روایتی از تاثیری که کرونا بر زندگی فقرا گذاشت
درحالی‌که جهان در مسیر بهبود از بحران کرونا گام برمی‌دارد، تازه‌ترین داده‌های سازمان ملل نشان می‌دهد که روند توسعه انسانی در بسیاری از کشورها یا متوقف شده یا با کندی بی‌سابقه‌ای مواجه است.
به گزارش هم‌میهن آنلاین و به نقل از اکوایران، تازه‌ترین داده‌های منتشرشده از سوی سازمان ملل نشان می‌دهد که استانداردهای زندگی در بسیاری از کشورها پس از بحران کرونا همچنان پایین‌تر از سطح پیش از پاندمی باقی مانده است و شکاف میان کشورهای ثروتمند و فقیر دوباره در حال گسترش است. بر اساس «شاخص توسعه انسانی» (HDI) که ترکیبی از امید به زندگی، میزان آموزش و درآمد سرانه است، روند پیشرفت انسانی که برای دهه‌ها رو به بهبود بود، حالا در بسیاری از نقاط جهان متوقف شده یا به شدت کند شده است.
این شاخص که یکی از پرکاربردترین معیارها برای سنجش سطح توسعه در کشورهاست، در سال‌های ۲۰۲۰ و ۲۰۲۱ به‌دلیل آثار همه‌گیری کرونا کاهش پیدا کرد؛ نخستین کاهش از زمان شروع انتشار این شاخص در سال ۱۹۹۰. هرچند در سال ۲۰۲۲ نشانه‌هایی از بهبود دیده شد، اما بنا بر گزارش اخیر برنامه توسعه سازمان ملل که ۶ مه منتشر شده، سال ۲۰۲۳ کمترین میزان رشد این شاخص در تاریخ آن را تجربه کرده است. اکونومیست در گزارشی به بررسی کشورهایی پرداخته که توانستند رفاه خود را بازیابی کنند یا در این مسیر موفق نشدند.
کشورهای ثروتمند در صدر؛ کشورهای فقیر جا ماندند
طبق گزارش اکونومیست، مطابق روند همیشگی کشورهای ثروتمند در رتبه‌های بالای جدول قرار دارند. ایسلند که پیش از این رتبه دوم را داشت، حالا با اختلافی اندک از سوئیس پیشی گرفته و در جایگاه نخست قرار گرفته است. امید به زندگی در ایسلند بیش از ۸۲ سال، میزان تحصیلات حدود ۱۸ سال و درآمد سرانه نزدیک به ۷۰ هزار دلار است. کشورهای شمال اروپا همواره در رتبه‌های بالای فهرست‌هایی که کیفیت زندگی را ارزیابی می‌کنند، دیده می‌شوند.
طبق گفته آکیم اشتاینر، مدیر برنامه توسعه سازمان ملل، ۹۷ درصد کشورهای ثروتمند توانسته‌اند سطح توسعه انسانی خود را به قبل از کرونا بازگردانند یا حتی از آن فراتر بروند. اما تنها کمتر از ۶۰ درصد کشورهای کم‌درآمد به سطح پیشین خود رسیده‌اند. این نابرابری در روند بهبود پس از بحران، بیانگر آسیب‌پذیری عمیق کشورهای فقیر در برابر شوک‌های جهانی است.
در انتهای فهرست، کشورهای منطقه جنوب صحرای آفریقا قرار دارند. سودان جنوبی، با امید به زندگی کمتر از ۵۸ سال، کمتر از ۶ سال تحصیلات و درآمد سالانه تنها ۶۸۸ دلار، پایین‌ترین جایگاه را دارد. این در حالی است که طی دهه‌های گذشته، شکاف میان کشورهای ثروتمند و فقیر به‌تدریج در حال کاهش بود. اما حالا چهار سال پیاپی است که این شکاف دوباره در حال عمیق‌تر شدن است.
