تکرار تجربه برجام/بررسی دور پنجم مذاکرات ایران و آمریکا و مصاحبه اخیر عراقچی
پنجمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم به پایان رسید. این دور از گفت‌وگوها حدود سه ساعت به طول انجامید و زیر سایه سنگین جنگ لفظی و رسانه‌ای دو طرف حول محور موضوع غنی‌سازی برگزار شد.
پنجمین دور از مذاکرات غیرمستقیم ایران و آمریکا در رم به پایان رسید. این دور از گفت‌وگوها حدود سه ساعت به طول انجامید و زیر سایه سنگین جنگ لفظی و رسانه‌ای دو طرف حول محور موضوع غنی‌سازی برگزار شد. استیو ویتکاف، مذاکره‌کننده ارشد ایالات متحده حدود ساعت ۱۸ به وقت تهران محل مذاکرات در رم را به دلیل آنچه برنامه پروازی خوانده شد، ترک کرد و مذاکرات میان تیم‌های ایرانی و آمریکایی تا حدود ۳۰ دقیقه پس از اعلام خبر خروج او ادامه پیدا کرد.
تقریباً ساعت ۱۹ بود که خبر ترک محل اقامت سفیر عمان در رم، از سوی هیئت‌های مذاکره‌کننده منتشر شد. مذاکره غیرمستقیم ایران و آمریکا ادامه پیدا خواهد کرد اما زمان و مکان آن هنوز مشخص نیست. عراقچی پیش از سفر به رم اعلام کرد که اصل سلاح هسته‌ای صفر مساوی با توافق است و با پافشاری بر غنی‌سازی صفر، توافقی وجود نخواهد داشت.
خوش‌بینی محتاطانه
سیدعباس عراقچی، وزیر امور خارجه کشورمان دقایقی بعد از اعلام پایان این گفت‌وگوها، در مصاحبه با خبرگزاری صداوسیما گفت: «می‌توانم بگویم دور پنجم یکی از حرفه‌ای‌ترین ادوار مذاکراتی بود که تاکنون داشتیم. ما یک بار دیگر مواضع و اصول جمهوری اسلامی ایران در خصوص مذاکرات را بیان کردیم. مواضع ما کاملاً روشن است و بر آن ایستادگی داریم.
فکر می‌کنم الان درک بهتر و روشن‌تری از مواضع ما نزد طرف آمریکایی وجود دارد. آقای بوسعیدی وزیر خارجه محترم عمان در این دور تلاش کردند راهکارهایی برای رفع موانع موجود ارائه دهند و بتوان پیشرفت کرد. روی ایده‌های مختلف بحث شد و ایشان ایده‌هایی داشتند. قرار شد کار کارشناسی بیشتری در خصوص این ایده‌ها از سوی دو طرف صورت بگیرد.»
او ادامه داد: «ایده‌ها به پایتخت‌ها منتقل خواهد شد بدون اینکه تعهدی برای هیچ طرفی داشته باشد. بنای ما بررسی این راهکار جدید است که می‌تواند احتمالاً راهگشا باشد؛ با حفظ اصول و مواضع جمهوری اسلامی ایران. قرار است که دو طرف دیدگاه‌های خودشان را درباره این راهکارها ارائه دهند و سپس دور بعدی این مذاکرات تنظیم و اجرا شود. امیدوار هستم در دور بعدی اگر این راهکارها در پایتخت‌ها مورد توجه قرار بگیرد، بتوانیم وارد جزئیات شویم.»
عراقچی تاکید کرد: «مذاکرات پیچیده‌تر از آن است که بخواهد با دو سه جلسه مسائل حل و فصل شود. همین که الان در مسیر معقولی قرار داریم، به نظر من یک پیشرفت است. امیدوار هستم که در یکی دو جلسه آینده، با توجه به برداشت بهتری که نسبت به مواضع جمهوری اسلامی وجود دارد بتوانیم به راهکارهایی برسیم که قابل پیشرفت در مذاکرات باشد. هنوز در آن مرحله نیستیم اما ناامید هم نیستیم. به نظرم با توجه به بحث‌هایی که صورت گرفت و راهکارهایی که توسط عمان پیشنهاد شد برای رفع موانع، احتمال پیشرفت وجود دارد.»
بدر البوسعیدی، وزیر خارجه عمان نیز در شبکه اجتماعی ایکس (توئیتر) پایان دور پنجم گفت‌وگوها را اینگونه اعلام کرد: «پنجمین دور از مذاکرات ایران و آمریکا در رم با پیشرفت‌هایی هر چند نه قطعی به پایان رسید. ما امیدواریم که موضوعات باقیمانده روشن شود تا بتوانیم به سمت هدف مشترک، دست‌یابی به یک تفاهم پایدار و شرافتمندانه به پیش برویم.» وزرای خارجه ایران و عمان پیش از برگزاری مذاکرات غیرمستقیم، دیداری دوجانبه نیز داشتند. استیو ویتکاف نیز صبح جمعه به وقت رم، با دیوید بارنیا رئیس موساد و ران درمر وزیر امور راهبردی اسرائیل ملاقات و گفت‌وگو کرد.
هزارتوی گفت‌وگو
مذاکرات ایران و آمریکا پس از یک دوره تنش، در حالی برگزار می‌شود که ایالات متحده سیاست فشار حداکثری خود را کنار نگذاشته است. آنها یک روز قبل از برگزاری گفت‌وگوها، تحریم‌های جدیدی این بار بر بخش ساخت‌وساز ایران اعمال کردند؛ سیاستی که مورد اعتراض ایران نیز قرار دارد. آنها همچنین در هفته‌ای که گذشت، جنگ را به سطح رسانه‌ها کشاندند و تلاش کردند که از این سمت به تهران فشار وارد کنند. این تلاش‌ها و صحبت‌های متناقض اگرچه می‌توانست به روند دیپلماتیک شکل‌گرفته میان تهران و واشنگتن آسیب بزند اما ایران یک فرصت دیگر به این گفت‌وگوها داد تا پنجره دیپلماسی بسته نشود. درحالی‌که فشار از داخل برای تعطیلی مذاکرات به دلیل اظهارات و سیاست آمریکایی‌ها وجود داشت اما همچنان این روند با تسهیل‌گری و نقش‌آفرینی موثر عمان در جریان است.
منطق برجام هنوز کار می‌کند
وزارت امور خارجه کشورمان بارها بر این موضوع تاکید کرده است که فرمول یا منطق برجام، تنها راه رسیدن به توافق با جمهوری اسلامی ایران است. این مسئله پنجشنبه و ساعاتی قبل از سفر هیئت ایرانی به رم، توسط عراقچی در گفت‌وگوی ویژه خبری نیز تکرار شد. مواردی که می‌توانیم آنها را به عنوان موضع تهران در مذاکرات در نظر بگیریم. منطق یا فرمول برجام به معنای اعتمادسازی ایران در مورد برنامه هسته‌ای خود در برابر رفع تحریم‌های طرف مقابل است.
عراقچی در گفت‌وگوی ویژه خبری با اشاره به پیشرفت‌های صنعت هسته‌ای در ایران و منطقی نبودن بازگشت به شرایط برجام پس از ۱۰ سال، درباره منطق این توافق گفت: «منطق برجام این بود که ایران اقدام می‌کند به اعتمادسازی در خصوص برنامه هسته‌ای صلح‌آمیز خودش و در مقابلش آنها تحریم‌ها را برمی‌دارند. این منطقی بود که آن موقع وجود داشت، بنا اینطور بود که ایران از حق خودش نمی‌گذرد و به برنامه هسته‌ای خودش ادامه می‌دهد، غنی‌سازی ادامه پیدا می‌کند، ولی قبول می‌کند که یکسری اقدامات اعتمادساز را بپذیرد؛ مثلاً یک محدودیت‌های زمان‌دار نه دائمی. محدودیت‌های زمان‌دار را پذیرفتیم یکسری نظارت‌های بیشتر، شفافیت بیشتر که اگر کسی احیاناً تردیدی دارد یا سوال یا نگرانی دارد نسبت به اینکه نکند برنامه هسته‌ای ایران اهداف دیگری دارد، مطمئن شود که چنین نخواهد بود و در مقابل هم باید تحریم‌ها برداشته شود.»
