ساختن آینده؟

سه رخداد مهم فوتبالی در عربستان فقط در یک هفته از پیشبرد راهبردبرند سازی دوباره خبر می‌دهد

«مجوز حضور تماشاگران فوتبال برای حضور در ورزشگاه‌ها صادر شد»؛ این خبری است که به‌عنوان یک شگفتی در فوتبال ایران و اتفاقی مثبت از سوی رئیس فدراسیون فوتبال ایران عنوان شد. در روزهایی که ما درگیر حضور تماشاگران بعد از سه سال و پایانی بر بیش از 500 مسابقه با سکوهای خالی در ورزشگاه‌ها هستیم، کمی آن‌سوتر یک جوان 20 ساله فقط در یک هفته بزرگترین بازیکنان مطرح دنیا از جمله مسی، رونالدو، ستارگان رئال مادرید، اینتر و میلان را توانسته از نزدیک ببیند و سیراب شود و شاید در سن 27 سالگی میزبانی جام‌جهانی را هم بتواند در کشورش تجربه کند. عربستانی‌ها با استفاده از فوتبال سعی کردند توسعه اقتصادی و اجتماعی کشورشان را با سرعت بیشتری پیش ببرند. هرچند توسعه اقتصادی و اجتماعی آنها صرفا از بُعد ورزشی نیست و عربستانی‌ها می‌خواهند با تقویت حوزه‌های دیگر چون موسیقی و سینما، چهره جدیدی از کشورشان به دنیا معرفی کنند.

فوتبال همسو با چشم‌انداز 2030

هدف مقامات عربستان اما از چنین تکاپویی برای حضور تیم‌های فوتبال مطرح دنیا در کشورشان چیست؟ به‌جز بحث میزبانی جام‌جهانی 2030 که می‌تواند به عربستان برسد چه موضوع دیگری است که باعث شده آنها در زمینه‌های مختلف، تصویر جدیدی از خودشان نشان دهند؟ یکی از محورهای اصلی سند چشم‌‌انداز 2030 در عربستان اصلاحات اقتصادی، متنوع‌‌‌‌سازی درآمدهای دولت و چابک‌‌‌سازی اقتصاد پسانفت است. در این سند قید شده که یک اقتصاد شکوفا از طریق ایجاد یک نظام آموزشی منطبق با نیازهای بازار و نیز ایجاد فرصت‌‌‌های اقتصادی برای کارآفرینان، کسب‌‌ وکارهای خرد و شرکت‌‌‌های عظیم به ایجاد فرصت برای همگان منجر می‌‌‌شود. در این سند تاکید ویژه‌ای بر بخش‌هایی چون گردشگری شده که می‌تواند بسیاری از ظرفیت‌های خاموش و مغفول کشور عربستان را فعال سازد. از همین‌رو، سران عربستان تصمیم گرفته‌اند تا با ارتباط گرفتن با مدیران فوتبالی اروپا، مسابقات مهم را به کشورشان بکشانند. سوپرجام ایتالیا یکی‌دو سالی است که در عربستان برگزار می‌شود و در این هفته دربی میلان با برتری اینتر و البته قهرمانی آنها در این کشور به پایان رسید. ال‌کلاسیکو هم که با برتری قاطع شاگردان ژاوی و قهرمانی بارسلونا پایان یافت، در عربستان برگزار شد. نقطه عطف ماجرا اما زمانی بود که منتخب ریاض با ستارگان پاری‌سن‌ژرمن به میدان رفت تا دنیای فوتبال یک‌بار دیگر شاهد رقابت رونالدو و مسی در زمین فوتبال باشد. همین سه مسابقه جذاب کافی بود تا بافت گردشگری علاوه بر حضور مسلمانان برای «به‌عمل آوردن زیارت خانه خدا» به‌سمت افرادی از اروپا سوق داده شود که علاقه شدیدی به تماشای فوتبال تیم‌های محبوب‌شان دارند و حاضر هستند بابت تماشای این تیم‌ها بلیت بخرند. به‌همین دلیل بود که بیش از دو میلیون نفر از کشورهای حوزه خلیج‌فارس وارد سایت خرید بلیت دیدار منتخب ریاض و پاریسن ژرمن شدند تا بتوانند تقابل مسی و رونالدو را از نزدیک تماشا کنند. یک هوادار متمول و البته خوش‌شانس نیز با پرداخت 2.5 میلیون یورو بلیت ویژه این مسابقه را خرید تا بتواند با مسی و رونالدو عکس بگیرد. تمام این اتفاقات و درآمدها به‌واسطه «فوتبال» رخ داد.

«نئوم» و سرازیر شدن توریست

شاید به‌نظر برسد این‌همه سرمایه‌گذاری در فوتبال صرفا نگاه آینده به توسعه در ورزش است؛ اما چنین نیست. فقط کافی است تحلیلی داشته باشیم بر ساخت‌و‌سازهای معماران این کشور که در نهایت شهرهای مدرنی را به روی توریست‌ها باز می‌کنند که در نوع خود بی‌سابقه است. یکی دیگر از چشم‌اندازهای 2030 ساخت‌و‌ساز شهرهایی مدرن است که می‌تواند توریست‌های خارجی را به عربستان بکشاند. در روزهایی که بیش از یک‌صد‌هزار نفر برای تماشای مسابقات فوتبال فقط برای یک هفته به عربستان بیایند می‌توانند از شهرهای تازه‌تاسیس این کشور نیز دیدن کنند. صحبت از شهر «نئوم» است که طبق برآورد فاز اول این پروژه، حدود ۳۱۹ میلیارد دلار (۱.۲ تریلیون ریال عربستان) هزینه دارد و طبق گزارش وال‌استریت ژورنال، پیش‌بینی می‌شود به‌صورت مرحله‌‌به‌مرحله و در طول ۵۰ سال تکمیل خواهد شد. جالب اینجاست که نام «NEOM» هم هم‌راستا با اهداف این پروژه انتخاب شده است؛ سه حرف اول آن یعنی «NEO» از یونان باستان به‌معنای «جدید» و حرف آخر آن از کلمه عربی «مستقبل» به‌معنی «آینده» و نام ولیعهد عربستان، «محمد»، گرفته شده؛ «آینده جدید» اسمی مناسب برای این پروژه بلند‌پروازانه. در پروژه شهری نئوم عربستان ربات‌ها جزئی از زندگی روزمره انسان‌ها می‌شوند. فرقی نمی‌کند به یک پرستار بچه نیاز داشته باشید یا آشپز و یا پیک برای رستوران، ربات‌های نئوم همه کار‌های شما را انجام خواهند داد. این ربات‌ها با صرفه‌جویی در زمان و انرژی به ساکنان این شهر هوشمند اجازه می‌دهند تا زمان بیشتر را به استراحت و خلاقیت اختصاص دهند. کلان‌شهر نئوم اشتغال‌زایی اساسی را برای مردم عربستان فراهم می‌کند.‌ ساخت بخشی از این شهر، با مجموعه‌ای از فعالیت‌های ورزشی از اسکی در فضای باز گرفته تا ورزش‌های آبی در دریاچه آب‌ شیرین دست‌ساز و دوچرخه‌سواری و هایکینگ در کوهستان‌ها، در سال ۲۰۲۶ میلادی به پایان خواهد رسید.

نفوذ در فوتبال بریتانیا

تیم فوتبال نیوکاسل که سال گذشته برای بقا در لیگ برتر انگلیس می‌جنگید توسط صندوق سرمایه‌گذاری عربستان خریداری شد و امسال برای قهرمانی در لیگ انگلیس با منچستر‌سیتی و آرسنال در حال رقابت است؛ هرچند تا این لحظه خرج زیاد و عجیبی برای بازیکنان جدید نکرده است. صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان که مالک اصلی باشگاه نیوکاسل شده، یکی از مهم‌ترین دستگاه‌های عربستان سعودی مدرن است که مسئولیت مهمی در پروژه‌های بزرگ محمد‌ بن‌سلمان ایفا می‌کند. این سازمان در واقع در مرکز برنامه‌های آینده این پروژه است. در رأس این انتقال سهام ۳۰۰ میلیون پوندی، محمد بن‌سلمان و «صندوق سرمایه‌گذاری عمومی عربستان (PIF)» قرار دارند که ۸۰ درصد سهام به آنها تعلق گرفته و در واقع سهامدار اصلی هستند. یاسر الرمیان، رئیس صندوق سرمایه‌گذاری هم به‌عنوان رئیس جدید باشگاه نیوکاسل‌یونایتد انتخاب شده است. گروه «PCP کپیتال پارتنرز» با مدیریت زوج آماندا استیولی و مهرداد قدوسی تاجر ایرانی ۱۰ درصد دیگر سهام را به خودشان اختصاص داده‌اند. آماندا استیولی به‌عنوان نماینده بن‌سلمان تلاش زیادی کرد تا سهام باشگاه نیوکاسل به آنها برسد و حالا بخشی از امور باشگاه را برعهده خواهد داشت. اما سومین گروه «RB اسپورتس اند مدیا» است که افراد کلیدی این شرکت هم دو برادر به نام‌های دیوید و سیمون رویبن هستند. آنها هم سهامدار ۱۰ درصد باشگاه نیوکاسل خواهند بود.
حالا عربستان با استفاده از «ورزش شویی» توانسته چهره جدیدی از خودش به دنیا معرفی کند. آنها توانستند در کمتر از یک سال بزرگترین تیم‌های مطرح دنیا را به کشورشان بکشانند. در حوزه موسیقی نیز خواننده‌های مطرحی چون «نیکی مناژ» و «جاستین بیبر» و سیزده خواننده مطرح عرب در جشنواره موسیقی راهی این کشور شدند تا نشان دهند می‌توانند بزرگترین همایش‌های موسیقی دنیا را آنجا برگزار کنند. جشنواره فیلم دریای سرخ با مشارکت چهره‌های مشهور سینمای جهان و عرب در منطقه تاریخی جده نیز در همین راستا برگزار شده بود تا بازیگران و کارگردان‌های مطرح دنیا نیز با این کشور آشنا شوند. همچنین به‌واسطه فوتبال، توسعه اجتماعی عظیمی در این کشور رخ داد؛ زنان توانستند برای اولین‌بار راهی ورزشگاه‌ها شوند و از تماشای فوتبال لذت ببرند. در واقع این رشته ورزشی باعث شد تا دولت عربستان پروژه 2030 را با سرعت بیشتری پیش ببرد. فوتبال و ساخت شهرهای مدرن برای جذب توریست، توسعه اجتماعی را دربر داشت تا هم برای مردم عربستان اتفاقات جدیدی رخ دهد و هم بتوانند کشورشان را به مردم دنیا معرفی کنند.

ریبرندینگ، ویترین یا تغییرات اساسی؟

اما این کارها و اقدامات عربستان منتقدان جدی‌ای هم دارد. دولت آل‌سعود و به‌خصوص شخص محمد بن‌سلمان بعد از قتل فجیع روزنامه‌نگار منتقد، محمد خاشقچی در سال 2018 زیر بار شدیدترین انتقادهای حقوق بشری رفت. بسیاری معتقدند که او با این اقداماتی که برای جامعه عربستان پیشرو محسوب می‌شود، در پی این است که آن ننگ را از پیشانی خود پاک کند و به قول معروف ریبرندینگ کند. منتقدان معتقدند که این تغییرات اساسی در جامعه عربستان نیست و تنها ویترینی است که پشت سیاست و جامعه عربستان را نشان ندهد. از جمله در جریان خرید باشگاه نیوکاسل توسط صندوق سرمایه‌گذاری عربستان، بسیاری می‌گفتند خرید باشگاه نیوکاسل هیچ ارتباطی به سرمایه‌گذاری ندارد و صرفا یک پولشویی بسیار رو است و خرید باشگاه با این هدف صورت گرفته است که قتل «جمال خاشقچی» روزنامه‌نگار منتقد عربستانی به حاشیه رود. مثلا روزنامه گاردین در مقاله‌ای نوشت که «این دست پولپاشی‌های عربستان با هدف ترمیم چهره ولی‌عهد سعودی در جوامع بین‌المللی صورت می‌گیرد.» شاید بیراه هم نباشد، مثلاً اسفند پارسال در حالی که خریدها و برنامه‌ریزی‌های این‌چنینی انجام می‌شد، 81 نفر در یک روز در عربستان گردن زده شدند که رکوردی در اعدام بود. حال باید دید که آیا این تغییرات فیزیکی در رویکردهای سیاسی هم تغییری ایجاد می‌کند؟