نظـم جدیـد منطقـهای
کارشناسان جهانی پاسخ دادند: توافق میان تهران و ریاض چه پیامدهایی خواهد داشت؟
کارشناسان جهانی پاسخ دادند: توافق میان تهران و ریاض چه پیامدهایی خواهد داشت؟
Responsible Statecraft
ترجمه: آریا صدیقی
بسیاری از کشورهای جهان از احیای روابط میان ایران و عربستان سعودی استقبال کرده‌اند. از همین جهت، نگرانی‌های فزاینده‌ای در واشنگتن وجود دارد که این توافق می‌تواند به پایان برتری ایالات‌متحده در منطقه و فراتر از آن کمک کند. وانگ یی، دیپلمات ارشد چین، توافق میان ایران و عربستان را «پیروزی برای گفت‌وگو» توصیف کرد و آنتونیو گوترش، دبیرکل سازمان ملل، از این توافق استقبال کرده و از چین برای میانجی‌گری در این توافق قدردانی کرد. در همین حال، کاخ سفید از طریق سخنگوی شورای امنیت ملی اعلام کرد که به نظر می‌رسد توافق موفق چین بازتاب مذاکرات شکست‌خورد‌ه‌ای است که کاخ سفید با هر دو کشور در سال 2021 دنبال کرد. آرون دیوید میلر، که به‌مدت 25 سال به‌عنوان مشاور سیاست خاورمیانه در وزارت امور خارجه آمریکا خدمت کرده، در خصوص این توافق گفته است: «واقعاً شگفت‌انگیز است که سعودی‌ها با چینی‌ها و ایرانی‌ها معامله کردند.» میلر که اکنون یکی از اعضای ارشد بنیاد کارنگی برای صلح بین‌المللی است، می‌گوید: «من فکر می‌کنم این نشان می‌دهد که نفوذ و اعتبار ایالات‌متحده در منطقه خلیج‌فارس کاهش یافته است و نوع جدیدی از همسویی منطقه‌ای بین‌المللی
در حال وقوع است که به روسیه و چین نفوذ، قدرت و موقعیت تازه‌ای بخشیده است.»
ایران به‌دلیل اتهام ارائه سلاح به روسیه برای حمله به اوکراین، ادامه تلاش‌ها برای غنی‌سازی اورانیوم با غنی بالا، وقوع اعتراضات داخلی و تشدید تنش‌ها با اسرائیل، با فشارهای بین‌المللی مواجه شده است. اینها همه مواردی است که ایالات‌متحده از آنها به‌عنوان بهانه برای اعمال فشار بر ایران استفاده می‌کند. نکته جالب این است که توافق میان ایران و عربستان، چند ماه پس از سفر جو بایدن، به عربستان سعودی، درست چند هفته قبل از انتخابات میان‌دوره‌ای ایالات متحده انجام شد. در زمان انجام این سفر گفته شد که سفر بایدن به عربستان قرار است به کاهش قیمت نفت کمک کند. اما در عوض، ریاض بر سر یک معامله جداگانه با روسیه و سایر کشورهای تولیدکننده نفت برای کاهش تولید به توافق رسید. دولت بایدن این اقدام عربستان را خنجری از پشت تلقی کرد و قول داد که سعودی‌ها با «عواقب» این اقدام‌شان مواجه خواهند شد. میلر معتقد است: «به نظر می‌رسد که سعودی‌ها در روابط‌شان با آمریکا احساس آسیب‌پذیری می‌کنند. وقتی به یک قدرت بزرگ وابسته هستید، به دنبال همسویی با قدرت دیگر هستید تا با دشمنان خود معامله کنید.» درحالی‌که برخی از تحلیلگران سیاسی و مقامات سابق
معتقدند توافق اخیر میان ایران و عربستان با میانجی‌گری چین نشان‌دهنده کاهش نقش ایالات‌متحده در صحنه جهانی است، برخی دیگر می‌گویند واشنگتن اساسا هرگز فرصتی برای میانجی‌گری در چنین توافقی نداشته است، زیرا هیچ ابزاری برای گفت‌وگو با ایران ندارد. ایالات‌متحده هیچ رابطه‌ای با تهران ندارد و همین مسئله واشنگتن را از مذاکرات و گفت‌وگوها
کنار می‌گذارد.
جاناتان لرد، مدیر برنامه امنیت خاورمیانه مرکز امنیت جدید آمریکا، می‌گوید: «به‌رغم این واقعیت که سعودی‌ها و ایرانی‌ها از قبل می‌خواستند مشکلات‌شان را حل کنند، اما چین در این میان بدون شک پیروزی این توافق را به نام خود تمام می‌کند و همین مسئله موجبات نگرانی آمریکا را فراهم می‌کند. چین به وضوح نقش خود را در صحنه بین‌المللی به‌عنوان داور و مذاکره‌کننده بین ملت‌ها در بوق و کرنا می‌کند، اما کاملاً واضح بود که هم قصد و هم تلاش ایرانی‌ها و سعودی‌ها برای رسیدن به این هدف برای سال‌ها وجود داشته است.»