بازگشت نابرابری و توقف توسعه در کشورهای آسیب‌پذیر
یکی از مهم‌ترین نکاتی که گزارش سازمان ملل بر آن تأکید دارد، کندی شدید پیشرفت در کشورهای کم‌درآمد و متوسط است. از سال ۲۰۱۵ تاکنون، میزان فقر شدید در جهان تقریباً بدون تغییر باقی مانده و شاخص‌های سلامت عمومی پس از همه‌گیری کرونا بدتر شده‌اند. همچنین، نرخ رشد اقتصادی در کشورهای فقیر از میانه دهه ۲۰۱۰ به بعد، به‌طور متوسط پایین‌تر از کشورهای ثروتمند بوده است. کاهش کمک‌های مالی از سوی کشورهای توسعه‌یافته به‌ویژه آمریکا و اروپای غربی نیز شرایط را برای این کشورها دشوارتر کرده است.
بر اساس داده‌های این شاخص، کشورهای عربی، آمریکای لاتین و منطقه کارائیب بدترین عملکرد را در مسیر بازگشت به سطح زندگی پیش از کرونا داشته‌اند. این روند هشداردهنده، چشم‌انداز تحقق اهداف توسعه پایدار را که قرار بود تا سال ۲۰۳۰ به سطح بالایی از پیشرفت انسانی منجر شود، با تردیدهای جدی روبه‌رو کرده است. اگر روند فعلی ادامه یابد، دستیابی به آن اهداف ممکن است چند دهه دیگر زمان ببرد.
تفاوت سطح توسعه انسانی در منطقه
مروری بر داده‌های مربوط به شاخص توسعه انسانی در برخی کشورهای خاورمیانه نشان می‌دهد که شکاف قابل توجهی میان سطح زندگی در این کشورها وجود دارد. امارات متحده عربی با شاخص توسعه انسانی ۰.۹۴، امید به زندگی ۸۲.۹ سال، و درآمد سرانه ۷۱٬۱۴۲ دلار، در جایگاهی مشابه کشورهای ثروتمند اروپایی قرار دارد. میانگین سال‌های تحصیل در این کشور نیز ۱۳ سال و سال‌های مورد انتظار تحصیل ۱۵.۶ سال است.
در مقابل، عراق با شاخص ۰.۶۹۵ پایین‌ترین رتبه را در میان این چهار کشور دارد. امید به زندگی در این کشور ۷۱.۳ سال، درآمد سرانه ۱۲٬۶۵۴ دلار و میانگین سال‌های تحصیل ۶.۸ سال است. این داده‌ها نشان می‌دهد که عراق، باوجود منابع طبیعی فراوان، در زمینه توسعه انسانی با چالش‌های عمیقی مواجه است.
ایران با شاخص ۰.۷۹۹ در موقعیتی میانی قرار دارد؛ امید به زندگی ۷۷.۷ سال، درآمد سرانه ۱۶٬۰۹۶ دلار، و میانگین سال‌های تحصیل ۱۰.۸ سال است. ترکیه نیز با شاخص ۰.۸۵۳ عملکردی بهتر از ایران دارد. ترکیه از نظر امید به زندگی (۷۷.۲ سال) مشابه ایران است، اما درآمد سرانه بالاتر (۳۴٬۵۰۷ دلار) و میانگین تحصیلات بیشتر (۹ سال آموزش و ۱۹.۸ سال مورد انتظار) دارد.
این آمارها نشان می‌دهد که تفاوت در سطح آموزش و درآمد، نقش مهمی در تعیین جایگاه کشورها در شاخص توسعه انسانی دارد. درحالی‌که کشورهای نفت‌خیز مانند عراق هنوز درگیر ضعف‌های نهادی و ساختاری هستند، کشورهایی مانند امارات با سرمایه‌گذاری هدفمند در آموزش و سلامت، توانسته‌اند خود را در ردیف کشورهای توسعه‌یافته قرار دهند.
