دو روی سکه‏ درگیری در سوریه

انگیزه آمریکا از حمله اخیر به سوریه چیست؟

ماجرای حمله آمریکا

روز 23 آگوست، ارتش آمریکا تاسیساتی در شرق سوریه را مورد هدف قرار داد و مدعی شد این تاسیسات توسط گروه‌‌های وابسته به ایران و خود سپاه پاسداران مورد بهره‌برداری قرار می‌گرفته است. برخی ناظران مدعی‌اند که این حمله در واقع پاسخی به حملات 15آگوست نیروهای مورد حمایت ایران به نیروهای آمریکایی در سوریه بوده است. 15آگوست شبه‌نظامیان مورد حمایت ایران، پادگان التنف وابسته به نیروهای آمریکایی را مورد حملات پهپادی قرار دادند. پایگاه در استان استراتژیک دیرالزور در نزدیکی مرز عراق قرار دارد که حاوی میادین نفتی است. در طول سال‌‌های گذشته، واشنگتن این پایگاه را با سامانه‌‌های موشکی، سلاح و مهمات دفاعی تجهیز کرده و نیروهای موسوم به جیش مغاویر الثوره را در این پایگاه آموزش داده و مستقر کرده است. برخی تحلیل‌گران معتقدند، استفاده از پهپاد در حملات علیه پایگاه آمریکایی‌ها، نشانه نقش مستقیم سپاه قدس در این حملات است. نیویورک‌تایمز در گزارشی به برگزاری یک نشست آنلاین بین نیروهای ائتلاف به رهبری ایران درباره نحوه پاسخ دادن به حملات فزاینده اسرائیل در سوریه اشاره کرده است. این رسانه آمریکایی به نقل از قیس قریشی که به ادعای این رسانه، «تحلیل‌گر نزدیک به دولت ایران و سپاه» است، گفته در این نشست کارشناسان نظامی سوری، عراقی، لبنانی، یمنی و سپاه قدس حضور داشته‌اند. به ادعای نیویورک‌تایمز یک فرد نزدیک به دولت دمشق هم این نشست را تایید کرده و گفته در این نشست سوری‌‌ها گفته‌اند که خطر یک جنگ تمام‌عیار با اسرائیل را نمی‌‌توانند نادیده بگیرند و در نتیجه نمی‌‌خواهند مستقیما اسرائیل را مورد هدف قرار دهند. در نهایت ائتلاف به رهبری ایران به این نتیجه رسیده که برای اقدام مقابله‌‌ای علیه اسرائیل، باید مواضع آمریکا را در سوریه هدف بگیرند؛ با این امید که واشنگتن برای عقب‌نشینی به اسرائیل فشار بیاورد. به اعتقاد این رسانه آمریکایی، دولت بایدن و کارشناسان نظامی آمریکا همزمان به این نتیجه رسیده‌اند که باید تنش‌‌ها در منطقه را کاهش دهند و در شرایطی که واشنگتن سیاست خروج از خاورمیانه را کلید زده، مانع از شروع یک جنگ جدید در منطقه شوند. به همین دلیل هم ائتلاف به رهبری ایران در سوریه به این نتیجه رسیده که در پاسخ به حملات اسرائیل علیه مواضع ایران در سوریه، می‌‌توانند پایگاه‌‌های آمریکا را در منطقه التنف سوریه هدف قرار دهند. نیویورک تایمز در حالی این ادعاها را مطرح کرده که ایران مسئولیت حمله 15آگوست علیه پایگاه‌‌های آمریکایی در التنف را قبول نکرده است.

