خداحـــــافظی سفیر پرحاشیه

لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران پس از 11سال به مسکو برمی‌گردد

لوان جاگاریان، سفیر روسیه در ایران که طی سال‌های اخیر به حاشیه‌سازی مشهور شده بود، سرانجام به روسیه بازمی‌گردد. جاگاریان طولانی‌ترین‌مدت سفیری روسیه در یک کشور خارجی را در ایران گذرانده است. جاگاریان از سال 2011 سفیر روسیه در ایران بوده است. دیپلمات روس متولد هفت‌سپتامبر ۱۹۵۷ است. جاگاریان در پژوهشکده دولتی روابط بین‌المللی مسکو تحصیل کرده و به زبان‌های پارسی، انگلیسی، ارمنی، گرجی و فرانسوی سخن می‌گوید. او از سال ۱۹۸۶ در جایگاه‌های گوناگون در وزارت امورخارجه در داخل و خارج از روسیه مشغول به‌کار بوده‌ است. جاگاریان از ۱۷ اکتبر ۲۰۱۱ سفیر فوق‌العاده و تام‌الاختیار فدراسیون روسیه در ایران است. آنطور که کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در صفحه توییتر خود اعلام کرده، الکسی دودف، قرار است جایگزین جاگاریان شود. کاظم جلالی، سفیر ایران در روسیه در این ارتباط در صفحه توییتر خود نوشت: «امروز با الکسی دودف دیدار داشتم. وی به‌زودی به‌عنوان سفیر جدید روسیه در ایران شروع به‌کار خواهد کرد. هردوطرف تاکید کردیم که روابط ایران و روسیه در یکی از بهترین دوران تاریخی خود به‌سر می‌برد. از تلاش‌های لوان جاگاریان، سفیر قبلی روسیه سپاسگزارم و برای الکسی دودف آرزوی توفیق دارم.» جاگاریان در دوره‌های حساسی مسئولیت سفارت روسیه در ایران را برعهده داشت. موضوعاتی نظیر رژیم حقوقی دریای‌خزر، انتخابات سال 88، امضای توافق‌نامه برجام در سال 2015 و مذاکرات در جریان احیای توافق هسته‌ای در دوران سفارت او در جریان بود و او در تمام این موارد مواضع روسیه را در ایران اعلام می‌کرد. هرچند اقدامات جاگاریان تنها به اعلام مواضع محدود نشد. به‌رغم نشانه‌های فراوان حاکی از تبدیل شدن روسیه به شریک بین‌المللی مورد علاقه ایران، لوان جاگاریان، سفیر روسیه در خلال سال گذشته، به چهره بسیار جنجالی در تهران تبدیل شد. او به علت روابط، اظهارنظرها و انتشار عکس‌هایش، یادآور روابط مداخله‌جویانه روسیه با این همسایه جنوبی در دوقرن گذشته است، که این مساله موضوع انتقاد رسانه‌ها و دولت ایران قرار گرفته است. در آخرین نمونه این مواضع که به حمله روسیه به اوکراین مربوط می‌شود، جاگاریان تلاش بسیاری صورت داد تا ادبیات مورد نظر روسیه در رسانه‌های ایرانی درخصوص پوشش خبری جنگ روسیه و اوکراین و دلایل آن به‌کار رود. او یک‌بار در اسفندماه سال گذشته در نشست خبری به‌صراحت از خبرنگاران ایرانی خواست، از کلمه «تهاجم» درخصوص اقدامات روسیه علیه اوکراین استفاده نکنند و درازای آن از عبارت «عملیات ویژه نظامی» استفاده کنند. این عبارات، دقیقا همان عباراتی بود که ولادیمیر پوتین هنگام دستور ورود نیروهای روسی به خاک اوکراین «در حمایت از مناطق دونباس و لوهانسک» بر زبان آورد. جاگاریان همچنین در این کنفرانس مطبوعاتی صراحتا اعلام کرد که روسیه «عملیات ویژه نظامی» در اوکراین را تا زمان رسیدن به همه اهدافش ادامه خواهد داد. در جریان مذاکرات هسته‌ای در زمستان سال گذشته که همزمان با بحبوحه بحران اوکراین بود، جاگاریان تلاش بسیاری به خرج داد تا روایت برخی رسانه‌های غربی در‌خصوص سنگ‌اندازی روسیه در جریان مذاکرات را تکذیب کند. در آن زمان روسیه از آمریکا تضمین‌خواست تا تحریم‌هایی که به‌واسطه حمله روسیه به اوکراین علیه مسکو اعمال‌کرده، مانع تجارت روسیه با ایران نشود. این درخواست روسیه موجب شد روند مذاکرات دچار سکته شود. هرچند مقامات ایرانی و روسی اعلام کردند این درخواست روسیه دلیل اصلی سکته مذاکرات نیست، اما رسانه‌های غربی این درخواست روسیه را عامل اصلی توقف مذاکرات اعلام کردند. پس از این اتفاق بود که مذاکرات هسته‌ای به‌مدت بیش از سه‌ماه تعطیل شد. در اینجا بود که جاگاریان وارد صحنه شد و ضمن رد اتهام‌ها در مورد تلاش مسکو برای نابودی مذاکرات احیای‌برجام، تصریح کرد: «ما می‌خواهیم برجام به نتیجه برسد اما منافع خودمان هم برای‌مان مهم است». جاگاریان با بیان این‌که