تاثیر یک تعویض بر بازی هسته‌ای
رفتن رابرت مالی منجر به تغییر سیاست‌های آمریکا در قبال ایران خواهد شد؟
رفتن رابرت مالی منجر به تغییر سیاست‌های آمریکا در قبال ایران خواهد شد؟
دیپلماتی که زمانی به واسطه شناخت بسیار زیادش از ایران به آقای «آیت‌الله» مشهور بود، حالا در میانه مذاکرات مستقیم ایران و آمریکا بر سر نوعی توافق موقت و غیررسمی، تقریباً از کار برکنار شده است. مقامات ایالات متحده اعلام کرده‌اند که ایران ممکن است تنها چند هفته تا دستیابی به اورانیوم تسلیحاتی مورد نیاز برای ساخت بمب هسته‌ای فاصله داشته باشد. اکنون، رابرت مالی، که وظیفه احیای توافق هسته‌ای برای محدود کردن برنامه هسته‌ای ایران را برعهده داشت، کنار گذاشته شده است.
رابرت مالی، دیپلمات برجسته‌ای که مذاکرات هسته‌ای با ایران را در دولت بایدن هدایت می‌کرد، ماه گذشته پس از تعلیق مجوز دسترسی امنیتی او در اوایل سال جاری و در جریان تحقیقات در مورد بی‌دقتی او در ارتباط با اطلاعات طبقه‌بندی‌شده، به مرخصی بدون حقوق رفته است. شبکه سی‌ان‌ان پیشتر گزارش داده بود که مالی مدتی در این شغل باقی ماند، زیرا تحقیقات در حال انجام بود، اما او اجازه دسترسی به اطلاعات طبقه‌بندی‌شده را نداشت.
در زمانی که مرخصی او در ماه ژوئن اعلام شد، مالی به شبکه سی‌ان‌ان گفت که به او گفته شده است مجوز امنیتی او «در دست بازبینی است» و انتظار دارد این تحقیقات «به نحو مطلوب و به‌زودی» به پایان برسد. اما روز جمعه، آبرام پیلی، معاون رابرت مالی، مدیریت رسمی توئیتر، دفتر نمایندگی ویژه برای ایران را برعهده گرفت. پیلی در توئیتی نوشت: «تمام تیم در وزارت خارجه همچنان درگیر اجرای سیاست ما در قبال ایران هستند». وب‌سایت وزارت امور خارجه نیز نام مالی را به‌عنوان نماینده ویژه در امور ایران حذف کرده است. جیک سالیوان، مشاور امنیت ملی ایالات متحده نیز روز یکشنبه در مصاحبه‌ای گفت که او «نمی‌تواند در مورد شرایط فعلی صحبت کند» و بگوید که آیا مالی به سمت خود بازگردانده می‌شود یا خیر. براساس ارزیابی اطلاعاتی ایالات متحده که هفته گذشته منتشر شد، ایران از زمان ترور یکی از دانشمندان کلیدی هسته‌ای خود در ماه نوامبر سال ۲۰۲۰ به سرعت برنامه هسته‌ای خود را گسترش داده است، اما فعالیت‌هایی را انجام نمی‌دهد که برای تولید یک دستگاه هسته‌ای قابل آزمایش لازم باشد.
حاشیه‌‌ها درباره مالی پرسش‌هایی را در مورد سرنوشت توافق هسته‌ای طولانی‌مدت با ایران ایجاد کرده است، توافقی که در حال حاضر بیش از هر زمان دیگری ضروری به نظر می‌رسد. چراکه غنی‌سازی اورانیوم در ایران همچنان ادامه دارد و آمریکا و ایران خود را برای یک انتخابات کلیدی آماده می‌کنند.
ایران در سال آینده میلادی انتخابات پارلمانی برگزار میکند و انتخابات ریاست‌جمهوری آمریکا نیز در پائیز سال آینده برگزار می‌شود. به گفته تحلیلگران، پیشرفت در مذاکرات هسته‌ای و همچنین سرنوشت آمریکایی‌های بازداشت‌شده در ایران، احتمالاً باعث تقویت چهره‌های سیاسی، هم در ایران و هم در آمریکا خواهد شد. رابرت مالی یکی از معماران توافق هسته‌ای سال ۲۰۱۵ با ایران در دولت اوباما بود. در سال ۲۰۱۸، دونالد ترامپ، رئیس‌جمهوری وقت آمریکا از این توافق خارج شد. پس از انتخاب بایدن، رابرت مالی در سال ۲۰۲۱ به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری در امور ایران به کارش بازگردانده شد و به یک چهره پیشرو در مذاکرات برای بازگشت به توافق هسته‌ای تبدیل شد.
