چین به دنبال احیای برجام
روزنامه هم‌میهن ، منتشر کننده آخرین و بروزترین اخبار داخلی و خارجی.
ثبات در خلیج‌فارس و امنیت انرژی، چین را به برجام علاقه‌مند کرده است
پکن دلایل قانع‌کننده‌‌ای برای جلوگیری از فروپاشی مذاکرات هسته‌‌ای برجام دارد چراکه بیش از هر بازیگری، نگران ثبات و امنیت در خلیج‌فارس است. جرجیو کفیرو، مدیر و موسس موسسه تحلیلی کشورهای خلیج‌فارس که یک شرکت مشاوره‌‌ای در واشنگتن است، درباره خطرات بروز تنش ژئوپلیتیک در میان کشورهای عضو شورای همکاری خلیج‌فارس و خاورمیانه در یادداشتی در نشریه «کردل» نوشت: «روز ششم جولای وزارت خزانه‌‌داری آمریکا اعلام کرد که تحریمهای جدید علیه شبکه نفتی و پتروشیمی ایران اعمال شده است.» یک روز بعد، ژائو لی جیان، سخنگوی وزارت خارجه چین به این تصمیم واکنش نشان داد و به صراحت اعلام کرد پکن تصمیمات واشنگتن را در مورد اعمال تحریم‌‌هایی علیه ایران که چشم‌انداز احیای برجام را تضعیف کند رد می‌‌کند. لی گفت:«چین همیشه مخالفت صریح خود را علیه تحریمهای غیرقانونی و یک‌جانبه که به اصطلاح براساس صلاحیت بازوی بلند آمریکا اتخاذ شده، اعلام کرده است. ما از طرف آمریکایی می‌‌خواهیم که دست از اقدامات غلط خود در اعمال تحریم‌‌ها در همه ابعاد بردارد و همکاری مثبتی در مذاکرات و بازگشت به تعهداتش در برجام داشته باشد.» تحلیل‌‌گران کمی هستند که به پیدا شدن یک راهحل میانه بین ایران و آمریکا برای احیای برجام امیدوار باشند. چین به عنوان یکی از امضاکنندگان برجام معتقد است فقدان این راهحل میانه مشکل‌زا است و سیاست‌‌های آمریکا هم بر این مشکل می‌‌افزاید.
اولویت پکن، ثبات است
دلیل اولیه علاقه چین به برجام، منافع گسترده‌‌ای است که ثبات اوراسیا برای چین به دنبال خواهد داشت. اندرس کریگ، استاد دانشگاه کینگز کالج لندن به «کردل» گفته: «چین به واسطه ثباتی که در اثر برجام در منطقه ایجاد می‌‌شود، منافع بسیاری به دست خواهد آورد.» اگر مذاکرات احیای برجام از هم بپاشد، خطر درگیری نظامی هم در خلیج‌فارس بالا خواهد رفت. این درگیری نه‌تنها به‌طور گسترده‌‌ای امنیت انرژی پکن را تهدید می‌‌کند، بلکه مسیر آبی استراتژیکی را هم که در پروژه ابتکار کمربند راه، برای چین حیاتی است به خطر خواهد انداخت. اگرچه خلیج‌فارس به طور رسمی بخشی از پروژه یک کمربند یک جاده نیست، اما بستر آب‌‌های این منطقه و منابع انرژی آن برای موفقیت پروژه ضروری‌‌اند. سعدعلی‌القحطانی، تحلیل‌‌گر عربستانی به «کردل» گفته موقعیت ژئوپلیتیک ایران در مرکز منطقه و مسیرهای تجارت دریایی، عناصر کلیدی در اجرای پروژه کمربند یک جاده‌‌اند و میتوانند به عنوان مسیر کلیدی ارتباط بین چین و آسیای میانه عمل کنند. در این میان، باید به دو مساله مهم یعنی خروج آمریکا از افغانستان و ناتوانی روسیه در برآورده کردن خواسته‌‌های توسعه‌‌ای کشورهای آسیای میانه هم توجه داشت.