توماس کانتریمن که در دولت اوباما دستیار وزیر امور خارجه در امور امنیت بین‌المللی و عدم اشاعه سلاح‌های هسته‌ای بود نیز می‌گوید: «اینکه چین موفق شده این توافق را جوش بدهد، لزوماً تهدیدی برای ایالات متحده نیست. از آنجایی که چین با ریاض و تهران روابط اقتصادی و دیپلماتیک دارد، منطقی است که بتوانند با این دو کشور کنار بیایند. اما چیزی که من را نگران می‌کند این است که در شرایط کنونی، واشنگتن، هر کاری را که چین انجام دهد نشانه‌ای از نیت خیانتکارانه به‌حساب می‌آورد و اینطور برداشت می‌کند که چین به‌دنبال تسلط بر جهان است. اما واقعیت این است که تنها چین بود که می‌توانست این توافق را میانجی‌گری کند.»
البته درحالی‌که چین مطمئناً سعی خواهد کرد اعتبار بین‌المللی این توافق را به نام خود تمام کند، در عین حال این توافق را در خدمت منافع داخلی خود می‌بیند. چین احتمالاً از این فرصت برای تقویت امنیت انرژی خود از طریق تقویت روابط با این دو کشور تولیدکننده نفت استفاده خواهد کرد.
برایان کاتولیس، معاون سیاستگذاری موسسه خاورمیانه گفت: «پکن به واردات نفت از ایران و عربستان سعودی وابسته است، درحالی‌که ایالات متحده و اروپا برای یافتن تضمین انرژی به نقاط دیگر جهان رو کرده‌اند. برای چین بسیار مهم است که به این منابع انرژی دسترسی داشته باشد.» ایران و عربستان سعودی نیز منافع زیادی از این توافق به‌دست می‌آورند. این‌دو رقیب دیرینه در خاورمیانه در یمن وارد یک جنگ غیرمستقیم با هم شدند. نیروهای وابسته به دو کشور در سایر نقاط منطقه خاورمیانه از جمله لبنان و عراق با هم رقابت و حتی خصومت دارند. به گفته کارشناسان، عربستان سعودی سنی و ایران شیعه ممکن است به‌واسطه این توافق شاهد تنش‌های کمتری میان یکدیگر باشند. بسیاری از تحلیلگران امیدوار هستند که این امر باعث کاهش خشونت در یمن و کاهش اختلافات بین دو کشور شود.
دنیس راس، فرستاده سابق دولت آمریکا در امور خاورمیانه که برای هر دو حزب دموکرات و جمهوری‌خواه کار کرده است، می‌گوید: «بدون شک، سعودی‌ها این توافق را وسیله‌ای برای کاهش توانایی ایران در جهت تهدید ریاض می‌دانند. فکر نمی‌کنم این توافق چیزی را از نظر روابط اساسی دو کشور تغییر دهد. مسلما احیای روابط دیپلماتیک بین دو کشور منفعت متقابل در پی خواهد داشت، اما فکر نمی‌کنم که این مسئله بی‌اعتمادی عمیق طرفین نسبت به هم را از بین ببرد.»
این توافق احتمالا باعث خواهد شد که طرفین کمتر با هم درگیر شوند، بنابراین زمان خواهند داشت که توانایی‌های دفاعی خود را تقویت کنند. عربستان سعودی برای ایجاد ظرفیت نظامی و دفاع از خود در برابر انواع حملاتی که ایران قادر به انجام آنها است، سخت کار کرده است. ریاض در گفت‌وگوی‌های مستمر خود با ایالات‌متحده در مورد عادی‌سازی روابطش با اسرائیل و سایر مسائل، درخواست تقویت توانایی‌های هسته‌ای خود برای توازن قوا با ایران، مطرح کرده است. اما شاید توافق با ایران بتواند به ریاض برای پیگیری تلاش‌های آمریکا برای عادی‌سازی روابط بین سعودی‌ها و اسرائیل بدون «پاسخ فیزیکی» از سوی ایران، کمک کند. جاناتان لرد می‌گوید: «من فکر می‌کنم شاید این ریسک، به‌طور بالقوه تا حدودی کاهش می‌یابد و به ریاض فرصت بیشتری می‌دهد تا بی‌صدا، به کشف فرصت‌های بیشتری با اسرائیل، ایالات‌متحده و دیگر شرکای منطقه‌ای خود بپردازد.» اگرچه این توافق برای موضع سعودی‌ها مفید است، اما بعید است که اسرائیل خیلی خوشحال باشد. اسرائیل مدت‌هاست که ایران را به‌عنوان دشمن سرسخت خود به‌حساب آورده است. از سوی دیگر اسرائیل برای عادی‌سازی روابط با پادشاهی‌های عربی
خلیج‌فارس - به‌ویژه از طریق توافق‌نامه آبراهام- بسیار تلاش کرده است.
نفتالی بنت، نخست‌وزیر سابق اسرائیل، از توافق عربستان و ایران انتقاد کرد و تقصیر آن را متوجه دولت بنیامین نتانیاهو، نخست‌وزیر اسرائیل دانست. او گفت که این توافق یک «تحول خطرناک» برای اسرائیل است، زیرا اسرائیل به‌دنبال ایجاد سنگری در برابر ایران است. بنت گفت: «این توافق ضربه مهلکی به تلاش برای ایجاد ائتلاف منطقه‌ای علیه ایران است.»