سال گذشته، در جریان مذاکرات با ایران، چندین اختلاف ظاهر شد و مذاکرات در شهریورماه سال گذشته به بن‌بست رسید. وقتی که اعتراضات در ایران بالا گرفت و دولت با این اعتراضات برخورد کرد و وقتی که اخبار مربوط به همکاری ادعایی پهپادی میان ایران و روسیه در خصوص جنگ اوکراین منتشر شد، شرایط به مراتب وخیم‌تر شد.
مالی حتی قبل از انتصابش به‌عنوان نماینده ویژه ایران یک چهره قطبی در دیپلماسی آمریکا به شمار می‌آمد. در سال ۲۰۰۸، پس از اینکه مشخص شد که مالی با اعضای گروه مبارز فلسطینی حماس در حین کار در اندیشکده گروه بین‌المللی بحران (ICG) که رئیس و مدیرعاملش بود، ملاقات کرده، جنجال در آمریکا آنقدر زیاد شد که مجبور شد از کمپین ریاست‌جمهوری باراک اوباما استعفا دهد.
منتقدان مالی، از جمله ایرانیان مخالف جمهوری اسلامی در خارج از کشور، محافظه‌کاران ایالات متحده و حامیان اسرائیل، مالی را به همدلی بیش از حد با جمهوری اسلامی ایران و سختگیری بیش از اندازه در خصوص اسرائیل که دشمن شماره یک ایران است، متهم می‌کنند. ناصر کنعانی، سخنگوی وزارت امور خارجه ایران، دو هفته پیش در پاسخ به سوالی درباره حاشیه‌‌های مربوط به رابرت مالی، گفت: «ما درباره مسائل داخلی سایر کشورها از جمله آمریکا اظهارنظر نمی‌کنیم.»
اما دیپلمات‌های سابق ایرانی نظیر جاوید قربان‌اوغلی، که یک دیپلمات بازنشسته است، در این خصوص واضح‌تر صحبت کرده‌اند. قربان‌اوغلی اخیراً گفته است که مالی «تمایلاتی به ایران دارد» و به گفته او «لابی‌های نزدیک به اسرائیل» علیه او دست به اقدام زده‌اند. گابریل نورونها، یکی از مقامات سابق وزارت امور خارجه در دولت ترامپ که اکنون یکی از همکاران مؤسسه یهودی امنیت ملی آمریکا است، میگوید که رویکرد‌های رابرت مالی سرش را به باد داده است. نورونها، که مشاور ویژه سابق گروه اقدام ایران در وزارت خارجه آمریکا بود به سی‌ان‌ان، میگوید:«رویکرد مالی این بود که اول از همه، در قالب تعلیق تحریم‌ها و با هدف حسن‌نیت، امتیازاتی را به ایران ارائه کند. او با این نگاه که فشار بیشتر بر ایران، اهرم‌های دیپلماسی را قوی‌تر میکند، مخالف بود. در همان زمان، ایران در حال بازسازی اقتصاد و برنامه هسته‌ای خود بود. تهران به این باور رسید که اهرم فشار بر آمریکا را افزایش داده است. در نتیجه، رابرت مالی نتوانست احترام یا ترس ایرانی‌ها را جلب کند و چشم‌انداز موفقیت در مذاکره را نابود کرد.»
اما کسانی که از نزدیک با مالی کار کرده‌اند، موافق این نظریه نیستند که این پیرمرد 60 ساله نسبت به ایران بسیار نرم برخورد می‌کرد. علی واعظ، مدیر پروژه ایران در گروه بین‌المللی بحران به سی‌ان‌ان میگوید که اقدامات رابرت مالی در راستای استراتژی امنیت ملی دولت ایالات متحده است.
