توان موشکی کشور در دوران هاشمی‌رفسنجانی پایه‌‏گذاری شد

تاریخچه صنعت موشکی ایران در گفت‌وگو با محسن هاشمی

قبل از پیروزی انقلاب فعالیت‌‌هایی در امر صنایع نظامی در ایران وجود داشته است. از جمله ساخت تفنگ برنو مربوط به سال 1304 و قورخانه در سال 1320 در زمین ایستگاه فعلی امام‌‌خمینی متروی تهران در دوره پهلوی اول تأسیس شد و بعد اداره تسلیحات و مسلسل‌‌سازی شكل گرفت. زمانی که می‌‌خواستیم ایستگاه را بسازیم، دنبال اسناد زمین رفتیم. زمین این ایستگاه را از سازمان صنایع دفاع یا وزارت دفاع خریداری کردیم. در دهه 40 و 50 پهلوی دوم به خرید تكنولوژی هم اقدام شد. جنگ‌افزارسازی در خیابان پیروزی از جمله فشنگ‌‌سازی، تفنگ ژ3، خطوط تولید باروت و حتی پنج سال آخر پهلوی دوم، كارخانجات تعمیر و نگهداری هلی‌‌كوپتر، (پنها)، هواپیما، (سها) و هسا به عنوان هواپیماسازی ایران نیز شكل گرفت. ولی عملیاتی نشد. برای تولید موشك كاتیوشا صنایع نظامی پارچین و مهمات در مهمات‌‌سازی اقداماتی صورت گرفت و بعضی از کارخانجات مخابراتی مثل صنایع الکترونیکی ایران در شیراز هم تأسیس شد. ولی همگی در حد انتقالی تكنولوژی مونتاژ و تعمیر و نگهداری بود. اما در مورد موشک قبل از انقلاب در زمان پهلوی دوم، بحث پروژه‌‌ای موشکی بین اسرائیل و ایران مطرح شد كه در چارچوب فعالیت‌‌های غربی‌‌ها برای تسلیح ایران بود اما به نتیجه نرسید. اقدامات اولیه برای بعضی از موشک‌‌های ضدتانک، مثل تاو در ایران نیز مطرح بود، ولی باز به نتیجه قطعی نرسید. پس از انقلاب اسلامی با شروع جنگ تحمیلی، در امر تأمین بعضی از تسلیحات دچار تحریم و این ضرورت ایجاد شد که به خودکفایی در امر تولیدات دفاعی اقدام شود. در مورد صنایع موشکی تا جایی که به خاطر دارم شروع کار بعد از انقلاب به اوایل دهه 60 و از اواخر سال 62 برمی‌‌گردد، فعالیت تحقیقی برای خودکفایی در امر صنایع موشکی در ایران شروع شد که مقارن با حکم امام در اواخر سال 62 برای برعهده گرفتن جانشین فرماندهی جنگ توسط هاشمی‌رفسنجانی بود. در آن تاریخ، سازمان صنایع دفاع شروع به تولید بعضی از تسلیحات و مهمات مثل کاتیوشا راكتی با برد 22 کیلومتر در ایران کرده بود، ولی در امر راكت‌‌ها و موشک‌‌های دوربرد هدایت‌شونده، مثل موشک‌‌های ضدتانک و موشک‌‌های ضدهوایی، هنوز کار مؤثری درایران انجام نشده بود. وزارت دفاع مسئولیت پشتیبانی از ارتش را داشت. تصمیم گرفته شد برای پشتیبانی نیروی زمینی سپاه نیز، وزارت سپاه در دولت سال 1361 تشکیل شود که اولین وزیر سپاه در دولت آقای موسوی، آقای رفیق‌‌دوست بود و مسئولیت پشتیبانی نیروهای سپاهی و بسیجی و نیروهای مردمی را برعهده گرفت. كم‌كم در ساختار وزارت سپاه سازمانی به نام سازمان صنایع سپاه نیز شکل گرفت كه با استفاده از امكانات موجود و صنایع داخلی و با كمی تجهیز و حمایت نسبت به ساخت مهمات و تسلیحات و امکانات دفاعی اقدام کند. در سازمان صنایع سپاه گروه‌‌های مختلفی از جمله گروه موشکی فعال شد. در قالب گروه موشکی، فعالیت چندین پروژه نیز آغاز شد. از جمله ساخت نمونه‌‌ای شبیه موشک ضدتانک تاو که بتواند نفربرها و تانک‌‌ها از جمله تانك تی72 که آن موقع در اختیار عراق قرار گرفته بود را هدف قرار دهد. آرپی‌جی، تانک‌‌های با قابلیت پایین‌‌تر را از راه نزدیك منهدم می‌‌کرد ولی از دورتر نمی‌‌توانست تانک‌‌های قوی‌‌تر چون تی‌‌72 را نابود كند. دو مجتمع تحقیقاتی یامهدی و شهید شاه‌‌آبادی برای این منظور راه‌اندازی شد و فعالیت تحقیق و ساخت دو نوع موشک ضدتانک تاو (آمریكایی) و مالیوتکا (روسی) شروع شد كه مربوط به سال‌‌‌‌های 63، به بعد و در اوج جنگ است و هر دو خوشبختانه به نتیجه هم رسیده است. در کنار آن در گروه موشكی فعالیت‌‌هایی برای ساخت راکت‌‌های دوربرد شکل گرفت تا بتوانند راکت‌‌های توپخانه‌‌‌‌ای با برد 40 کیلومتر معروف به 240 میلی‌متری و بعد هم با برد 70 کیلومتر با سرجنگی 200كیلوگرم را بسازند كه شبیه به راكت‌‌هایی چون فراگ 7 روسی بودند. ولی با توجه به اینكه صدام موشک‌باران شهرهای مرزی را با موشک‌‌های اسکادA و B که از شوروی گرفته بود شروع کرد و تعداد زیادی موشک تا عمق 250 کیلومتری خاک ایران شلیک می‌‌شد، لذا شهرها ناامن بود. البته آنها هواپیمای میگ‌‌ بلندپرواز هم داشتند که بدون اینکه اصولاَ پایین بیایند، به صورت کور بمب‌‌‌‌ها را روی شهرها رها می‌‌کردند و تا عمق خاک ایران می‌‌آمدند. بعد از مدتی عراق با کمک بعضی کشورها اسکاد را بازآفرینی کرد و با کم کردن سرجنگی‌‌ به مخزن تانک سوخت مایع آن افزود و برد اسکاد B بیشتر و به حدود 500 کیلومتر رسید. لذا تهران را هم با موشک زدند و این نقطه عطفی برای عراق بود، حتی به صورت ناجوانمردانه اسم این موشک جدید را الحسین گذاشته بودند. می‌‌خواستند ایرانی‌‌ها را مورد تمسخر قرار دهند. در این لحظات می‌‌بینیم که برای ایران مسأله داشتن موشک دوربرد و مخصوصاَ هدایت‌‌شونده، اهمیت بسیار ویژه‌‌ای پیدا کرد. براساس آمار موجود در طول سال‌‌های 59 تا 67 حدود 440 موشك به شهرهای ایران از انواع فراگ 7 - اسكاد A و B و در نهایت اسكاد تغییریافته پرتاب شد كه تعداد شهدای حملات موشكی به حدود 2300 نفر و مجروحان به حدود 12000 نفر رسید كه به جنگ شهرها معروف بود. ایران چه زمانی و چگونه توانست به حمله متقابل موشکی دست بزند؟ برای پاسخ به موشك‌باران، در ابتدا ایران از طریق لیبی تعدادی اسکاد B با برد 300 کیلومتر دریافت كرد و یگان موشكی سپاه به فرماندهی شهید طهرانی‌‌مقدم تشكیل شد و توانست بغداد را با اسکاد B بزند. می‌‌دانید که ایران از نقطه مرزی تا بغداد، به فاصله مستقیم در حدود 100 كیلومتر دارد. لذا در دوران جانشین فرماندهی جنگ هاشمی‌رفسنجانی با توجه به امکاناتی که عراق به دست آورده بود، ساخت موشك اولویت ویژه‌‌ای پیدا كرد. در چند مرکز تحقیقات ساخت راکت یا موشک هدایت‌‌شونده با برد بین 130 تا 150 کیلومتر آغاز شد. از جمله مجموعه‌‌هایی که تحقیق را شروع کردند، مجتمع تحقیقاتی تولیدی شهید همت بود که از سال 65 با استفاده از مهندسی معکوس نمونه‌‌سازی اسکاد B را که یک موشک هدایت‌‌شونده با سوخت مایع است در برنامه قرار داد. اما با توجه به اینكه با استفاده از سوخت جامد، می‌‌توان موشک‌‌های عملیاتی‌‌‌‌تر و حتی ارزان‌‌تری ساخت، انواع سوخت جامد از جمله سوخت (PU) پی‌‌یو یا سوخت اچ‌‌تی‌‌پی‌‌بی (HTPB) در موشک‌‌ها نیز مورد نظر قرار گرفت. این نوع موتور موشك باید در ایران ساخته می‌‌شد و لذا فعالیت‌‌ تحقیقاتی در چند مركز برای رسیدن به ساخت موتور، بدنه، نازل، بالک‌‌ها، عایق‌‌ها، سرجنگی و البته سوخت و بعداَ لوازم هدایت موشک‌‌ها چون ژیروسكب آغاز شد. هدف رسیدن به نقطه‌‌ای بود که بتوان به وفور از این موشک‌‌ها تولید کرد. قبل از همه، ساخت راكتی به نام نازعات با سوخت (PU) و بدنه فلزی در صنایع پارچین فعالیت تحقیقاتی خود را آغاز کرد. با برد 70 کیلومتر ساخته و تست شد و ادامه داد و اکنون می‌‌بینید که موشک نازعات جزو لیست موشک‌‌هایی است که در سازمان نظامی ما مورد استفاده قرار می‌‌گیرد. در مركز تحقیقاتی سازمان صنایع دفاع وابسته به وزارت دفاع، تحقیق و طراحی و ساخت موشک زلزال نیز آغاز شد. هنوز از همین نام‌‌ها استفاده می‌‌کنند. این موشک بدنه‌‌ای با فیبر کربن داشت. سبک بود و از سوخت اچ‌‌تی‌‌بی‌‌پی (HTBP) استفاده می‌کند. می‌‌توان گفت اولین بدنه موتورهای سوخت جامد با فیبر کربن در این مرکز تحقیقاتی ساخته شد. نمونه‌‌هایی که ساخته شد و جواب هم داد، مربوط به سال‌‌های 66، 67، 68 دوران جانشین فرماندهی جنگ هاشمی رفسنجانی است. در آن سال‌‌های تحقیق و ساخت موشک، سوخت جامد دیگری در مرکز تحقیقات و مهندسی جنگ جهاد سازندگی به اسم «مجتمع» مخفف «موشک جواب تجاوزات موشکی عراق» نیز آغاز شد. پایه سوخت جامد همه موشک‌‌ها، پرکلرات آمونیوم و مكمل آن پودر آلومینیوم كروی است که در این مرکز حتی تحقیقات ساخت مواد اولیه مورد نیاز این سوخت شروع شد و به موفقیت رسید. موشك سجیل با بدنه فایبرگلاس و سوخت HTBP نیز در نیروی زمینی سپاه كار تحقیقاتی خود را آغاز و به سرپرستی شهید اسلامی با برد 130 كیلومتر به تست رسید. تا قبل از پایان جنگ و تا سال‌‌های بعد، از همه این پروژه‌‌ها بازدید می‌‌کردم و گزارش آن را به ایشان می‌‌دادم. خود ایشان هم بارها از این مراکز بازدید و حمایت ‌‌کردند. موشک سجیل، زلزال، نازعات و مجتمع از موشک‌‌هایی هستند که ساخت آنها قبل از دولت سازندگی و در دوران جانشین فرماندهی جنگ ایشان شروع شد و در دوران جنگ به نتایج مطلوبی رسید که در دوران سازندگی ادامه پیدا كرد. ولی متأسفانه به جز همان موشک اسکاد که از لیبی گرفته شده بود و با آن بغداد هدف قرار گرفت، موشک‌‌های ساخت ایران برای پرتاب و استفاده در جنگ تا تابستان سال 67 و پذیرش قطعنامه تست شد، ولی به نتیجه قطعی برای تولید انبوه نرسید چراکه جنگ در مرحله مذاکرات قرار گرفت. پس از پایان جنگ تحمیلی، پروژه موشکی چگونه پیگیری شد و شما و آقای هاشمی چه نقشی در آن داشتید؟ ایشان بارها از پروژه‌‌ها مفصلاً بازدید و حمایت ‌‌کردند. من هم در سال‌‌های دانشجویی که در خارج از کشور دانشجوی دکتری بودم، تحصیلات را نیمه‌تمام گذاشتم و به کشور برگشتم. مأموریتم هماهنگی حمایت از تحقیق و ساخت تولید موشک‌‌های سوخت جامد بود که به راکت یا موشک بغداد نیز معروف بود. بعد از پذیرش قطعنامه و در دولت اول سازندگی، با توجه به اینکه جنگ هنوز هم تمام نشده بود و در مذاکره بودیم که بعد از نامه‌‌نگاری‌‌ها بین هاشمی‌رفسنجانی و صدام و پذیرش همه شرایط ایران توسط صدام، جنگ در اواخر مرداد 67 به پایان رسید. در دولت اول هاشمی‌رفسنجانی تمام این پروژه‌‌ها به سبکی هم‌‌افزا در کنار هم قرار گرفتند و در هم ادغام شدند. حتی سازمان صنایع سپاه و سازمان صنایع دفاع، با هم ادغام شدند و سازمان صنایع دفاع و نیروهای مسلح شکل گرفت. من هم به عنوان عضو هیأت‌مدیره سازمان صنایع دفاع و معاون هماهنگی گروه موشکی به فعالیت ادامه دادم و با همکاران سازماندهی و بازآفرینی ساخت موشک در کشور را دنبال کردیم. لذا گروه موشکی سازمان صنایع دفاع و نیروهای مسلح شکل گرفت و تمام این پروژه‌‌ها هم‌افزا گردید. در بخش‌‌های مختلف ضدتانک، زمینی، ضدهوایی و حتی دریایی فعالیت‌‌هایی آغاز شده بود. بعضی‌ها مهندسی معكوس بود و بعضی هم با ابتکارات داخلی بودند. فعالیت گروه موشکی در دولت سازندگی ادامه پیدا كرد. در دوره‌های اول و دوم به بردهای 500 و 800 و بعد 1300 کیلومتر رسیدند. در هر حال، پایه‌‌گذار اصلی توان موشکی کشور دوران فرماندهی جنگ هاشمی‌رفسنجانی در دوره هشت ساله دفاع مقدس و بعد هم در دوره هشت ساله سازندگی دنبال شد که به نتایج موثری رسید. در مورد موشک ‌ ‌های دوربرد چه سیاستی اتخاذ شد؟ با توجه به اینکه این موشک ‌ ‌ها اهداف دوردست را مورد هدف قرار می ‌ ‌دهد، سیاست ایران چه بود؟ تحقیق و ساخت موشک‌‌های دوربرد مورد سوءاستفاده تبلیغاتی و جوسازی غربی‌‌ها قرار گرفت. آنها ‌‌گفتند ایران با برد بالای 800 کیلومتر اهداف دیگری را دنبال می‌‌کند. در مسیر تحقیق و توسعه تغییری ایجاد شد و تحقق ساخت پرتاب‌کننده ماهواره در زمره فعالیت‌‌های تحقیقاتی ایران قرار گرفت. سازمان فضایی ایران شکل گرفت که این ماهواره‌‌بر کاوشگر یا موشک پرتاب‌‌کننده ماهواره در آنجا با اهداف غیرنظامی در سازمان فضایی فعالیت خودش را ادامه داد که نمونه‌‌هایی هم اخیراً می‌‌بینیم و توانستند ماهواره در مدار 300 و 400 كیلومتر قرار بدهند. سیاست کلی ایران در زمینه صنایع موشکی بر چه پایه ‌ ‌ای بوده و اتهامات غربی ‌ ‌ها چقدر می ‌ ‌تواند مبنا داشته باشد؟ همیشه صنایع دفاعی ایران جنبه دفاعی داشته، هیچ‌‌وقت جنبه تهاجمی نداشته است. در امر موشکی هم جنبه دفاعی بوده است. در سیاست استراتژیک و راهبردی ایران، این اهداف مطرح شده است که باید برای امر دفاع به چنین سلاح‌‌هایی مسلح شویم. حتی در برنامه موشکی ایران، این موضوع مطرح شد که وقتی به سمت ساخت موشک‌‌های قاره‌پیما برویم، این دیگر تا حدودی از جنبه دفاعی‌‌ خارج می‌‌شود و بیشتر جنبه تهاجمی دارد و معنایش این است که کشورهایی با فاصله خیلی دورتر از خودمان در تیررس قرار دارند. لذا به همین منظور به سمت ساخت موشک پرتاب‌‌کننده ماهواره سوق پیدا کردیم و جنبه علمی و تحقیقاتی آن نیز مورد توجه قرار گرفت. ایران بارها اعلام کرده که به دنبال توان موشکی برای تهاجم نیست و صرفا ساخت موشک براساس سیاست‌‌ دفاعی است. این امر مورد تأیید مقام معظم رهبری بوده و هست كه در دوران جنگ و در دوران سازندگی و بعد از آن تا هم‌اكنون پیگیری می‌‌شود.