قتل به سبک دون کورلئونه

چطور مرگ مشکوک پریگوژین امیدهای مخالفان سیاسی پوتین را بر باد داد؟

آناتول لوین

مدیر بخش اوراسیا مؤسسه کوئینسی

جورج بی‌بی

مدیر بخش استراتژی مؤسسه کوئینسی

اگر مرگ یوگنی پریگوژین، رئیس واگنر و چند تن از فرماندهان ارشد این گروه مزدور در سانحه هوایی روز پنجشنبه واقعاً عمدی و توسط ولادیمیر پوتین هدایت شده باشد، می‌توان گفت که رئیس‌جمهور روسیه اقتدار خود را با روش‌هایی شبیه مایکل کورلئونه در فیلم پدرخوانده تثبیت کرده‌است.
در ماه‌های منتهی به شورش واگنر، شکست پوتین در فرونشاندن اختلاف شدید و علنی بین پریگوژین و سرگئی شویگو، وزیر دفاع روسیه، موجب تضعیف وجهه او در میان نخبگان روسیه شد. امروز و بعد از مرگ پریگوژین تعداد معدودی از افراد در روسیه نسبت به توانایی پوتین برای بی‌رحمی و قاطع بودن، تردید خواهند کرد. ماجرای واگنر یک شکست جدی در استراتژی دیرینه پوتین برای مدیریت نخبگان بود. جدای از اینکه پوتین اغلب در رسانه‌های غربی به‌عنوان یک چهره خودکامه استالینیستی تصویر می‌شد، عموماً شبیه به یک رهبر قوی بود که می‌توانست نزاع‌های داخلی را به‌خوبی مدیریت کرده و موقعیت خود را با ایجاد تعادل میان یک جناح نخبه در مقابل جناح دیگر، حفظ کند. او با توسل به این شیوه، از مسلط شدن بیش از حد هر فرد یا گروهی جلوگیری کرد و همچنین مانع از این شد که بروز اختلافات میان جناح‌های مختلف، آن‌هم در ملأ عام، وجهه و ثبات رژیم او را تهدید کند.
اگر در یک مورد خاص پوتین به نفع یک طرف تصمیم می‌گرفت، بازنده‌ها نابود نمی‌شدند، بلکه به‌عنوان نیروی ذخیره نگه داشته می‌شدند و در عین حال با ناراحتی‌شان با دادن مناصب سطح‌پائین‌تر جبران می‌شد. برای مثال اگر فردی نمی‌توانست مدیر گازپروم باشد، می‌توانست مدیریت روس‌نفت را به‌دست آورد. اینطور جایزه دادن روش بدی نیست اما این کار تا زمانی جواب می‌دهد که نخبگان علناً به پوتین وفادار بوده و احترام می‌گذاشتند و اجازه نمی‌دادند نارضایتی‌شان علنی شود.
همانطور که پوتین در مورد اولیگارش سابق، میخائیل خودورکوفسکی نشان داد، هر چهره نخبه‌ای که به‌عنوان یک رقیب بالقوه مستقل برای پوتین ظاهر شود، به هر طریقی حذف می‌شود. سیر دقیق وقایعی که منجر به مرگ پریگوژین شد مشخص نیست و احتمالاً هرگز مشخص نخواهد شد. هیچ مدرکی مبنی بر اقدام عمدی در قتل پریگوژین توسط کرملین یا سرویس امنیتی روسیه ارائه نشده است.
ما فقط می‌توانیم حدس بزنیم که پوتین در قتل پریگوژین ممکن است چه انگیزه‌هایی داشته باشد. شاید او توافقی را که به موجب آن پریگوژین مورد عفو قرار گرفت، موجب تحقیر و تضعیف تصویرش می‌دانست. شاید پریگوژین با بازگشت به روسیه، آن‌هم به جای اقامت بی‌سروصدا در بلاروس، شرایط قرارداد را زیر پا گذاشته بود. این ترکیب از اقتدار و انعطاف از سوی پوتین، عموماً مورد استقبال نخبگان روسیه قرار گرفته است. یکی از ویژگی‌های کلیدی سیاست در روسیه در نسل گذشته، بی‌اعتمادی عمیق نخبگان به توانایی‌شان برای مدیریت و محدود کردن اختلافات خود، آن‌هم بدون پوتین یا شخصیتی مانند او بوده است. در ساختاری که در سیاست کرملین ساخته شده، پوتین در مرکز همه چیز و حلال مشکلات است.