روسیه در توافق هسته‌ای سال ۱۳۹۴ موسوم به برجام «نقش قابل توجهی» داشت، قدرت‌های غربی را متهم کرد که در پی ایجاد شکاف و تفرقه‌افکنی بین تهران و مسکو هستند. او در پاسخ به این پرسش که چرا مقام‌های ایرانی از درخواست روسیه برای دریافت ضمانت کتبی از آمریکا مطلع نبودند، گفت: «راجع به این موضوع با همتایان ایرانی در تماس هستیم اما نمی‌توانم جزئیات را بگویم و تنها مقام‌های عالی‌رتبه در تهران و مذاکره‌کنندگان در وین در جریان هستند.» جاگاریان در اواخر ماه آگوست ۲۰۲۱، پس از انتشار عکسی با همتای انگلیسی خود، مورد انتقاد شدید قرار گرفت. این تصویر بازسازی هدفمند از عکس معروف چرچیل، استالین و روزولت در کنفرانس تهران بود که با انتقاد شدید دولت ایران مواجه شد. جواد ظریف، وزیر امورخارجه سابق آن را بسیار نامناسب خواند و محمدباقر قالیباف، رئیس مجلس شورای اسلامی ایران عذرخواهی هردوسفیر برای اقدام غیرحرفه‌ای و نامناسب آنها را خواستار شد. در اقدامی دیگر، هنگامی که سفیرروسیه در فوریه سال ۲۰۲۲ در مراسمی با قرار دادن تاج گلی مقابل بنای یادبود گریبایدوف، نسبت به او ادای‌احترام کرد، جنجال‌ها علیه او دوباره بالا گرفت. گریبایدوف، بدنام‌ترین سفیر روسیه در ایران بود و بسیاری از رسانه‌ها و شخصیت‌های سیاسی ایران اقدامات تحریک‌آمیز جاگاریان را محکوم کردند. سعید خطیب‌زاده، سخنگوی وقت وزارت امورخارجه ایران نیز گفت، هر سفیر کارکشته‌ای می داند که نباید احساسات کشور میزبان خود را جریحه‌دار کند. گریبایدوف، دیپلمات قرن نوزدهمی روسیه در زمانی بود که تزار روس، ایران را مجبور کرد با یک‌رشته شروط تحقیرآمیز ابتدا در عهدنامه گلستان و بعدها در عهدنامه ترکمانچای، همه سرزمین‌های مورد مناقشه را به روسیه واگذار کند. سر پرسی سایکس، مورخ انگلیسی در سال ۱۹۱۵ نوشت: این اقدام سرآغاز دوران تازه‌ای بود، زیرا از آن پس، ایران دیگر آن قدرت مستقلی نبود که فرانسه و انگلیس به‌دنبال دلبری از آن باشند. امتیازات فراسرزمینی روس‌ها به دیگردولت‌های اروپایی نیز تعمیم داده شد که تا به امروز برقرار است. گریبایدوف، نویسنده عهدنامه ترکمانچای بود و به‌عنوان سفیر، مفاد مداخله‌جویانه آن را اجرا می‌کرد. جاگاریان یک‌بار دیگر خود را درگیر جنجال کرد و چندروز پیش از ورود پوتین به تهران و در مصاحبه‌ای، ایران را به علت ناتوانی‌اش در پرداخت بدهی‌های روسیه مورد انتقاد قرار داد و گفت، هنجارهای اجتماعی محافظه‌کارانه جمهوری اسلامی، مانع گردشگران روسیه است. به‌نظر می‌رسید جاگاریان این واقعیت را نادیده می‌گرفت که نگرانی‌هایی نسبت به روسیه در جامعه ایران وجود دارد. رسانه‌های ایران در روزهای بعد و با انتقاد از اظهارات سفیر، این فرضیه را که بیزاری متقابل ایران و روسیه از غرب باعث شراکتی پایدار و بدون نگرانی می‌شود، رد کردند. برخی رسانه‌ها، شخصیت‌های سیاسی و نمایندگان مجلس نیز با بیان اینکه تداوم، تشدید مداخلات و توهین‌های سفیر روسیه، افکار عمومی را به‌شدت جریحه‌دار کرده است، ورود دولت به درخواست برای جایگزینی سفیر گستاخ روسیه را خواستار شدند. خبرگزاری دیگری در مقاله‌ای با عنوان «سفیر روسیه و ادبیات عصر قاجار»، بی‌احترامی و ادعاهای سفیر‌کنونی روسیه در مورد روابط ایران و روسیه را با دیپلمات‌های روسی قرن نوزدهم مقایسه کرد و نوشت: به جاگاریان توصیه می‌کنیم تاریخ مبارزات ۶۰‌سال اخیر ایران را بخواند و به این نکته توجه کند که انقلاب ایران، علیه دخالت استعمارگران غربی و شرقی رخ داده است. ایران با گزینه‌های محدودی مواجه است. احیای برجام، قطعی نیست و با ظهور نظم‌جهانی چندقطبی تازه، این کشور متوجه می‌شود به متحدان قدرتمندی نیاز دارد که به تحرک سریع اقتصاد در این کشور و همکاری در زمینه نگرانی‌های امنیتی آن، کمک کنند. اتحاد با روسیه می‌تواند کمک اقتصادی و افزایش اهرم ژئوپلیتیکی را فراهم کند، ولی اگر چنین رابطه‌ای به‌نفع مسکو منحرف شود، در تضاد با اصل مبارزه با امپریالیسم است و ایران باید قرن‌ها تاریخ دردسرساز را نادیده بگیرد، به این امید که روسیه شاید این‌بار به‌گونه‌ای متفاوت رفتار کند.