پیش‏‌نویس اروپا،آری یا نه؟

سناریو‏های پیش روی ایران پس از مذاکرات وین چیست؟

هتل کوبورگ که بعد از پنج ماه خود را برای یک میزبانی طولانی آماده کرده بود تنها چهار روز اشغال شد. هیات‌‌های مذاکره‌‌کننده ایرانی و آمریکایی که با میانجی‌‌گری اتحادیه اروپا روز 13 مرداد در وین جمع شده بودند، روز 17 مرداد به پایتخت‌‌های خود برگشتند. شواهدی وجود دارد که نشان می‌‌دهد طرفین باید ظرف مدت کوتاهی دست به تصمیم‌‌گیری بزنند. اروپا و آمریکا می‌‌گویند توپ تصمیم‌‌گیری در زمین ایران است و متن به‌‌دست‌‌آمده نهایی است؛ اما ایران می‌‌گوید، متن ارائه شده، نهایی نیست و این طرف مقابل است که باید دست به تصمیم‌‌گیری بزند.

متن نهایی شده یا نشده؟

یک روز از بازگشت تیم مذاکره‌کننده‌ی هسته‌ای از وین می‌‌گذرد، طرف‌های غربی انواع و اقسام اطلاعات را در خصوص جزئیات مذاکرات منتشر کرده‌اند اما هنوز تیم مذاکره‌‌کننده هیچ اطلاعاتی از چند و چون مذاکرات ارائه نکرده است. تنها وب‌سایت نور‌نیوز که به شورای امنیت ملی نزدیک است اطلاعاتی مبهم ارائه کرده است که بیشتر جنبه پاسخگویی به اظهارات طرف غربی دارد و گه‌گاه ضدونقیض نیز هست. مساله نقص در ارائه اطلاعات درباره مذاکرات البته موضوع جدیدی نیست و از ابتدای کار علی باقری‌کنی به عنوان مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای مطرح بوده است. نقص در ارائه اطلاعات باعث شده که رسانه‌‌ها، نخبگان و تحلیلگران داخلی نتوانند آن‌طور که باید و شاید در زمینه تولید محتوا، شکل‌دهی افکار عمومی و مقابله با برخی مانورهای رسانه‌ای طرف غربی، واکنش در خور نشان دهند. دو روایت متفاوت در این چهار روز از سوی طرف‌‌های مذاکره رسانه‌‌ای شده است؛ یک روایت از طرف غرب اعلام شده که می‌‌گوید متن نهایی احیای برجام آماده شده و روایت بعدی به ایران تعلق دارد که روایت غربی‌‌ها را تکذیب می‌‌کند. ابتدا روزنامه وال‌‌استریت ژورنال اعلام کرد متن توافق تا ساعاتی دیگر نهایی می‌‌شود. مقامات غربی به پولیتیکو گفته‌‌اند که مذاکرات فنی تمام شده و پیش‌‌نویس متن نهایی توسط جوزف بورل به طرفین داده شده است. عصر دوشنبه یک مقام اتحادیه اروپا هم گفته متن نهایی توافق در وین آماده شده و در اختیار طرف‌‌ها قرار گرفته و اعلام کرد که مذاکرات روز دوشنبه پایان می‌‌یابد. پس از آن جوزف بورل مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا که در دور جدید مذاکرات وین نقش میانجی بین ایران و آمریکا را بازی می‌‌کند گفته «آنچه که می‌‌شد مذاکره شود، مورد مذاکره قرار گرفت و آنچه الان داریم یک متن نهایی است. با این حال بین همه پاراگراف‌‌ها و مسائل فنی، یک تصمیم سیاسی نهفته است که باید در پایتخت‌‌ها اتخاذ شود». او در ادامه گفته «اگر نظر پایتخت‌‌ها مثبت باشد ما می‌‌توانیم توافق را امضا کنیم. » پیش از آن هم یک مقام ارشد اروپایی در جمع خبرنگاران گفته بود تغییرات دیگری در متنی که بعد از 15 ماه مذاکره نوشته شده نمی‌‌شود اعمال کرد و انتظار می‌‌رود تصمیم نهایی ظرف چند هفته آینده اتخاذ شود. این مقام ارشد اروپایی درباره متن نهایی توافق احیای برجام گفته «این یک پکیجی از پیشنهادهاست. شما نمی‌‌توانید بگویید صفحه 20 را قبول دارید و با صفحه 50 مخالفید. باید بگویید بله یا نه. » یک سخنگوی وزارت خارجه آمریکا نیز تاکید کرد واشنگتن آماده است تا بر اساس متن ارائه شده اتحادیه اروپا، به سرعت توافق احیای برجام را امضا کند و اکنون باید دید آیا تهران نیز آماده اجرای متقابل است. پاسخ ایران اما با انتظار اروپایی‌‌ها متفاوت بوده است. یک مقام وزارت‌‌خارجه بلافاصله به خبر وال استریت ژورنال مبنی بر نهایی شدن متن توافق واکنش نشان داد و آن را رد کرد. این مقام وزارت خارجه به خبرگزاری دولتی ایرنا، گفته «ما هنوز به مرحله نهایی شدن متن نرسیده‌ایم». خبرگزاری فارس در گزارشی رسما خبر نهایی شدن متن توافق را تکذیب کرده و گفته «متنی در وین قطعی نشده و کسی که باید اکنون تصمیم بگیرد، آمریکاست، نه ایران.» سایت خبری نورنیوز وابسته به شورای عالی امنیت ملی هم در گزارشی اظهارات مقامات اروپایی را «تلاش غرب برای القای نهایی شدن توافق» خوانده و نوشت: «مقام‌‌های جمهوری اسلامی گفته‌‌اند در برخی موضوعات پیشرفت نسبی حاصل شده، اما معنی این اظهارات به طور قطع رسیدن طرفین به متن نهایی توافق نیست». این روایت‌‌های متناقض اهمیت جدا کردن نقاط مبهم و روشن مذاکرات را دوچندان کرده و یک سوال را مطرح می‌‌کند؛ اینکه آیا اساسا ایران قصد دارد توافق احیای برجام را بپذیرد یا نه؟ نخست لازم است برخی نقاط تاریک و روشن مذاکرات را از هم تفکیک کنیم.