سابقه حملات آمریکا به مواضع ایران در سوریه

نشریه اسرائیلی اورشلیم‌پست، دلیل حملات مقابله‌‌ای ایران و آمریکا در سوریه را آزادی عمل این دو کشور در خاک سوریه خوانده است. این رسانه می‌‌گوید آمریکا در عراق میهمان دولت این کشور است و نیروهای آمریکایی در این کشور موظف شده‌‌اند که با داعش مبارزه کنند نه ایران. اما در سوریه، دولت آمریکا نیازی به اخذ اجازه از دولت دمشق برای حمله به گروه‌‌های ایرانی و مورد حمایت ایران ندارد. همان‌طور که ایران هم برای اجرای عملیات مشابه در سوریه نیاز به چنین اجازه‌‌ای ندارد و آزادانه مواضع آمریکا و اسرائیل را تهدید می‌‌کند. در مورد سوریه، این اولین بار نیست که پایگاه‌‌های آمریکایی مورد هدف نیروهای مورد حمایت ایران قرار می‌‌گیرند. 20 اکتبر 2021 نیروهای شبه‌نظامی نزدیک به ایران، پنج حمله پهپادی علیه پایگاه‌‌های آمریکا در التنف ترتیب دادند. مقر فرماندهی آمریکا این حملات را عمدی و برنامه‌ریزی‌شده با هدف کشتن پرسنل آمریکایی تفسیر کرد. مقامات آمریکا در آن زمان اعلام کردند که به اعتقاد آنها، ایران و نیروهای مورد حمایتش این حملات را هدایت کرده‌اند. با این وجود پنتاگون از مستقیم وارد کردن اتهام به ایران اجتناب کرد. برخی تحلیل‌گران معتقدند دلیل سکوت پنتاگون، تاثیری بود که این اتهام‌زنی‌‌ها می‌‌توانست بر مذاکرات برجام داشته باشد. اکتبر 2021 (مهر 1400) مقارن با زمانی است که دولت رئیسی برای اولین بار بعد از انتخابات قصد از سرگیری مذاکرات داشت. ظاهرا در آن مقطع دولت بایدن سعی داشت از هر گونه تنش‌افزایی در رابطه با ایران جلوگیری کند. اما این تنها درگیری مشابه در شرق سوریه نبود. 18 نوامبر 2021 نیروهای متحد ایران در پاسخ به یک حمله هوایی دیگر از سوی اسرائیل در سوریه، یک بار دیگر پایگاه آمریکایی التنف را مورد حمله پهپادی قرار دادند. وزارت دفاع آمریکا بعد از این حمله موضع محافظه‌کارانه قبلی را کنار گذاشت و در بیانیه‌‌ای مدعی شد: «منطقه با تهدیدات فرامرزی از جمله پهپاد‌‌های انفجاری ایران و تهدید کشتیرانی بین‌‌المللی مواجه است». پنتاگون در بیانیه 18 نوامبر 2021 با بیان اینکه آمریکا «در مقابل ایران بر اصل بازدارندگی» تمرکز کرده، تهدید کرد که در صورت تلاش برای آغاز یک جنگ متعارف، «شکست سختی در انتظار تهران خواهد بود.»

دو روی سکه حمله به سپاه در سوریه

به زعم ناظران، سکه حمله آمریکا به نیروهای ایرانی در سوریه دو رو دارد؛ یک روی آن خطری است که می‌تواند برای مذاکرات برجام داشته باشد و روی دیگر نشان‌دهنده نزدیکی توافق هسته‌‌ای با آمریکا است. روی اول سکه؛ خطر نابودی برجام خبرگزاری الجزیره در گزارشی ارتباط بین حملات در سوریه و برجام را یک ارتباط مستقیم خوانده و گفته این حملات ممکن است مذاکرات در وین را بر سر توافق هسته‌‌ای تهدید کند. ژان لوپ سمعان، عضو ارشد موسسه مطالعات خاورمیانه در سنگاپور در گفت‌وگو با الجزیره، به این فرضیه پرداخته که حملات اخیر آمریکا بیشتر جنبه مقابله‌‌ای داشته تا یک اقدام برای تشدید تنش‌‌های نظامی. او به الجزیره گفته اگر ما بیانیه‌‌های دولت آمریکا را دنبال کنیم متوجه می‌‌شویم که منطق آنها به نظر تشدید تنش‌‌ها نیست، بلکه حفظ وضع موجود بین طرفین است. از نظر این کارشناس منطقه‌، ارتباط دقیقی بین مذاکرات هسته‌‌ای و تحولات سوریه وجود ندارد: «این ماجرا یادآورشده که توافق هسته‌‌ای قرار نیست همه مسائل روی میز را حل کند؛ همان‌طور که برجام در سال 2015 فاقد چنین توانایی‌ای بود.» از سوی دیگر جو کرینکیون کارشناس امنیت ملی آمریکا به پولیتیکو گفته هر زمان که ایران و آمریکا به موفقیت در مذاکرات نزدیک می‌‌شوند، بازیگرانی از هر دو سو سعی می‌‌کنند این موفقیت را تخریب کنند. اسرائیل و برخی عوامل در سپاه پاسداران ایران با توافق هسته‌‌ای مخالفند. هدف هر دوی این گروه‌‌ها یکیست؛ ایجاد بحران با این هدف که دیپلماسی را فلج کنند و توافق را از دسترس خارج کنند. روی دوم سکه؛ نشانه نزدیکی توافق هسته ‌ ای واکنش تند دولت بایدن به حملات روز پنجشنبه و متهم کردن مستقیم ایران در این ماجرا را می‌‌توان به گونه دیگری در بستر درگیری‌های داخلی احزاب آمریکا بر سر توافق هسته‌‌ای هم تحلیل کرد. بعد از حملات پهپادی نیروهای نزدیک ایران به پایگاه نظامی آمریکا در التنف سوریه در اکتبر 2021، هفده عضو جمهوری‌خواه کنگره با ارسال نامه‌‌ای به کاخ سفید، دولت بایدن را متهم کرده بودند که در پی احیای توافق هسته‌‌ای با ایران، چشمانش را بر حملات فزاینده سپاه به نیروهای آمریکا و متحدانش در خاورمیانه بسته است. برخی ناظران و تحلیل‌گران می‌‌گویند حمله آمریکا به مواضع سپاه می‌‌تواند نشانه‌‌ای دال بر آن باشد که آمریکا با پاسخ ایران به پیش‌نویس اروپا موافقت کرده و اقدام نظامی از آن رو انجام شده است تا به متحدان اطمینان داده شود حتی در صورت امضای توافق هسته‌‌ای با تهران، واشنگتن به مقابله با فعالیت‌‌های سپاه پاسداران در منطقه ادامه خواهد داد. کالین کال مقام ارشد پنتاگون به نشریه پولیتیکو گفته، حمله تقابلی آمریکا با این هدف طراحی شد که بگوییم فارغ از اینکه مذاکرات هسته‌‌ای در چه مرحله‌ای‌ست، ما از خودمان دفاع می‌‌کنیم. کال در واکنشی که ظاهرا خطابش به جمهوری‌خواهان است گفته، حمله آمریکا در سوریه پیام روشنی به ایرانی‌‌ها داد و آن اینکه مسیر مذاکرات هسته‌ای، از مسیر دفاع آمریکا از منافعش جداست. دولت بایدن برای بازگشت به برجام در آستانه انتخابات کنگره، نیاز دارد که افکار عمومی این کشور را آماده کند. سیدمحمد مرندی مشاور تیم مذاکره‌کننده هسته‌‌ای دولت رئیسی و فرزند سیدعلی مرندی، وزير اسبق بهداشت و درمان، به این فرضیه واکنش نشان داده و حمله نیروهای آمریکایی به سپاه در سوریه را برای مصارف داخلی آمریکا خوانده است. او گفته از آنجایی که ما به یک توافق هسته‌‌ای نزدیک شده‌ایم، بایدن می‌خواهد به عنوان یک رهبر قوی در رأس سیاست و مردم آمریکا در آستانه انتخابات آتی جلوه کند. منظور مرندی از انتخابات، انتخابات میان‌دوره‌‌ای کنگره آمریکا در تاریخ 8 نوامبر است. کاندیداهای هر دو حزب اصلی در آمریکا قرار است برای 435 کرسی در مجلس نمایندگان و 35 کرسی از 100 کرسی سنا رقابت کنند. مرندی حملات آمریکا در سوریه را «غیرقانونی» خوانده و گفته این حملات تاثیری بر مذاکرات با ایران نخواهد گذاشت: «نیروهای آمریکایی مراقبند که تنش‌‌ها با ایران را با خسارت و هزینه بالا افزایش ندهند و این نشان می‌‌دهد که تحرکات آنها بیشتر جنبه سیاست داخلی دارد تا مسائل منطقه‌ای.» ایران اعلام کرده خروج سپاه از لیست گروه‌‌های تروریستی جزو درخواست‌هایش نبوده و گفت‌وگو در این مورد را به بعد از احیای برجام موکول کرده است. این تصمیم ایران، عملا دست بایدن را برای راضی کردن جمهوری‌خواهان مخالف برجام باز کرده است. برهمین اساس تحلیل‌گران نزدیک به دولت رئیسی، از جمله مرندی، معتقدند حمله آمریکا به سوریه، برای پر شدن هرچه بیشتر دست دموکرات‌‌ها در کنگره بوده است. به این ترتیب بایدن این توانایی را دارد که به مخالفانش بگوید احیای برجام به معنای سهل‌انگاری در مورد تحرکات منطقه‌‌ای ایران نیست و قرار نیست دولت آمریکا بعد از بازگشت به برجام، در قبال سپاه مماشاتی داشته باشد. نیویورک‌تایمز درگزارشی که روز شنبه منتشر کرده، از پیام خصوصی دولت بایدن به ایران خبر داده و این فرضیه را تقویت کرده است. براساس این گزارش، دولت بایدن طی پیامی که از طریق کانال‌‌های خصوصی به ایران منتقل کرده، اعلام کرده به دنبال تشدید درگیری‌‌ها در منطقه نیست و تنها به دنبال محافظت از منافع آمریکاست. مقامات وزارت دفاع آمریکا (پنتاگون) نیز پیشتر برای توجیه حملات هوایی اخیر خود علیه سوریه مدعی شدند که این اقدام تنها برای محافظت از منافع و جان شهروندان آمریکایی بوده است. یک مقام ارشد دولت بایدن به نشریه پولیتیکو گفته، وزارت دفاع آمریکا زمان زیادی را با دقت صرف کرده تا اهدافی را انتخاب کند که فقط با هدف قرار دادن آنها پیامی را به ایران مخابره کند و بگوید خواستار تشدید تنش‌‌ها نیست. آنها صدها ساعت برای جمع‌آوری اطلاعات صرف کردند تا مطمئن شوند حملات‌شان خسارت جانی ندارد. این مقام دولت بایدن گفته، دلیل این همه زمانی که برای پاسخ به حملات ایران صرف کردند، این بوده که مقامات داشتند بر سر تاثیرات این پاسخ بر مذاکرات هسته‌‌ای جدال می‌‌کردند. نیویورک‌تایمز در گزارش خود به نقل از تحلیل‌گران ایرانی گفته، حملات ایالات متحده تلاشی از سوی دولت بایدن برای راضی کردن منتقدان توافق هسته‌‌ای و نشان دادن موضع سخت علیه ایران حتی در صورت دستیابی به توافق هسته‌‌ای است. نشریه اسرائیلی اورشلیم‌پست نوشته، رسانه‌‌های ایران سعی کردند اقدام آمریکا در سوریه را بزرگ نکنند و ظاهرا در این مقطع می‌خواهند اهمیت این حملات را کوچک جلوه دهند. فراموش نکنیم که آمریکا باید اسرائیلی‌‌ها را هم برای احیای برجام قانع کند. پرواضح است که اسرائیل با هرگونه تعامل بین ایران و آمریکا که بر موضع سخت این کشور علیه تهران تاثیر بگذارد، مخالف است؛ احیای توافق هسته‌‌ای هم از این قاعده مستثنا نیست. به نظر می‌‌رسد واشنگتن با حمله روز پنجشنبه خود به مواضع ایران می‌خواسته به مقامات اسرائیلی، یک پیام مهم مخابره کند؛ اینکه قرار نیست احیای برجام مانع از مواضع تند دولت بایدن علیه نیروهای نیابتی ایران در منطقه شود.