نخبگان سیاسی روسیه می‌ترسند که اگر پوتین از قدرت کنار برود و یا اینکه به شدت تضعیف شود، رقابت‌ها و اختلافات آنها آشکار ‌شود و به این ترتیب و کل نظم دولتی که موقعیت و ثروت خودشان به حفظ آن بستگی دارد، نابود خواهد شد. بدون شک، بسیاری از نخبگان روسیه افسوس خواهند خورد که کار به جایی رسیده که قتل پریگوژین اجتناب‌ناپذیر بوده و از ماهیت ناگهانی این اقدام شوکه خواهند شد. با این حال، ممکن است عده کمی از این نخبگان از تقویت قدرت کرملین در پی مرگ پریگوژین، ناراضی باشند.
در مورد آینده واگنر باید گفت که قصد پوتین به وضوح این است که این گروه مزدور به‌عنوان نماینده روسیه در آفریقا، سوریه و احتمالاً در بلاروس عمل کند. تنها دو روز پیش از مرگ پریگوژین، معاون وزیر دفاع روسیه در لیبی با خلیفه‌حفتر، فرمانده شورشیان لیبی، دیدار کرد. این دیدار نشانه‌ای از این است که کرملین از قبل به دنبال اطمینان دادن به مشتریان واگنر در آفریقا بوده و قصد داشته به آنها اطمینان دهد که حمایت روسیه از آنها کاهش نخواهد یافت. به نظر می‌رسد که از این پس، واگنر به‌طور قطع تحت کنترل شدید دولت روسیه خواهد بود و احتمالا کرملین برای کنترل واگنر یکی از چهره‌های مورد اعتماد خود و حامی پوتین را به‌عنوان فرمانده این گروه انتخاب خواهد کرد تا نظارت دقیقی بر این گروه اعمال شود. بعید است پایان خشونت‌آمیز زندگی رهبران ارشد واگنر تأثیر زیادی بر جنگ در اوکراین داشته باشد. اکثر جنگجویان درجه یک واگنر اکنون با ارتش روسیه قرارداد امضا کرده‌اند.
اگرچه روسیه در سال 2022 به‌شدت به نیروی انسانی و توان رزمی واگنر وابسته بود، اما هنگامی که مسکو بسیج نیروی نظامی را از اواخر سال گذشته تکمیل کرد و ده‌ها هزار نیروی تازه به اوکراین فرستاد، اهمیت واگنر برای عملیات جنگی روسیه بسیار کمتر شد. پوتین در طول نبرد خونین در باخموت به بهره‌برداری از جنگنده‌های واگنر و تخصص آنها در نبردهای شهری بسنده کرد، اما ارتش روسیه اکنون در موقعیت خوبی قرار دارد تا استراتژی فرسایشی خود در اوکراین را بدون نیاز به حمایت واگنر ادامه دهد.
مرگ پریگوژین این امید را که حکومت پوتین ممکن است در نتیجه عملیات جنگی روسیه در اوکراین به‌زودی توسط آشفتگی داخلی تضعیف شود، از بین می‌برد. در حال حاضر، هر گونه فرضی مبنی بر کشته شدن پریگوژین توسط پوتین باعث دلسردی رقبای سیاسی پوتین در کرملین خواهد شد. همراه با برکناری اخیر ژنرال سوروویکین، فرمانده نیروی هوافضای روسیه که به عنوان هوادار پریگوژین شناخته می‌شد و دستگیری ایگور استرلکوف، منتقد ملی‌گرا و تندروی پوتین، کرملین سیگنال‌هایی قوی به جناح راست و ناآرام روسیه ارسال و تاکید کرده که مخالفت با دولت تحمل نخواهد شد.
با این حال، فصل آخر این داستان هنوز نوشته نشده است. اگرچه پوتین بر چالش نافرجام واگنر غلبه کرده است، اما سرنوشت سیاسی او در درازمدت هنوز مشخص نیست. یک عامل بسیار بیشتر از همه عوامل دیگر در تعیین این آینده نقش ایفا می‌کند و آن عمل روند بسیار نامشخص
جنگ در اوکراین است.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید