چشم «ریاض» به آینده هنر

در دوره و زمانه کنونی، مردم چه در ایران باشند و چه در ممالک دیگر، به رویدادهای فرهنگی و هنری توجه زیادی نشان می‌دهند. از جشنواره‌های موسیقی و فیلم گرفته تا حراج‌ آثار هنری و... موزه‌ها و گالری‌ها هم که حکایت‌شان بی‌نیاز از گفتن است. برخی شهرها و کشورها از دیرباز مهد یا میزبان آثار هنرمندان در رشته‌های مختلف‌ بوده‌اند.

بعضی کشورها نیز با سرمایه‌گذاری‌های سنگین در پی این هستند که نامی برای خود دست‌وپا کنند. به‌تازگی دولت عربستان تصمیم گرفته تا شهر ریاض که در ظاهر هیچ خط‌وربطی با دنیای هنر ندارد، میزبان رویدادهای بزرگ حوزه هنرهای تجسمی باشد.  اصل ماجرا این است که یکی از مناطق صنعتی در شمال این شهر قدیمی، بازسازی شده است.

فقط بازسازی نشده، بلکه تغییر کاربری داده تا گالری‌ها، استودیوها، اقامتگاه‌های بوم‌گردی و فضاهایی برای پرفورمنس‌های هنری را در خود جمع کند؛ محله‌ای محبوب برای هنرمندان و هنردوستان سرتاسر جهان.  منطقه‌ای که JAX District نام‌گذاری شده تا پیش از این رویداد، «بست‌الفیصل» نام داشت و مشتی انبار و کارگاه‌های صنعتی بود اما گویا عربستان سعودی به نقطه‌ای رسیده که سرمایه‌گذاری روی هنر را بر سرمایه‌گذاری روی صنعت ـ دست‌کم در این مورد ـ ترجیح داده است؛ تصمیمی‌که در تاریخ عربستان نیز کمتر سابقه داشته است.

درواقع وجود این منطقه فرهنگی در عربستان، مژده تغییری فرهنگی را به سعودی‌ها می‌دهد؛ تغییری‌که بی‌ربط به سیاست‌های اقتصادی «بن‌سلمان» نیز نیست. یکی از برنامه‌های اقتصادی- فرهنگی دولت سعودی؛ «چشم‌انداز 2030» است که گفته می‌‌شود براساس آن تا سال 2030، یعنی حدود پنج‌سال دیگر عربستان از اقتصاد وابسته به نفت گذار خواهد کرد. در چارچوب همین برنامه، عربستان روی اقتصاد فرهنگ و هنر سرمایه‌گذاری جدی کرده که معرفی این منطقه نیز نمونه آشکاری از این رویکرد است.

البته فقط بحث سیاست و اقتصاد نیست. موضوع فقط این نیست که با تصمیم ولیعهد عربستان، یک‌شبه ایده این منطقه فرهنگی- هنری رقم بخورد و چندروز بعد افتتاح شود. نه، واقعیت این است که عرضه و تقاضا نیز در این امر دخیل است. نسل جدید سعودی برخلاف نسل‌های قبل، در جهانی دیجیتال و متصل پرورده شده و در شبکه‌های اجتماعی با هنر معاصر جهانی آشنا شده است.

برای این نسل، JAX District نه‌فقط یک مکان، بلکه نشانه‌ای از آشتی سنت و مدرنیته در کشورشان است.  بُعد دیگری از این مسئله که حتماً باید در نظر گرفت این است که ریاض از حیث جذب هنرمندان، خود را با دوبی و دوحه مقایسه می‌کند و نمی‌خواهد از آن‌ها عقب‌تر بماند. اگر دوبی با Alserkal Avenue شناخته می‌‌شود و دوحه با موزه‌های بزرگ‌اش، اکنون ریاض با این منطقه نگاه‌ها را به خود جلب کرده است. 

بیش از 100 هنرمند از 44 کشور دنیا، افزون بر 177 اثر هنری و عددی نزدیک به 222 هزار بازدیدکننده، اعدادی هستند که نشان از عظمت این پروژه می‌دهند. از میان این 177 اثر، 47تای آن‌ها آثاری سفارشی بوده‌اند که نشان از قدرت انتخاب در گزینش آثار هنری در جامعه سعودی دارد. مهمتر این است که در میان این بازدیدکنندگان، کودکان و نوجوانان زیر 18 سال نیز پرشمارند.

درنتیجه این نمایشگاه پهناور نمی‌تواند فقط نخبه‌محور باشد؛ چنان‌که برخی از رویدادهای فرهنگی و هنری ایران و ترکیه است.  از همه این‌ها گذشته، موزه هنر معاصر عربستان نیز در دل این مجموعه قرار دارد و صدها اثر از هنرمندان سعودی را در خود جای داده است.

باید توجه داشت که تبدیل‌شدن این منطقه، از مکانی صنعتی به گذرگاهی فرهنگی- هنری، پروسه‌ای بیش از دو دهه بوده است. همان‌طور که نوشتم این مکان، از دهه 70 پر از انبار و سوله‌های صنعتی بوده. با گذشت زمان و توسعه صنعت، برخی از انبارها، بلااستفاده ماند. در میانه دهه نخست سال 2000، موجی از بی‌نیازی به صنعت در عربستان راه افتاد که بیشتر به‌دلیل افزایش واردات بود. درنتیجه «بست‌الفیصل»، هم نشان از روزگار پرتلاش کارگران سعودی داشت، هم ‌باید به‌عنوان بخشی از تاریخ معاصر این کشور فکری به حالش می‌شد.

از ماه می ‌سال 2024، این منطقه به‌عنوان بخشی از میراث فرهنگی در عربستان به‌رسمیت شناخته‌شده و میزبان بازدیدکنندگان است. تجربه ریاض نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری هدفمند در هنر تنها یک پروژه زیباشناختی یا تزئینی نیست؛ بخشی از راهبرد کلان این کشور برای رونق اقتصادی و ترسیم هویت فرهنگی تازه‌ای در منطقه بلکه جهان است. هیچ دور نیست اگر عربستانی‌ها مسیر فعلی‌شان را ادامه دهند و این کشور به‌ویژه ریاض به یکی از قطب‌های اثرگذار هنر معاصر جهان بدل شود.

به کانال تلگرام هم میهن بپیوندید