او ادامه داد: «این فرمولی بود که در برجام کار کرد و به نظر من این فرمول هنوز معتبر است. یعنی من فرمول دیگری را اصلاً نمی‌توانم تصور کنم الان هم نظر ما همان است ما از حقوق خودمان که نمی‌گذریم، برنامه هسته‌ای ما هم که باید ادامه پیدا کند به شمول غنی‌سازی ولی کماکان آمادگی داریم که اقدامات اعتمادساز را اتخاذ کنیم، اقدامات شفافیت‌ساز را اتخاذ کنیم و نظارت‌های بیشتر. ما که از ماهیت صلح‌آمیز برنامه هسته‌ای خودمان مطمئن هستیم بنابراین مشکل اصولی با نظارت‌های بیشتر، با شفافیت‌های بیشتر نداریم مگر اینکه بخواهند چیزهایی را خلاف بر عرف تحمیل کنند؛ بنابراین ما کماکان برای این قسمت آمادگی داریم و در مقابل هم انتظار داریم که تحریم‌هایی که ظالمانه علیه ما وضع شده رفع شود.»
پافشاری بر غنی‌سازی
مسئله غنی‌سازی اگرچه در این دور از مذاکرات بیشتر و صریح‌تر مورد حمله رسانه‌ای طرف آمریکایی قرار می‌گیرد، اما محدود به این دوره از مذاکرات هسته‌ای ایران و آمریکا نیست. موضوع غنی‌سازی همواره مورد توجه طرف‌های غربی و شرقی بود و البته ایران نیز همواره تلاش کرد با اعتمادسازی، ضمن حفظ حق و تاسیسات خود، موانع را از سر راه بردارد. تجربه این موضوع نیز در مذاکرات برجام وجود دارد. وزیر امور خارجه بر این موضوع نیز تاکید کرد که تاسیسات و برنامه هسته‌ای ایران وارداتی نیست که بخواهند آن را جمع‌آوری کنند.
عراقچی در بخش دیگری از گفت‌وگوی ویژه خبری، در پاسخ به سوالی راجع به موضوع غنی‌سازی اظهار داشت: «طرف آمریکایی همانطور که خودشان گفتند در مصاحبه‌ها و گفته‌هایشان اصولاً به غنی‌سازی در ایران اعتقادی ندارند و معتقد هستند غنی‌سازی باید به‌طور کامل متوقف شود. اگر این هدف‌شان است توافقی در کار نخواهد بود.
من این را به صراحت عرض می‌کنم اگر بخواهند حق مردم ایران برای استفاده صلح‌آمیز از انرژی هسته‌ای را از ما بگیرند، به‌هیچ‌وجه توافقی نخواهیم داشت اما اگر هدف‌شان آن‌طور که بارها گفته‌اند و رئیس‌جمهور آمریکا هم بارها تکرار کرده، این است که مطمئن شوند ایران به سمت سلاح هسته‌ای نمی‌رود، این هدف قابل تحقق است. چون ما اصولاً دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم. بار قبل هم که مذاکره می‌کردیم - در دولت اوباما - با همین وضعیت مواجه بودیم. تا ماه‌ها آنها در مقابل غنی‌سازی مقاومت می‌کردند و ما هم مقاومت کردیم تا زمانی که پذیرفتند غنی‌سازی ادامه پیدا کند، حتی وقتی که پذیرفتند به صورت مثلاً دکوری پذیرفته بودند.
