پـول را دریـاب

نگاهی به کتاب فلسفه پول و مالی

«فلسفه پول و مالی»، ترجمه یکی از مدخل‌های دانشنامه فلسفه استنفورد (The Stanford encyclopedia of philosophy) است که انتشارات راه پرداخت آن را چاپ کرده است. دانشنامه فلسفه استنفورد، دانشنامه‌ای رایگان و برخط است که از سال 1995 به سرپرستی ادوارد ان زالتا، استاد فلسفه دانشگاه استنفورد آغاز به‌کار کرده و در آن تلاش می‌شود در مداخل تخصصی که به دست خبرگان هر حوزه نوشته شده است، متنی ساده و در عین حال جامع برای کسانی که می‌خواهند برای اولین‌بار با فلسفه و موضوع های فلسفی آشنا شوند، فراهم آید. در سال‌های اخیر ترجمه این مداخل را نشر ققنوس به سردبیری مسعود علیا در دستور کار خود قرار داد و اینک ترجمه مدخل philosophy of money and finance آن در دسترس خوانندگان فارسی‌دان است. این کتاب شامل 5بخش است که در 5 حوزه به طرح 5 پرسش در حوزه‌های متافیزیک، معرفت‌شناسی، فلسفه علم، اخلاق و فلسفه سیاسی می‌پردازد. این پرسش‌ها عبارتند از: پول و امور مالی دقیقاً چه هستند؟ دانش مرتبط با مسائل مالی چگونه باید ایجاد شود؟ مزایا و معایب اقتصاد مالی چیست؟ مشکلات اخلاقی مرتبط با پول و امور مالی چه هستند؟ و رابطه سیاست و امور مالی چگونه است؟
البته چه‌بسا برای کسانی که با این عنوان مواجه می‌شوند، شاید خود نسبت پول و فلسفه محل تردید باشد و از خود بپرسند که آخر فلسفه را چه به پول؟ یا پول را چه به فلسفه؟ واقع امر آن است که آنچه از فلسفه رسمی به ما آموزش داده‌اند و آن را بحث در باب ماهیات و کلیات دانسته‌اند و آنچه از اقوال و اعمال فلاسفه نیز بیشتر محل اعتنای تواریخ فلسفه بوده است، این ذهنیت را برای بسیاری پدید آورده که دورترین موضوع تفلسف و بعیدترین دغدغه فلاسفه باید چیزهایی چون پول و امور مالی باشد. با این همه در این روایت غالب می‌توان و باید تردید روا داشت و خوشبختانه در دهه‌های اخیر در جهان و ایران درکی انضمامی‌تر از فلسفه به‌خصوص فلسفه مضاف، مورد توجه بسیاری از اصحاب فکر قرار گرفته است. سقراط را به یاد بیاوریم. او فلسفه را از بطن گفت‌وگو با مردمان عادی و به شک انداختن آنها درباره باورهای جزمی‌شان تدوین می‌کرد و فلسفه نزد او امری انتزاعی یا دغدغه‌ای ورای زندگی عینی روزمره نبود. در این زمینه توجه به تجربه تالس نیز قابل‌تأمل است. تالس در عین آنکه فیلسوف بود اما در زمینه ابتکار مالی نیز کارآزموده بود و ازقضا این ابتکار را به این دلیل به خرج داد که به طعنه شنیده بود، کسانی چون او که به فلسفه اشتغال دارند، از راه رفتن روی زمین عاجز هستند.
با چنین تفسیری نویسندگان این مدخل نیز می‌کوشند درکی عینی از فلسفه پول و مالی به دست بدهند و با مروری سریع و دقیق بر مهمترین محورهای محل مناقشه در این زمینه، خوانندگان به این مهم رهنمون شوند که همانطور که زمانی فریدریش فون هایک گفته بود، اقتصاد مهمتر از آن است که فقط به دست اقتصاددان‌ها سپرده شود، هر مسئله مرتبط با اقتصاد نظیر پول نیز باید از جنبه‌های مختلف غیراقتصادی مورد ارزیابی و خوانش نقادانه قرار گیرد تا بتوان در جهانی که روزبه‌روز وابستگی بیشتری به روندهای پولی و مالی پیدا می‌کند، درکی واقعی‌تر از پول به‌دست آورد.
در فصل نخست درباره چیستی پول دو نظریه کلان و متفاوت مطرح می‌شود؛ نظریه کالایی پول که از زمان ارسطو بسط پیدا کرده و ادعا می‌کند پول کالایی با سه کاربرد مبادله، واحد حساب و ذخیره ارزش است و دیگری نظریه نهاد اجتماعی پول که بر آن است که پول نوعی نهاد اجتماعی است که موجودیت آن به «قصدیت جمعی» یعنی باورها و نگرش‌های مشترک در یک جامعه بستگی دارد. در فصل دوم، به بحث ریسک و اینکه چالش اصلی نهادهای مالی، توسعه انتظارات یا فرضیه‌های منطقی در مورد نتایج مرتبط با آینده است، اولویت داده می‌شود. فصل سوم، مدل‌های علمی متفاوتی را که برای توضیح بازارهای مالی مورد توجه قرار گرفته است، بررسی می‌کند. فصل چهارم که مفصل‌ترین فصل کتاب است اما به سه موضوع مهم اخلاقی درباره پول پاسخ می‌دهد: فعالیت‌های مالی همیشه از لحاظ اخلاقی مشکوک هستند، مسائل گوناگون مربوط به فقدان انصاف همواره در بازارهای مالی موجب نگرانی هستند و درنهایت کارگزاران مالی چه مسئولیت‌های اجتماعی‌ای دارند؟ در فصل پنجم نیز بحث‌های مربوط به پول و امور مالی در سه حوزه گسترده دموکراسی، عدالت ملی و عدالت جهانی بررسی می‌شود.