واعظ که بیش از یک دهه است مالی را از نزدیک می‌شناسد و در گروه بین‌المللی بحران از نزدیک با هم همکار بوده و به او مستقیماً گزارش می‌داده، میگوید:«دولت بایدن با رابرت مالی و یا بدون رابرت مالی، معتقد است که تنها راه‌حل پایدار برای حل بحران هسته‌ای با ایران، راه‌حل دیپلماتیک است.کسانی که این دولت را به «نرم‌بودن بیش از حد» در قبال ایران متهم می‌کنند، برای توضیح اینکه چرا آمریکا اکنون تحریم‌های بیشتر و نه کمتری، علیه ایران نسبت به زمان روی کار آمدن پرزیدنت بایدن دارد، مشکل خواهند داشت.»
فؤاد ایزدی، دانشیار دانشکده مطالعات جهان دانشگاه تهران میگوید که ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران خواهان توافق بود و احتمالاً امیدوار بود که با رابرت مالی به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری آمریکا به توافق برسد. او میگوید: «این واقعیت که رابرت مالی نظرات دیگری داشت، نشانه‌ای بود که شاید وضعیتی مشابه (مانند دورهای قبلی مذاکرات که منجر به توافق شد) پس از رئیس‌جمهوری بایدن تکرار شود. اما اکنون بیش از دو سال از ریاست‌جمهوری بایدن گذشته است و همه می‌دانیم که گمان، چیزی بیش از یک آرزو و خیال نبوده است.»
حالا اوضاع چطور است
مذاکرات آمریکا با ایران بدون حضور رابرت مالی ادامه دارد. درحالی‌که آبرام پیلی به‌طور موقت به‌عنوان فرستاده ویژه رئیس‌جمهوری آمریکا در امور ایران فعالیت میکند، برت مک گورک، یکی از مقامات شورای امنیت ملی ایالات متحده که در امور سیاست خاورمیانه، کهنه‌کار است، به‌عنوان مسئول اصلی اعمال محدودیت بر برنامه هسته‌ای ایران انتخاب شده است. زمانی که بایدن در سال 2021 به قدرت رسید، مک گورک را به‌عنوان هماهنگ‌کننده خاورمیانه و شمال آفریقا در شورای امنیت ملی منصوب کرد. دولت آمریکا مذاکرات خود را برای ورود مجدد به توافق هسته‌ای ایران در اواخر همان سال آغاز کرد. سی‌ان‌ان گزارش داده است که مذاکرات غیرمستقیم بی‌سروصدا میان ایران و آمریکا از حدود زمستان سال گذشته از سر گرفته شده است و مک گورک در مرکز این مذاکرات بوده است. از آن زمان، مک گورک برای گفت‌وگوهای غیرمستقیم با مقامات ایرانی چندین سفر به عمان داشته است. آخرین مورد در ماه مه امسال بود و به نظر می‌رسد رابرت مالی از این مذاکرات کنار گذاشته شده است. مک گورک گفته که مشتاق است دوباره معامله‌ای شکل بگیرد، اما مشخص نیست که چگونه تاکتیک‌های او ممکن است با رویکرد‌های رابرت
مالی متفاوت باشد. مک‌گورک، از کمپین «فشار حداکثری» ترامپ در سال 2019 علیه ایران انتقاد کرده است. مک‌گورک گفته است که این تحریم‌ها جمهوری اسلامی را بیشتر منزوی و اقتصادش را فلج کرد اما نتوانست جلوی پیشرفت برنامه هسته‌ای این کشور را بگیرد. او معتقد است که تحریم‌های اضافه‌شده، ایران را «تحریک‌آمیزتر» کرده است. مک گورک همچنین از دیگر سیاست‌های ترامپ در خاورمیانه از جمله سیاست‌های مرتبط با سوریه انتقاد کرد.
علی واعظ پیش‌بینی میکند که به‌رغم خروج مالی، سیاست‌های آمریکا در قبال ایران تغییری نخواهد نداشت. واعظ میگوید: «سیاست ایالات متحده براساس محاسبات امنیت ملی دولت و نه یک فرد در دستگاه امنیت ملی تنظیم می‌شود.»