ابهامات مذاکرات وین چیست؟

متن نهایی‌شده یا پیشنهادهای اتحادیه اروپا به ایران و آمریکا منتشر نشده است. جزئیات این پیش‌نویس‌‌ها برای کسی روشن و مشخص نیست. مقامات غربی به پولیتیکو گفته‌‌اند که پیش‌‌نویس نهایی توافق قدم‌هایی که ایران و آمریکا باید برای بازگشت به تعهدات‌شان بردارند را مشخص کرده است. این توافق در واقع متضمن لغو تحریم‌‌های اروپا و آمریکا علیه ایران در ازای محدودیت‌‌های برنامه هسته‌‌ای و پذیرش نظارت‌‌های آژانس بین‌المللی انرژی اتمی برای ایران است. رسانه‌‌های غربی مدعی‌‌اند که ایران درخواست‌‌هایی از آمریکا و قدرت‌‌های غربی کرده که از نظر آنها ربطی به احیای برجام نداشته است. پولیتیکو در گزارش خود نوشته ایران اصرار دارد آژانس بین‌المللی انرژی اتمی باید دست از ادعاهایش درباره سایت‌‌های اعلام‌نشده‌‌ای که در آنها آثار اورانیوم دیده‌شده بردارد. ابهام دیگری که درباره مذاکرات وجود دارد مساله خروج سپاه از فهرست گروه‌‌های تروریستی آمریکاست. مشخص نیست آیا ایران از این درخواست عقب‌نشینی کرده یا نه؟ به نظر می‌‌رسید این مساله جزو خطوط قرمز ایران باشد؛ اما فروردین‌ماه حسین امیرعبداللهیان وزیر خارجه ایران اعلام کرد «مقامات ارشد سپاه همواره به ما یادآوری می‌‌کنند در راستای منافع ملی کشور هرچه لازم است انجام بدهید و موضوع سپاه پاسداران را در اولویت خود قرار ندهید و این ازخودگذشتگی سپاه پاسداران است». با این عبارت، به نظر می‌‌رسید ایران از درخواست خود مبنی بر خروج سپاه از فهرست گروه‌‌های تروریستی کوتاه آمده اما امیرعبداللهیان اضافه کرده که علی‌رغم اجازه مقامات سپاه «این موضوع از موضوعات اصلی ماست.» با این وجود 12 مرداد جان‌کربی هماهنگ‌کننده ارتباطات راهبردی شورای امنیت کاخ سفید آب پاکی را روی دست ایران ریخته و گفته است: «رئیس‌جمهوری آمریکا اعلام کرده است حاضر نیست به عنوان بخشی از مذاکرات برجام، سپاه را از فهرست موسوم به سازمان‌‌های تروریستی خارجی خارج کند.» وال‌‌استریت ژورنال با اشاره به اینکه مذاکرات احیای برجام در وین رو به پایان است نوشت: «جمهوری اسلامی از خواسته قبلی‌‌اش درباره سپاه پاسداران کوتاه آمده است». یکی دیگر از ابهامات موجود، مساله تضمین آمریکا به ایران برای عدم خروج مجدد از توافق برجام است. مقوله «تضمین و راستی‌آزمایی» کلیدواژه دولت رئیسی در شروع مذاکرات وین بود، اما ظاهرا این مساله هم در سایه برخی موضوعات مهمتر به حاشیه رفته است. محمدجواد ظریف وزیر خارجه سابق در نشستی با فعالان دانشگاهی درباره برجام گفته «اگر دنبال تضمین رفتید؛ سر کار هستید». مشخص نیست آیا دولت رئیسی به این جمع‌بندی رسیده که از درخواست دریافت تضمین کوتاه بیاید یا نه.

