جنگ اوکراین بی‌طرف باشد.»