می‌گفتند خیلی خوب غنی‌سازی داشته باشید ولی مثلاً یک زنجیره سانتریفیوژ، یک جایی باشد برای خودش غنی‌سازی کند که شما بگویید ما هم غنی‌سازی داریم ولی در حد نمایش، در حد سمبولیک. آن موقع ما با این هم مخالفت کردیم و ماه‌ها شاید در همین موضوع بحث می‌کردیم که ما دنبال غنی‌سازی دکوری نیستیم، دنبال غنی‌سازی صنعتی هستیم و این یک صنعت است برای خودش و ما به تکنولوژی‌اش رسیدیم.
تجهیزاتش را فراهم کردیم، تاسیساتش را داریم و می‌خواهیم در حد صنعتی محقق شود که بعد از ماه‌ها این را قبول کردند.» عراقچی تاکید کرد: «اینکه در ابتدای مذاکره طرف مقابل ادعاهای زیاده‌خواهانه‌ای داشته باشد از نظر من خیلی غیرمعمول نیست بالاخره از اینجا شروع می‌کنند، آمریکایی‌ها هم معروف هستند به اینکه همواره زیاده‌خواهی می‌کنند ولی ما در مقابل زیاده‌خواهی‌ها تا الان ایستادگی کردیم و کماکان ایستادگی خواهیم کرد.»
خودداری از ساخت سلاح
وزیر امور خارجه با اشاره به ادعای طرف‌های آمریکایی مبنی بر اینکه غنی‌سازی مقدمه‌ای بر تسلیحاتی کردن برنامه هسته‌ای است، گفت: «این منطق از اساس غلط است، اگر اینطور است به یک کارگاه چاقوسازی نباید اجازه دهید چون ممکن است از این چاقو استفاده خلاف شود. اگر نیت ساخت سلاح هسته‌ای داشتیم تا حالا انجام می‌دادیم چون توانایی داریم ولی اراده نداریم به دلیل اینکه فتوای مقام معظم رهبری وجود دارد.
در دکترین‌های امنیتی و دکترین‌های هسته‌ای جایگاهی برای سلاح هسته‌ای قائل نیستیم به دلیل بحث‌های ژئوپلیتیک که بحث‌های خودش را دارد اما در عمل ثابت کردیم به دنبال سلاح هسته‌ای نیستیم، برای غنی‌سازی ما را تحریم کردند و سال‌ها تحریم را تحمل کردیم ولی به سمت سلاح نرفتیم و به شورای امنیت کشاندند. تحت فصل هفت قطعنامه صادر کردند ولی ما به سمت سلاح هسته‌ای نرفتیم و دانشمندان ما را ترورکردند و در مراکز تاسیسات هسته‌ای خرابکاری کردند و انفجار صورت دادند ولی به سمت سلاح نرفتیم و مذاکره کردیم برای اینکه حق خودمان را برای استفاده صلح‌آمیز تثبیت کنیم.»
او ادامه داد: «درمذاکره به توافق رسیدیم و از آن توافق خارج شدند و تحریم‌های خودشان را مجدد تحمیل کردند و به سراغ سلاح هسته‌ای نرفتیم. ما سابقه روشنی داریم که سیاست‌هایمان مبتنی بر اصول و مبانی است که برای ما کاملاً پذیرفته شده و سلاح هسته‌ای در دکترین‌های امنیتی ما هیچ جایگاهی ندارد. اگر بگویند شما غنی‌سازی نداشته باشید چون ممکن است یک روزی سمت سلاح بروید، این در سابقه ما کاملاً ثابت شده و حسن‌نیت‌مان را نشان دادیم و اگرما از حق خودمان یا حق نسل‌های آتی بگذریم که یک نفر یا دونفر در فلان جا تردید داشته باشند که ما ممکن است چکار کنیم؛ این پذیرفتنی نیست.»