از پیش‌نویس توافق دقیقا چه می‌‌دانیم؟

آنچه روشن است این است که همه ابهامات موجود در مذاکرات زیر سایه مساله پادمان قرار گرفته‌اند. بهروز کمالوندی که همراه با هیات مذاکره‌کننده ایرانی به وین سفر کرده بود روز شنبه اعلام کرد طرفین در حال مذاکره درباره موضوع پادمان هستند. وال استریت ژورنال در گزارشی گفته ایران در این دور از مذاکرات متمرکز بر بسته شدن پرونده سوالات آژانس است و طرفین در این‌باره به توافقی نرسیده‌‌اند. اما ماجرای پادمان چیست؟ ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواسته پرونده سه سایت اعلام‌نشده‌‌ای که بر اساس گزارش آژانس، در آنها آثار اورانیوم پیدا شده را به عنوان پیش‌شرط توافق احیای برجام ببندد. روز یکشنبه وزیر خارجه ایران در گفت‌‌وگوی تلفنی با دبیرکل سازمان ملل خواستار بسته شدن پرونده سه سایت اعلام شده از سوی آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی شده است. محمد جمشیدی، معاون سیاسی دفتر رئیس‌‌جمهور هم در توئیتی نوشته بود که در تمامی گفت‎وگوهای تلفنی رئیسی با روسای‌جمهور فرانسه، روسیه و چین، موضع او این بوده که در صورت حل و فصل ادعاهای پادمانی توافق نهایی قابل دست یافتن است. حدود سه سال پیش آژانس بین‌‌المللی انرژی اتمی اعلام کرد رد اورانیوم و مواد هسته‌‌ای را در چند مکان در ایران کشف کرده که پیش از آن به آژانس اعلام نشده بود. بنابر گزارش‌‌ آژانس، این سه سایت مشکوک شامل تور قوزآباد، ورامین و مریوان هستند. آژانس می‌گوید از پاسخ تهران درباره سه سایت مشکوک هسته‌‌ای قانع نشده است.

سناریوهای موجود چیست؟

دو سناریو در مورد تصمیم ایران وجود دارد؛ یا ایران پیش‌نویس اروپا را می‌‌پذیرد و امضا می‌‌کند یا نه. اگر ایران توافق را به همین شکلی که اروپایی‌‌ها مدعی هستند نهایی‌‌شده، امضا نکند، یا دورهای بعدی مذاکرات در خصوص برجام از سر گرفته خواهد شد یا اینکه طرف غربی این پیش‌‌نویس را به عنوان متن نهایی خود تلقی کرده و به این ترتیب این امکان وجود دارد که پرونده ایران یک بار دیگر به شورای حکام و در مرحله بعد به شورای امنیت سازمان ملل برود. تا به این‌‌جای کار شواهد امر نشان می‌‌دهد که اروپایی‌‌ها و آمریکا‌‌ در این خصوص که متن به‌دست آمده در وین متن نهایی است، اصرار دارند. سه کشور اروپایی حتی نمایندگان خود را به وین نفرستادند. ایران معتقد است که این اقدام سه کشور اروپایی نشان‌دهنده عدم جدیت آنها در احیای برجام است. اما ظاهرا اروپایی‌‌ها معتقدند که دیگر چیزی برای مذاکره وجود ندارد و زمان، زمان تصمیم‌‌گیری است. اما اگر ایران این توافق را همین‌‌گونه که هست امضا کند یعنی با پیش‌نویسی موافقت کرده که به گفته اروپا مفاد آن هم قابل تغییر نیست. این به آن معناست که باید پرونده سوالات آژانس در ایران صرفا در تعامل و همکاری میان ایران و آژانس حل شود. ظاهرا براساس متن پیشنهاد شده، ایران ابتدا باید به سوالات آژانس پاسخ دهد و آن‌وقت در شورای حکام آژانس، اعضای شورا به مختومه شدن پرونده ایران رای دهند. بنابراین سوالی که اینجا مطرح می‌‌شود این است که اگر پاسخ‌‌های ایران از سوی آژانس مورد پذیرش قرار نگیرد، سرنوشت کار چه خواهد شد. ایران معتقد است چنانچه این پرونده بسته نشود و ایران وارد روند احیای برجام شود، مساله پادمان می‌‌تواند بعدها به دستاویزی در دستان طرف مقابل تبدیل شود و به این ترتیب بار دیگر سرنوشت برجام به خطر خواهد افتاد.