از زندان تا کار

درباره عکسی از انتخابات لولا داسیلوا و حسن روحانی

با برگزاری دور دوم انتخابات ریاست‌جمهوری برزیل و شمارش 156 میلیون رای، سرانجام لوئیس ایناسیو لولا داسیلوا، رئیس‌جمهوری سابق و چپگرای این کشور توانست رقیب خود ژائیر بولسوناروی راستگرا را شکست دهد. او پس از 12 سال توانست دوباره به قدرت بازگردد. پیروزی لولا داسیلوا اما بسیار شکننده بود؛ او با کسب 9/50درصد آرا توانست با اختلاف دو میلیون رای، جایگاه ریاست‌جمهوری را از آن خود کند. پیشتر نگرانی‌هایی مطرح شده بود مبنی بر اینکه داسیلوا جایگاه خود را واگذار نخواهد کرد و چه‌بسا طرفدارانش نتیجه‌ای جز پیروزی در انتخابات را نپذیرند. برخی از کارشناسان حتی احتمال بروز شورش و کودتا را جدی می‌دانستند. خبرگزاری گاردین گزارش داده که بولسونارو، پس از شکست در انتخابات در برابر رقیب چپ خود، سکوت کرده است. برخی این سکوت بولسونارو را که بارها گفته بود ممکن است شکست را نپذیرد، حاکی از آن می‌دانند که هنوز تسلیم نشده است. لولا 3/60میلیون رای دریافت کرد و رئیس فعلی جناح راست توانست 2/58میلیون رای را از آنِ خود کند. نتیجه‌ای که حاکی از فضای بسیار دوقطبی در جامعه برزیل است. این شکست باعث شد که بولسونارو، اولین رئیس‌جمهور در حال خدمت در تاریخ برزیل باشد که با رای‌گیری (و نه اتمام دوره دوم) از سِمَتِ خود کنار می‌رود. لولا در یکم ژانویه 2023 زمام امور را به دست خواهد گرفت. سیلاس مالافایا، یک مبلغ برجسته تلویزیونی و از سرشناس‌ترین حامیان بولسونارو در توئیتی نوشته است: «اراده حاکمیت مردم، خود را تثبیت کرده است». تارسیزیو دی فریتاس، فرماندار تازه انتخاب‌شده سائوپائولو که طرفدار بولسونارو بود نیز پیروزی لولا را به‌رسمیت شناخت و به خبرنگاران گفت: «نتیجه انتخابات بی‌چون‌وچرا است.» آرتور لیرا، یکی دیگر از متحدان کلیدی بولسونارو که رهبر مجلس سفلی است نیز گفت: «اراده اکثریت که در صندوق‌های رای بیان شد، هرگز نباید به چالش کشیده شود.» حتی سرجیو مورو، قاضی طرفدار بولسونارو که لولا را پیش از انتخابات 2018 به‌طور جنجالی به زندان انداخت، پیروزی چپگرایان را به‌رسمیت شناخته است. ریکاردو سالس، وزیر محیط زیست سابق بولسونارو، در توئیتی نوشت: «نتیجه قطبی‌ترین انتخابات در تاریخ برزیل، تأملات بسیاری را برانگیخت و حالا نیازمند آن هستیم که به دنبال راه‌هایی برای آرام کردن کشوری باشیم که به معنای واقعی کلمه به دو نیم شده است. اکنون زمان آرامش است.» برخی از ناظران ابراز نگرانی کرده‌اند که بولسونارو ممکن است راه‌های متحد آمریکایی خود، یعنی دونالد ترامپ را دنبال کند و در تلاش برای زنده نگه داشتن جنبش سیاسی خود، از پذیرش شکست خودداری کند. برناردو ملو فرانکو، مفسر سیاسی، در توئیتی نوشت: «بولسونارویی‌ها یکی‌یکی پیروزی لولا را به‌رسمیت می‌شناسند. این امر، رئیس‌جمهور را برای هرگونه تلاش به‌منظور هر نوع ماجراجویی به سبک کودتا، بدون حمایت می‌گذارد.»

لحظه‌ای حساس برای تقویت روابط آمریکا و برزیل

اندیشکده شورای آتلانتیک نوشت، دولت جدید یک تغییر ناگهانی سیاست را برای بزرگ‌ترین کشور آمریکای لاتین هم در داخل و هم در خارج از آن کشور آغاز می‌کند و این تغییر، می‌تواند دشوار باشد، زیرا بولسونارو در تمام این مدت به دنبال تضعیف مشروعیت سیستم رای‌دهی بوده است. برزیلی‌ها و بسیاری از مردم جهان روز یکشنبه در شرایط سختی قرار داشتند و مطمئن نبودند که رأی‌گیری در برزیل، آن‌هم به دنبال خشونت و دوقطبی‌سازی‌ای که در طول مبارزات انتخاباتی بالا گرفته بود، چه سرانجامی خواهد داشت. گرچه چند حادثه جزئی در حد اینکه پلیس بزرگراه رسیدن رای‌دهندگان را به صندوق‌های آرا در برخی از پایگاه‌های لولا دشوار کرده بود، آن روز بدون مشکلی خاص گذشت. پیروزی لولا با بیش از دو میلیون رأی یک تحول بزرگ برای برزیل است: بولسونارو اکنون اولین رئیس‌جمهور در تاریخ دموکراتیک برزیل است که در انتخابات مجدد پیروز نشد. دست ردی که به سینه رئیس‌جمهور فعلی زده شد، گرچه با حاشیه‌هایی کمتر از حد انتظار بود، اما نشان‌دهنده ناامیدی آشکاری در جامعه برزیل است؛ جامعه‌ای که همچنان جای خود را در دموکراسی‌های جهان نگه داشته است. هنگامی که لولا دوباره در اول ژانویه 2023 به‌طور رسمی در جایگاه رئیس‌جمهور قرار می‌گیرد، دوره سوم او نشانه بازگشت احتمالی دیپلماسی «جنوب-جنوب» است که مشخصه دوره‌های قبلی او بود که در آن دیپلماسی، لولا خود را به عنوان رهبر جنوب‌جهانی (کشورهای در حال توسعه) معرفی کرد. انتظار می‌رود که لولا همکاری بین برزیل و سایر دولت‌ها با دیدگاه‌های مشابه را مانند دولت‌های آرژانتین، شیلی، مکزیک و کلمبیا افزایش دهد. اینکه انتخاب لولا را به عنوان حرکت نگرش مردم به سوی نگاه چپ‌گرایانه توصیف کنیم، بسیار ساده‌انگارانه است. در عوض، این تغییر نشانه‌ای است از اینکه مردم رهبرانی را می‌خواهند که فکر می‌کنند این رهبران بیشتر به دنبال بهبود زندگی افراد عادی هستند؛ به‌ویژه در شرایطی که تورم و قیمت‌های بالای غذا و انرژی سرتاسر کشور را فراگرفته است. دولت بایدن امیدوار است مانند آنچه که در کلمبیا انجام داد، نمایندگان سطح بالایی را برای دیدار با لولا و تیمش به برزیل بفرستد. این لحظه‌ای ضروری برای تقویت اهمیت روابط ایالات متحده و برزیل است. کاخ سفید با صدور بیانیه‌ای سریع و بلافاصله پس از اعلام برنده شدن لولا، گام مهمی در این مسیر برداشت. این اقدام مهمی از سوی ایالات متحده بود، گرچه باید دید که چه نتایجی خواهد داشت. بسیاری از دولت‌های اروپایی و آمریکای لاتین نیز همین کار را کرده‌اند. لولا به صراحت گفته است که ایالات متحده و اروپا را به عنوان شرکای ارزشمندی برای برزیل، خاصه در زمینه همکاری‌های تجاری و زیست‌محیطی می‌بیند.

همچنین انتخاب لولا به عنوان رئیس‌جمهور، از جمله به تغییر اساسی در دستور کار محیط زیست برزیل منجر خواهد شد. در نتیجه، این احتمالا به نفع تصویر خارجی برزیل و بهبود روابط آن با چندین کشور از جمله ایالات متحده خواهد بود. موضع مجدد دولت برزیل در مورد تغییرات آب‌وهوایی و سایر مسائل زیست‌محیطی ممکن است راه گسترده‌ای برای همکاری دوجانبه ارائه دهد که تأثیرات مثبتی برای روابط کلی سیاسی و اقتصادی بین ایالات متحده و برزیل دارد.

شاید، بزرگترین برنده انتخابات در برزیل لولا نبود که با اختلاف یک‌درصدی پیروز شد، بلکه این سیستم رای‌گیری الکترونیکی برزیل بود که پیروز شد. سیستمی که این اجازه را داد تا نتایج، ظرف چند ساعت پس از بسته‌شدن سایت‌های رای‌گیری منتشر شود. بار دیگر لولا رئیس‌جمهور تازه‌منتخب برزیل وظیفه خواهد داشت کشوری را که به دو نیم تقسیم شده است متحد کند و باید با شرایط اقتصادی و سیاسی بسیار دشوارتر از آنچه در اولین دوران‌اش در سال 2002 با آن روبه‌رو بود، مواجه شود. اما اگر چیزی وجود داشته باشد که برزیلی‌ها باید قدردان آن باشند، کارایی و اعتبار سیستم رای‌دهی آنهاست.

لولا داسیلوا دو دوره از سال 2003 تا 2011 رئیس‌جمهور برزیل بود و در دوران او، اقتصاد برزیل رشد بسیار خوبی را تجربه کرد. با این حال او در سال 2016، به‌خاطر وجود مدارکی دال بر دریافت سود غیرقانونی از شرکت نفتی پتروبراس، بازداشت شد و برای 18 ماه به زندان افتاد. لولا، یکی از پنج رئیس‌جمهور برزیل است که سر از زندان درآورده، اما اولین رئیس‌جمهور برزیل بود که به‌خاطر فساد به زندان ‌افتاد. با این اوصاف، همواره او را یکی از محبوب‌ترین روسای‌جمهور برزیل می‌دانند. او در نهایت توانست پس از آزادی، خود را از اتهام فساد مالی مبرا کند و بتواند نامزد ریاست‌جمهوری شود. نامزدی‌ای که او را به سوی کاخ ریاست‌جمهوری کشاند.