منافع مشترک ایران و چین
علاوه بر مسائل گفته‌شده، پکن و تهران به دنبال تعمیق همکاریهای مشترک از طریق چارچوب‌‌های مختلفی از قبیل سازمان همکاریهای شانگهای هستند. ایران در سال 2021 به یکی از اعضای دائمی این سازمان تبدیل شد. با چنین اقدامی، ایران قدم مهمی در مسیر اهداف سیاست‌‌خارجی و روابط تجاریاش به سمت شرق برداشته است. اواخر ماه پیش، رئیس‌جمهور چین، شی‌جین‌پینگ با ابراهیم رئیسی همتای ایرانی خود صحبت کرد و بر حمایت پکن از کشورهای غرب آسیا از جمله ایران در مسیر توسعه استقلال آنها تاکید کرد. در مورد عضویت ایران در سازمان همکاریهای شانگهای، ابعاد امنیتی مهمی هم وجود دارد. در خلال مراحل اولیه سیاست «جنگ علیه ترور» واشنگتن در سال 2001 که بعد از حملات 11 سپتامبر علیه آمریکا آغاز شده بود، مساله افغانستان، به دلیل اصلی شکل‌‌گیری سازمان همکاریهای شانگهای تبدیل شد. امروز تهدید تروریسم، بحرا‌‌ن‌‌های حقوق بشری و بی‌‌ثباتی در افغانستان، بعد از اشغال، به پکن و تهران دلایل مشترک زیادی برای همکاری داده است. هم چین و هم ایران نگران رشد شاخه داعش-خراسان در افغانستان هستند. هر دو کشور به دنبال توسعه همکاریهای دوجانبه امنیتی در مقابل دولت طالبان در افغانستان و از طریق سازمان همکاریهای شانگهای‌اند.
چرا پکن به دنبال احیای برجام است؟
برخلاف آمریکا، چین به دنبال رابطه دوستانه با همه کشورهای منطقه خلیج‌فارس و تقویت همکاری با ایران و همچنین همه کشورهای عضو شورای همکاریهای خلیج‌فارس است. چین و ایران در برجام منافع مشترک زیادی دارند. بیل فیگوئروا، کارشناس تاریخ چین و ایران به کردل گفته: «چین صراحتا از مذاکرات برجام حمایت می‌‌کند، به این دلیل که تحریم‌‌ها به مانعی بر سر راه همکاریهای اقتصادی و سیاسی ایران و چین تبدیل شده و رسیدن دو کشور به اهداف ترسیم شده‌شان در سند همکاریهای دوجانبه استراتژیک 25ساله در هاله‌‌ای از ابهام قرار گرفته است.» او گفته: «سرمایه‌گذاران چینی و دولت چین قبل از حل‌وفصل مساله تحریم‌‌ها، نگران درگیر شدن بیشتر در ایران‌اند. در این میان برای آنها اهمیتی ندارد که چه توافق‌‌های سیاسی‌ای باید برای حل مساله به امضا برسد.» در نهایت باید تاکید کرد که تصمیم نهایی در مورد سرنوشت برجام در واشنگتن و تهران اتخاذ می‌‌شود. با اینکه پکن به این نتیجه رسیده که توانایی‌‌اش برای اعمال فشار جهت احیای برجام محدود است، اما همه تلاشش را کرده تا همزمان تصمیم‌‌های آمریکا برای خروج یک‌جانبه از توافق را محکوم کند و دولت جو بایدن را برای عدم بازگشت به تعهداتش سرزنش کند. از طرف دیگر سعی کرده به ایران برای پذیرش یک اجماع با آمریکا که لازمه بازگشت به برجام است هم فشار بیاورد. اگر مذاکرات در وین به نتیجه نرسد، چین به اعمال فشارش به غرب برای لغو تحریم‌‌ها علیه ایران ادامه می‌‌دهد. چین و ایران توافق 25سالهای امضا کرده‌اند که حدود 400میلیارد دلار ارزش آن است. شاید حتی ارزش واقعی این توافق بالاتر از این رقم باشد. با این وجود، بدون برجام، پکن می‌‌داند که تلاش‌هایی برای تعمیق روابط اقتصادی بین ایران و چین با موانع سختی رو‌به‌رو خواهد شد. به‌رغم لفاظی‌‌های واشنگتن درباره ائتلاف بین چین و ایران، واقعیت این است که دست‌کم تا این لحظه، تحریمهای آمریکا علیه ایران، رویکرد چین در قبال ایران را به سمت محافظه‌کاری شدید سوق داده است.