نورونها اما میگوید که خروج رابرت مالی از تیم بایدن احتمالاً به این معنی است که «معامله بزرگ» با ایران حاصل نخواهد شد، «اما تلاش‌های دولت آمریکا برای دستیابی به توافقی محدود همچنان ادامه خواهد داشت».
نگاه دیپلمات
عراقچی: از فرصت دولت بایدن استفاده کنیم
برای احیای برجام اجماع کلی در کشور وجود دارد
عباس عراقچی، مذاکره‌کننده ارشد هسته‌ای ایران در دولت روحانی، درباره احیای برجام گفت: «اطلاعات من هم در حد اطلاعات دوستان و آن‌چه در رسانه‌هاست، می‌باشد، اما معتقدم باید اجازه دهیم آقایان امیرعبداللهیان و باقری و همکاران‌شان که مشغول این ماموریت هستند در آرامش و بدون حواشی ماموریت مهمی که دارند را انجام دهند تا این کار به سرانجام برسد.» عراقچی که پس از خروج از تیم مذاکرات هسته‌ای، مدتی است با سمت «دبیر شورای راهبردی روابط خارجی» شناخته می‌شود، دیروز در نشست نقد کتاب «سیاست خارجی قدرت‌های بزرگ» که در خانه اندیشمندان علوم انسانی برگزار شد، افزود: «یکی از بندهای قطعنامه ۲۲۳۱ در اکتبر سال ۲۰۲۳ به پایان می‌رسد و مهم است این دوران را با درایت پشت سر بگذاریم. قطعنامه ۲۲۳۱ در زمان خودش به‌طور خودکار لغو می‌شود و ما از دستور کار شورای امنیت در ذیل هفت منشور خارج می‌شویم و این تحول بسیار مهمی است که نباید از دست برود.» وی ادامه داد: «می‌دانیم در نظام و وزارت امور خارجه با جدیت دارند این مسئله را دنبال می‌کنند. برجام، دشمن زیاد دارد و دشمن اصلی آن رژیم صهیونیستی است. روزی که ترامپ از برجام خارج شد نتانیاهو جشن گرفت و از همه ابزارها استفاده می‌کنند که برجام برنگردد از این رو خیلی باید مراقبت کرد. در طول دوران ترامپ و خروجش از برجام با چنگ و دندان آن را حفظ کردیم. دو بار ترامپ کار را در شورای امنیت به رای‌گیری کشاند اما موفق نشد و یک انزوای بین‌المللی را نصیب خودش کرد. در دولت جدید آمریکا فرصت پیش آمده و امیدواریم از این فرصت استفاده شود.» دبیر شورای راهبردی روابط خارجی گفت: «اجماع کلی در کشور است برای احیای برجام و این موضوع را راهبردی می‌دانند و هنوز در دستور کار است و اصرار دارم بگویم که اجازه دهیم تیم مذاکراتی ایران کارش را انجام دهد و نکته منفی برای آنها ایجاد نکنیم.» عراقچی تصریح کرد: «سیاست همسایگی دولت درست است، از قبل هم بوده است، در اینکه ایران به لحاظ راهبردی باید در محیط پیرامونی خودش از ایجاد تنش جلوگیری کند و روابط مسالمت‌آمیز مثبت با همسایگانش داشته باشد، کسی تردید ندارد. خوشحالم روابط ایران و عربستان که یکی از دو قدرت بزرگ منطقه است را شاهدیم. ما از این قضیه عبور کردیم. تنش میان دو کشور به نفع دو کشور و صلح منطقه نیست. سیاست منطقه‌ای و همسایگی به خوبی پیش می‌رود اما دشمنان و آفاتی دارد که باید مراقبت کرد.» وی تاکید کرد: «باید مراقب روایت‌سازی‌ها و جنگ‌های روانی بود. پروژه معرفی ایران به‌عنوان تهدیدی امنیتی بودن را اسرائیل همیشه دنبال کرده و ما با آن مقابله کردیم و این پروژه را شکست دادیم.» عراقچی گفت: «روایت‌گری را باید همچنان حفظ کرد و اجازه نداد دوباره علیه ایران روایتی تهدیدآمیز ساخته شود و امیدوارم سیاست منطقه‌ای دولت در مسیر درستی که شروع کرده ادامه یابد.»
