تمایل ایران برای خرید سوخوهای روسی

آیا همکاری‌های نزدیک مسکو و تهران در زمینه عملیاتی- نظامی هم گسترش خواهد یافت؟

طی روز‌های گذشته، ادعاهایی درباره استفاده ارتش روسیه از پهپادهای ایرانی در حملاتش علیه نیروهای اوکراینی منتشر شده است. البته تا لحظه تنظیم این گزارش، هنوز هیچ منبع رسمی‌ای این خبرها را تائید نکرده است. روز گذشته نیز خبری به نقل از حساب توئیتری سفارت روسیه در ایران منتشر شد که در آن لوان‌جاگاریان، سفیر اسبق روسیه در ایران از همکاری‌های پهپادی ایران با روسیه تشکر کرده بود. اما با مراجعه به حساب توئیتری سفارت روسیه مشخص شد که چنین توئیتی اساسا وجود نداشته است. فارغ از شایعات، اصل تمایل ایران برای همکاری با روسیه، امری بدیهی است. این امری است که حتی مقامات نظامی ایران نیز نسبت به آن ابراز تمایل کرده‌اند. مقامات ایران برنامه‌های خود را برای خرید جنگنده‌های سوخو35 از روسیه برای نوسازی نیروی هوایی قدیمی خود تایید کرده‌اند. اگر این اتفاق صورت بگیرد، باید گفت که این خرید برنامه‌ریزی‌شده یکی از مهمترین خریدهای دفاعی ایران از زمان انقلاب اسلامی 1979 است. اخیرا سرتیپ حمید واحدی، فرمانده نیروی هوایی ارتش جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که خرید جنگنده‌های سوخو35 در دستور کار نیروی هوایی قرار دارد، هرچند تصمیم نهایی با ارتش و ستاد کل ارتش است. ایران 64 هواپیمای جدید مورد نیاز خود را اعلام کرده است که 24فروند آن قرار بود از مصر بیاید، اما به دلیل فشار آمریکا تحویل داده نشد. خبر قصد ایران برای خرید برنامه‌ریزی‌شده سوخو35 بلافاصله پس از آن منتشر می‌شود که روسیه ابراز تمایل کرده تا ایران هواپیماهای بدون سرنشین‌اش را با هدف بهبود وضعیت روسیه و پرکردن شکاف‌ها در قابلیت‌های پهپادی روسیه، در اختیار مسکو قرار دهد. اگرچه روسیه چندین پروژه ساخت هواپیماهای بدون سرنشین دارد، اما صنعت ناقص ساخت پهپادها، دسترسی محدود به فناوری‌های پیشرفته و نبود مدل‌های عملیاتی پیشرفته در مقایسه با مدل‌های پایین‌رده، مانع پیشرفت این صنعت شده است. فروش احتمالی پهپاد از سوی ایران به روسیه ممکن است یک اقدام متقابل باشد و می‌تواند همکاری استراتژیک نظامی بین دو طرف را که هر دو با تحریم‌های غرب روبه‌رو هستند، عمیق‌تر کند.

ویژگی‌های فنی سوخو

به گفته شرکت هواپیمایی UAC، که کنسرسیوم دولتی هوافضای روسیه است، سوخو35، یک نوع کاملا مدرن‌شده از جنگنده برتر هوایی سوخو 27 است. این شرکت، سوخو35 را به عنوان یک جنگنده نسل 4++ طبقه‌بندی می‌کند که در آن فناوری‌های نسل پنج در بدنه هواپیمای نسل چهار ترکیب شده است. این شرکت همچنین توضیح داده که سوخو35، یک جنگنده برتر هوایی است که برای نبرد هوایی فرادید(BVR) و دید نزدیک (WVR) طراحی شده است. همچنین این جنگنده دارای قابلیت حمله هوا به سطح دوربرد علیه اهداف زمینی و دریایی است. سوخو35 یک جنگنده، دارای ویژگی‌های مدرن است. ترکیبی از قدرت مانور فوق‌العاده، حسگرهای بهبودیافته، سرعت مافوق صوت بالا، برد پروازی طولانی، قابلیت حمل طیف گسترده‌ای از تسلیحات، قابلیت‌های جنگ الکترونیک، قابلیت فرار از رادار و افزایش بقا برای خلبان در آن گنجانده شده است. اگر ایران بتواند این جنگنده را خریداری کند، که البته هنوز درباره‌اش تردید وجود دارد، سوخو35 می‌تواند مهمترین و حیاتی‌ترین نوسازی دهه‌های اخیر برای نیروی هوایی ارتش باشد. نیروی هوایی ارتش ایران در حال حاضر جنگنده‌هایی در اختیار دارد که قبل از انقلاب خریداری شده‌اند. البته برخی مدل‌های قدیمی‌تر چینی و روسی نیز در اختیار نیروی هوایی ارتش است. در حال حاضر هواپیماهای جنگی غربی قبل از سال 1979 و در همین حال، برنامه بومی هوافضای ایران در زمینه تولید جنگنده‌های قدرتمند، هنوز به نتایج مطلوبی نرسیده است. تواناترین جنگنده ایران اف14 موسوم به تام‌کت است که برای اولین‌بار در سال 1976 برای رهگیری پروازهای شناسایی MiG-25R Foxbat شوروی بر فراز ایران، خریداری شد. خلبانان سابق نیروی هوایی معتقدند که ویژگی‌های برتر پروازی اف14، رادار قدرتمند مدل AWG-9 و موشک‌های AIM-54 Phoenix BVR باعث می‌شوند این جنگنده در رویارویی‌های طولانی مانور بهتری نسبت به جنگنده اف15 داشته باشد.

ناوگان جنگنده ایران

ایران در دوران قبل از انقلاب، 79 فروند اف14 خریداری کرد و این هواپیما در طول جنگ ایران و عراق ارزش‌های خود را ثابت کرد. اگرچه آسیب‌های واردآمده در جنگ ایران و عراق و تحریم‌ها بر ناوگان اف14 تاثیر منفی گذاشته است، اما دیوید آکس، تحلیلگر دفاعی در نشریه نشنال‌اینترست، خاطرنشان می‌کند که حدود 40فروند اف14 تامکت ایران هنوز جزو بهترین هواپیماهای جنگی در خاورمیانه هستند. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که در غیاب قطعات یدکی، تعمیر و نگهداری و کمک‌های فنی ایالات متحده، ایران ناوگان اف14 خود را با رادارها، رادیوها و سیستم‌های ناوبری جدید ارتقا داده‌است و در عین حال توانایی سازگاری با موشک‌های R73 BVR ساخت روسیه و موشک‌های زمین به هوای هاوک ساخت آمریکا و موشک‌های هوا به هوا AIM-54 فونیکس آمریکا با هدایت رادار و موشک‌های هوا به هوای دوربرد فکور90 را در این جنگنده‌ها قرار داده است. اما با وجود این ارتقا، هواپیماهای جنگی ایران، قدیمی هستند و بدنه‌های برخی از آنها، بیش از 40سال قدمت دارند. پل ایدون، در مجله فوربس توضیح می‌دهد که سن این بدنه‌ها یکی از دلایل اصلی سوانح در نیروی هوایی ایران است. وی همچنین خاطرنشان می‌کند که آخرین باری که ایران هواپیماهای جنگی مدرن را در دهه 1990 دریافت کرد، زمانی بود که جنگنده‌های MiG-29A Fulcrum را از روسیه دریافت کرد. پیش از آن، ایران در جریان جنگ ایران و عراق به اف7های چینی و کپی میگ21 شوروی دست یافت. در طول جنگ خلیج‌فارس در سال 1991، ایران میگ29های عراق و میراژ اف1 ساخت فرانسه را زمانی که خلبانان آنها برای جلوگیری از دستگیری یا کشته شدن توسط نیروهای ائتلاف درخواست پناهندگی می‌کردند، مصادره کرد. با این حال، خلبانان ایرانی ظاهراً از هواپیماهای جنگی چینی ناراضی هستند و در سال‌های 1997 و 1998 ایران جنگنده اف8 چین را ارزیابی و رد کرد. ظاهرا با وجود نبود قطعات یدکی و سختی تعمیر و نگهداری، اف14ها همچنان نسبت به اف8های جدیدتر ساخت چین برتری دارند. ظاهرا ایران نسبت به MiG-29A ساخت روسیه نیز وقتی کار به مقایسه با اف14 می‌رسد، نظر مساعد کمتری دارد.

چین به ایران جنگنده می‌فروشد؟

مطمئناً، صنعت هوافضای چین از آن زمان به طور قابل توجهی بهبود یافته است و به طور بالقوه در برخی زمینه‌ها از روسیه پیشی گرفته است. آسیا تایمز، به نقل از یک کارشناس دفاعی چینی می‌نویسد که برد طولانی تنها مزیتی است که سوخو35 نسبت به جنگنده‌های چینی امروزی مانند J-16 و J-10 دارد. پیتر سوسیو، تحلیلگر دفاعی، در نوشتاری خاطرنشان می‌‌کند که روسیه از زمان حمله به اوکراین در فوریه سال جاری، دو اسکادران سوخو35 را از دست داده است. این تلفات موجب‌شده که ابهام‌هایی در مورد قابلیت‌های رزمی این جنگنده ایجاد شود. وی همچنین خاطرنشان می کند که سوخو35، از خدمات پس از فروش ضعیفی برخوردار است و در صورت خرید این هواپیما، ایران در زمینه دریافت خدمات پس از فروش با مشکل مواجه خواهد شد. علاوه بر این، تحریم‌های روسیه صنعت دفاعی این کشور را مختل کرده است و به‌طور بالقوه بر توانایی این کشور برای تحویل سوخو35 به ایران تأثیر می‌گذارد. ایران ممکن است ترجیح دهد جنگنده‌های چینی جدیدتری مانند J-16 و J-10 را خریداری کند، اما چین ممکن است تمایلی به فروش هواپیماهای جنگی خود به ایران نداشته باشد، چراکه چنین فروشی ممکن است پیام‌های ژئواستراتژیک در روابط چین با شرکای عرب خود در خاورمیانه داشته باشد. طی سال‌ها، ایران تلاش کرده ‌است که جت‌های جنگنده خود را تولید کند، هرچند نتایج معناداری نگرفته است. بیش از 20سال پیش، ایران از جنگنده آذرخش خود رونمایی کرد، که وب‌سایت دفاعی گلوبال‌سکیوریتی اشاره می‌کند که این جنگنده از ترکیب قطعات جنگنده‌های سبک اف5 ساخت آمریکا، قطعات مهندسی معکوس ایرانی و هواپیماهای روسی ساخته شده‌است. در سال 2007، ایران این طرح را با رونمایی از صاعقه که یک نوع ارتقایافته دو دم از آذرخش بود، دنبال کرد. دیده‌بان نظامی خاطرنشان می‌کند که اگرچه صاعقه نسبت به اف14 و سایر جنگنده‌های سنگین‌تر پایین‌تر است، اما سادگی طراحی پایه اف5 آن به مهندسان ایرانی اجازه می‌دهد تا این نوع جنگنده را مهندسی معکوس کنند و عملاً جت اف5 را بومی کنند.‌

چرا سوخو؟

تلاش‌های ایران برای دستیابی به سوخو35، ممکن است در نهایت به دلیل نیاز مبرم برای مقابله با تهاجمات هوایی اسرائیل به حریم هوایی این کشور باشد که می‌تواند تهدیدی برای حمله به تاسیسات هسته‌ای این کشور باشد. ایران همچنان دفاع از سایت‌های هسته‌ای خود را به جنگنده‌های قدیمی اف14 خود می‌سپارد؛ جنگنده‌هایی که نسبت به پهپادهای پیشرفته آمریکایی که برنامه هسته‌ای ایران را رصد می‌کنند، برتری چندانی ندارند. علاوه بر پهپادهای آمریکایی که از سایت‌های هسته‌ای‌ ایران جاسوسی می‌کنند، ایران نگران حملات هوایی اسرائیل به سایت هسته‌ای خود است. اخیرا روزنامه تایمز اسرائیل گزارش داد که جنگنده‌های اف35 اسرائیل از ژوئن تا ژوئیه چندین‌بار به حریم هوایی ایران نفوذ کرده و از دفاع هوایی روسیه و ایران فرار کرده‌اند. این منبع همچنین خاطرنشان کرد که پهپادها و تانکرهای سوخت‌گیری هوایی در این رزمایش شرکت کرده‌اند و آمریکا و اسرائیل تمرین‌هایی را در دریای سرخ انجام داده‌اند که حملات هوایی و دریایی علیه ایران را شبیه‌سازی می‌کنند. بنابراین، هواپیماهای سوخو35، ممکن است بهترین گزینه ایران برای نوسازی و بهبود نیروی هوایی خود، با وجود مشکلات عملکرد، مشکلات فنی و سایر چالش‌های پیش روی صنعت دفاعی روسیه باشد. اما ایران برای به‌دست‌آوردن سوخو 35 باید وارد سطحی از همکاری‌های نظامی با روسیه شود. روس‌ها این هواپیماها را به راحتی به ایران نخواهند داد. آنها در تحویل سامانه موشکی اس300 به ایران نیز بسیار تعلل کردند و کار به جایی کشید که ایران تهدید به شکایت از روسیه کرد. وانگهی، اگر روس‌ها واقعا تامین‌کننده مناسبی برای تجهیزات پیشرفته نظامی بودند، چرا در تمام این‌ سال‌ها از ارائه قطعات میگ به ایران خودداری کرده‌اند تا برخی از خلبانان جوان نیروی هوایی، به واسطه فرسودگی هواپیما سقوط کرده و جان خود را از دست بدهند؟ البته این بار شاید، همکاری پهپادی ایران با روسیه قرار است مقدمه‌ای برای ارائه جنگنده‌های پیشرفته روسی به ایران باشد.