استراتژی جایگزین چین
چین ممکن است راهی پیدا کند که بدون احیای برجام هم به منافعش برسد. ایران به وضوح به تجارت با چین بعد از تحریمهای آمریکا وابسته شده است. این واقعیت به نفع چین تمام شده چرا که این کشور به نفت و گاز تهران نیاز دارد. به لحاظ ژئوپلیتیک، سیاست‌‌های آمریکا در قبال ایران، این کشور را به چین نزدیک‌تر کرده و از غرب دور کرده است. چندین سال است که ایرانی‌‌ها رابطه نزدیک با چین و مسکو را برای کاهش وابستگی به غرب در دستور کارشان قرار داده‌اند. این سیاست بعید است که تغییر کند. کریگ معتقد است: «حتی با احیای برجام هم قرار نیست منتظر از سرگیری روابط جدی بین ایران و غرب باشیم. ما قرار نیست فکر کنیم ایران میخواهد تمرکزش را از چین به سمت اروپا ببرد.» در آماده‌باش به‌سر بردن برای سناریوی احتمالی شکست مذاکرات هسته‌‌ای، باید دید چین تا چه حد می‌‌تواند به ایران برای دور زدن بی‌اثر کردن تحریمهای آمریکا کمک کند. احتمالا پاسخ بیشتر در رابطه بین چین و آمریکا نهفته است تا رابطه ایران و چین. روزبه پارسی، رئیس برنامه خاورمیانه و شمال آفریقای موسسه سوئدی امور بین‌الملل به کردل گفته: «چین تا جایی به ایران کمک خواهد کرد که در رابطه‌‌اش با آمریکا هزینه غیرضروری‌ای تحمیل نشود. اگر تنش‌‌ها بین پکن و واشنگتن بعد از فروپاشیدن برجام افزایش پیدا کند، چین به دنبال تقویت تجارت با ایران به عنوان یک گزینه کم‌هزینه و نمادی از استقلال چین در برابر آمریکا خواهد رفت.»
کنار زدن واشنگتن
درست سر بزنگاه، نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا یک سفر به‌شدت خطرناک به تایوان در تاریخ دوم آگوست داشت. این سفر در کنار سایر مسائل، شکاف بین چین و آمریکا را تعمیق بخشید. بعد از این اتفاق، به‌راحتی می‌‌توان به این نتیجه رسید که چین در حال حاضر از هر زمانی بیشتر مشتاق رابطه با ایران برای ضربه زدن به منافع آمریکا در غرب آسیاست. اظهارات صریح تهران در حمایت از موضع چین علیه آمریکا در مساله تایوان نشان‌دهنده عزم تهران برای بهره‌برداری از تنش‌‌های بین پکن و واشنگتن به نفع خودش است. شرکای ژئوپلیتیک آمریکا یک هدف را در آینده دنبال می‌‌کنند و آن کاهش وابستگی جهان به دلار آمریکاست. این هدف در راس سیاست‌‌های ایران در روابط اقتصادی‌اش با دیگر کشورها هم قرار گرفته است. پارسی در ارتباط با حرکت به سمت خنثی کردن دلاریزاسیون جهان توضیح داده که چین بازیگر کلیدی اجرای این سیاست است اما روسیه این قدرت و انگیزه را دارد که به این سیاست تغییر نظم جهانی سرعت ببخشد. ایران، هم به این سیاست نیاز دارد و هم آن را میخواهد، اما بازیگر مهمی نیست. اما اگر هر سه این بازیگران ثابت‌قدم باشند، در میان‌مدت و بلند‌مدت میتوانند تغییرات مهمی ایجاد کنند. روز 26 جولای، احسان خاندوزی، وزیر اقتصاد ایران اعلام کرد که روبل روسیه قرار است در تبادلات تجاری با این کشور جایگزین دلار شود. خاندوزی گفت ایران روی طرح مشابهی با دیگر شرکای تجاریاش از جمله چین، هند و ترکیه هم در حال کار است. شبنم صداقتی، کارشناس روابط ایران و چین به کردل گفته: «سیاست‌‌های مشابه ضدآمریکایی چین و ایران علیه سیطره دلار بر اقتصاد بین‌الملل می‌‌تواند به ایجاد یک ارتباط پولی و مالی بین کشورهایی تبدیل شود که به هژمونی دلار انتقاد دارند.»
چین به دنبال ثبات در خلیج‌فارس
حکومت ایران به آینده چشم دارد. چین می‌‌تواند یک شریک مهم در ارتباط با سرنوشت برجام باشد. با یا بدون احیای برجام، پکن برای یافتن فرصت‌هایی برای انتفاع از شراکت با ایران مصمم است. اهداف مالی و تجاری به کنار، دلیل اصلی علاقه چین به برجام، نگرانی درباره احتمال یک درگیری نظامی در خلیج‌فارس است. همان‌طور که جنگ هشت‌ساله ایران و عراق بین سالهای 1988-1980 آمریکا را نسبت به توانایی‌‌اش برای دسترسی به منابع هیدروکربوری نگران کرده بود، چین هم به نوعی در موقعیتی مشابه با آمریکای آن روز قرار گرفته است. در حالی که روزبه‌روز نیاز آمریکا به نفت و گاز خاورمیانه در قرن بیست‌ویکم کم شده است، اقتصاد چین به بستر استراتژیک خلیج فارس برای امنیت انرژی‌‌اش بیشتر شده. از نظر چین، بازگشت به برجام، بهترین راه برای تامین منافع چین در آینده است، چراکه از هر چیزی بیشتر می‌‌تواند متضمن ثبات در خلیج‌فارس و غرب آسیا باشد.
